Ўзбекистон Конституциясига киритилаётган ўзгаришлардан бири солиқ сиёсатига оид. Аниқроқ айтганда, мамлакат бош қонунида солиқ ва йиғимлар адолатли бўлиши ва фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқларини амалга оширишига тўсқинлик қилмаслик кераклиги белгиланмоқда.
Солиқ ва йиғимлар адолатли бўлиши шарт дегани ўзи нима? Бу — давлат солиқ ва йиғимлар жорий этаётганда аҳоли ёки тадбиркор уни тўлай олишига қурби етишини албатта инобатга олади. Ортиқча ва мантиқсиз солиқлардан, турли йиғимлардан воз кечилади. Солиқ сиёсати эса йилдан йилга соддалаштирилади, одамлар учун манфаатли бўлиши таъминланади.
Тошкент давлат юридик университети ўқитувчиси Лайло Аслонова “Дарё” нашрига бу борадаги мулоҳозаларини тақдим этди.
“Солиқлар ортиқча юк бўлмаслигига эришилади”
Солиқлар – жисмоний ва юридик шахслар томонидан давлат бюджетига ёки давлат мақсадли жамғармасига тўланадиган мажбурий беғараз тўлов эканлиги қонунчиликда белгиланган. Яъни, давлат бюджетининг асосий қисмини жисмоний ва юридик шахслар томонидан тўланадиган солиқлар ташкил этади.
Бугунги кунда, бозор иқтисодиёти шароитида давлат ички ва ташқи вазифаларини, турли ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий чора-тадбирларни амалга ошириш учун зарур бўлган маблағларнинг асосий қисми солиқлар ҳисобидан қопланади.
Амалдаги Конституциямизда фуқароларнинг қонун билан белгиланган солиқ ва маҳаллий тўловларни тўлаш бурч сифатида белгилаб қўйилган. Зеро, тўланган солиқлар ҳисобидан мактаб, боғча, шифохоналар, йўллар каби ижтимоий объектлар барпо этилади, ногиронлар ва ижтимоий эҳтиёжманд аҳоли моддий қўллаб-қувватланади.
Шу боис, янгиланаётган Конституциямизнинг ушбу моддасига “Солиқлар ва йиғимлар адолатли бўлиши ва фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқларини амалга оширишига тўсқинлик қилмаслиги керак”, деган норма киритилмоқда.
Солиқ солиш адолатли бўлиши деганда, солиқлар камситиш хусусиятига эга бўлмаслиги ҳамда ижтимоий, ирқий, миллий, диний ва бошқа шу каби мезонлардан келиб чиққан ҳолда қўлланилиши мумкин эмаслигини англатади. Қолаверса, мулкнинг шаклига, жисмоний шахсларнинг фуқаролигига ёки капиталнинг келиб чиқиш мамлакатига қараб фарқланган солиқ ставкаларини, солиқ имтиёзларини ёки бошқа афзалликларни белгилашга йўл қўйилмайди.
Шу билан бирга, солиқ муносабатлари соҳасида камситмаслик принципи ҳам ўз чегараларига эга. Иқтисодий аҳволи турлича бўлган солиқ тўловчилар учун табақалаштирилган солиқ солишни белгилаш камситиш ҳисобланмайди, яъни иқтисодий ва бошқа камситмайдиган асослар бўйича фарқлашга йўл қўйилади. Масалан, ногиронлиги бўлган шахслар, ўзини-ўзи банд қилган аҳоли учун солиқ имтиёзларининг белгиланиши бунга ёрқин мисол бўлади.
Мазкур норманинг киритилиши барча солиқ тўловчиларнинг қонун олдида тенглигини таъминлашга, солиқларни йиғиш даражасини ошишига, тадбиркорлик фаолиятини янада қўллаб-қувватлашга хизмат қилади. Бундан ташқари, солиқлар ва йиғимлар ортиқча юк бўлмаслигига эришилади. Ўз навбатида фуқароларимиз ҳам солиқларни Ватан равнақи ва халқ фаровонлиги учун қўшиладиган ҳисса, дахлдорлик ҳисси дея қабул қилишга эришиш лозим.
Лайло Аслонова, Тошкент давлат юридик университети ўқитувчиси
Изоҳ (0)