Нурдаги ва Эрзин шаҳарлари Туркиянинг жануби-шарқида бир-биридан 80 километр узоқликда жойлашган. Уларнинг иккаласи ҳам 6 февраль куни Туркия ва Сурияда юз берган (Туркия учун 1939 йилдан бери энг йириги бўлган) зилзила эпитцентрига яқин. Силкинишлар оқибатда Нурдаги бутунлай вайрон бўлди, Эрзинда эса ҳеч ким жабрланмади, бирорта ҳам бино қуламади. Meduza нашри экспертлар ва маълумотларга таяниб, “Эрзиндаги мўжиза” қандай содир бўлгани ҳақида мақола чоп этди. “Дарё” уни ўзбекчага ўгирди.
Туркия ҳукумати миллионлаб ноқонуний турар жой бинолари қурилишини кечирди. Мутахассислар бу қарор фалокатга олиб келиши ҳақида аллақачон огоҳлантирган
Эрзин шаҳрини зилзиладан нима қутқарганини таҳлил қилишдан олдин, бир қадам орқага чекиниш ва Туркиянинг сўнгги ўн йилликлардаги қурилиш сиёсати қандай тузилганини тушуниш керак, деб таъкидлайди Meduza. Сўнгги маълумотларга кўра, 39 мингдан ортиқ одамни (Сурия билан қўшиб ҳисобаганда — 45 мингдан ортиқ) ҳалок қилган зилзиланинг бундай кенг кўламли оқибатлари сабабларидан бири Ражаб Тойиб Эрдўғоннинг партияси даврида мамлакатда қурилган уйлар ва бошқа биноларнинг сифатсизлигидир, дейилади нашр мақоласида. Нима учун қурилиш сифати зилзила қурбонлари сонини аниқлашда асосий омилга айланиши ҳақида Meduza бошқа бир таҳлилий мақоласида батафсил баён қилган.
Республикада ҳақиқий “қурилиш буми” 2000 йилларнинг бошларида, Эрдўғон бошчилигидаги Адолат ва тараққиёт партиясининг (ATP) ҳокимиятга келиши билан бошланди. Туркия Статистика институти маълумотларига кўра, энг кўп зарар кўрган ўнта вилоятдаги биноларнинг тахминан 51 фоизи 2001 йилдан кейин қурилган. Эътиборлиси, Эрдўғон даврида Туркияда биноларнинг рухсат этилган максимал баландлиги 20 қаватдан 37 қаватга оширилган.
Шу билан бирга, республикада партия ҳокимияти даврида рўйхатга олинмаган қурилиш ишлари учун саккиз марта амнистия эълон қилинган. “Овоз олиш ва пул учун (ноқонуний қурилишни) кечирдингиз, аммо зилзила буни кечирмади”, — деди ҳукумат танқидчиси бўлган “Сöзcü” газетаси шарҳловчиси Эрдоғон Сузер.
Туркияда сўнгги ва тарихдаги энг йирик қурилиш амнистияси 2018 йилнинг май ойида парламент ва президентлик сайловлари олдидан эълон қилинди. Ҳукумат қарорига кўра, 2017 йил 31 декабргача қурилган барча ноқонуний бинолар, жумладан, эгаларининг аризалари асосида ва тегишли тўлов эвазига амнистия қилиниши мумкин бўлди. Амнистия пайтида жами 10 миллионга яқин аризалар келиб тушган бўлса, улардан 1,8 миллионга яқини маъқулланган (хусусан, яқинда содир бўлган зилзиладан энг кўп жабр кўрган вилоятларда 294 мингдан сал кўпроқ бино қурилиши амнистия қилингани ҳақида Т24 мақоласида айтилган).
“Еничаг” нашрига кўра, шундан сўнг давлат ғазнасига 25,5 миллиард турк лирасидан кўпроқ маблағ тушди (ҳозирги курс бўйича тахминан 1,3 миллиард доллар), бироқ кўплаб экспертлар ўша пайтнинг ўзида хавотир билдиришган: масалан, 2019 йилда Миллий Қурилиш муҳандислари палатаси — ихтисослашган мутахассисларнинг нотижорат саноат уюшмаси раиси Жемал Гўкче амнистия учун масъул амалдорларни, уларнинг қарори туфайли Туркия шаҳарлари “зилзила содир бўлган тақдирда, қабристонга айланиши мумкинлиги”дан аниқ қилиб огоҳлантиргани ҳақида Reuters хабар берганди.
“Эрзиндаги мўжиза” — қатъий шаҳарсозлик сиёсатининг натижаси: шаҳарда ноқонуний ва кўп қаватли бинолар қурилмаган
Жемал Гўкченинг даҳшатли башорати 6 февраль куни ҳақиқатга айланди. Бир қанча турк шаҳарлари ер билан яксон бўлди — аммо омон қолганлари ҳам йўқ эмас. Зилзиладан кейинги дастлабки кунларда Эрзин шаҳри мери Оккеш Элмасоғлу Туркиянинг ҳақиқий қаҳрамонига айланди — фалокатдан сўнг у ўзининг Facebook саҳифасида табиий офат пайтида аҳоли пунктида ҳеч ким ҳалок бўлмаганини тезкорлик билан эълон қилди. Қолаверса, 41 мингга яқин аҳолига эга Эрзинда бирорта ҳам бино вайрон бўлмаган, атиги бир неча уй қисман зарар кўрган.
Бу мисол Эрзиндан 80 километр узоқликда жойлашган, аҳоли сони бир хил бўлган Нурдаги шаҳри билан қиёслаганда янада яққол намоён бўлади. Зилзила Нурдагидаги уй-жой фондини бутунлай йўқ қилди. “Биз чуқур қайғудамиз. Бутун уй-жой фондини 100 фоиз бузамиз. Уйлардан бирининг вайроналари остидан 150 нафар жасадни олиб чиқдик. Ҳаммасини қайтадан тиклаймиз”, — деди Ширнак вилояти губернатори Усмон Билгин “Ени шафак” нашрига.
Мер Элмасоғлу табиий офат оқибатларидаги бундай фарқни мўжиза деб ҳисобламаяпти. У вайронагарчилик ва қурбонлар йўқлигини ўзи ҳоким бўлган вақтда шаҳарда ноқонуний бино барпо этилишига ҳеч қачон йўл қўймагани ва қурувчилардан барча зарур меъёрларга риоя этишни талаб қилгани билан рационал қилиб тушунтирмоқда. “Мен ҳатто ўз қариндошларимнинг уйларига муҳр босдим. Чунки қонун-қоидага амал қилувчи жамиятга айланмас эканмиз, шундай азоб-уқубатларга дуч келаверамиз. Жавобгарлик эса нафақат маҳаллий ҳукуматлар, балки фуқароларнинг ҳам зиммасига тушади”, — деди Элмасоғлу зилзиладан бир ҳафта ўтиб берган интервьюсида.
Сиёсатчи журналистларга берган изоҳларида ўзини қаҳрамон деб ҳисобламаслигини таъкидлади. Унинг шахсига ҳаддан ташқари эътибор жамиятни зилзила оқибатларини бартараф этишдан чалғитишини айтиб, яқинда у интервью беришдан бутунлай воз кечишга қарор қилди. “Ишонинг, ҳозир бу мавзу атрофида жуда кўп тортишувлар пайдо бўлган, у бутунлай бошқа томонга бурилиб кетди”, — деб жавоб берди Элмасоғлу “Meduza” сўровига.
Эрзин маъмуриятининг веб-сайтида ҳозирги мернинг камтарона таржимаи ҳоли келтирилган. Унда мернинг 1979 йилда туғилгани, маълумоти ҳуқуқшунос экани, узоқ йиллар адвокатлик соҳасида ишлагани кўрсатилган. Элмасоғлу оилали, икки қизи бор.
2019 йил март ойида Элмасоғлу муниципал сайловларда мухолифатдаги Республика Халқ партиясидан иштирок этди ва 60,4 фоиз овоз билан шаҳар мери этиб сайланди. Бунгача у ўзидан олдинги мер Қосим Шимшек (2009—2019 йилларда бу лавозимда бўлган) даврида узоқ йиллар Эрзин шаҳар кенгашини бошқарган.
Шимшек, ҳукмрон ATP вакили бўлишига қарамай, ўзининг сўзи билан айтганда, у ноқонуний бинолар ва қурилиш меъёрларига риоя қилмаслик ҳолатларини қаттиқ бостирган. “Бугун барчамизга жуда оғир. Аммо юрагимдаги дардни енгиб айтишим мумкинки, биз муниципалитет сифатида ҳеч қандай қонунбузарликка йўл қўймадик. Шу маънода менинг виждоним тоза. Мен бинолари 50 йил аввал қурилган шаҳарни ўн йил давомида бошқардим”, — деди Эрзин собиқ мери 12 февраль куни берган интервьюсида.
Шаҳар аҳолиси айтишича, Эрзиннинг ўзига хос хусусиятларидан бири унда кўп қаватли биноларнинг йўқлиги: энг баланд бинолар олти-саккиз қаватдан ошмайди, турар жой биноларининг баландлиги эса тўрт қаватдан ошмайди.
Эрзин Туркияда зилзиладан қурбонларсиз чиққан биринчи шаҳар эмас. 1999 йилда яна бир муросасиз мер Тавшанжил шаҳрининг омон қолишига ҳисса қўшган
Йўқотишлар кўлами ҳали тўлиқ ҳисобланмаган зилзила оқибатлари билан курашар экан, Туркиядагилар 1999 йил 17 августда Истанбулдан 100 километр узоқликдаги Измит шаҳри яқинида содир бўлган худди шундай 7,6 магнитудали зилзилани эсга олмоқда. Ўшанда 20 мингга яқин одам ҳалок бўлганди.
Бугунги Эрзин сингари ўша пайтда ҳам бир шаҳарда зилзила бирорта бинога таъсир қилмаган ва бирорта одам жабрланмаган эди. Зилзила эпитцентри қаршисидаги Измит қўлтиғи соҳилида жойлашган 4,5 минг аҳолига эга Тавшанжил шаҳри ўша пайтдаги мер Солиҳ Гюннинг (2022 йил коронавирус оқибатида вафот этган) уйлар ва бошқа бинолар ноқонуний қурилишини қаттиқ бостиргани туфайли омон қолган.
“Минтақамиздаги сейсмик хавфни инобатга олиб, олимлар билан маслаҳатлашгандик. Уларга кўра, ҳудуддаги биноларнинг рухсат этилган максимал баландлиги уч қават. Биз ушбу рецептга қатъий риоя қилдик”, — деб эслаганди ўшанда Туркияда катта шуҳрат қозонган мер.
Гюннинг айтишича, мер бўлган даврида кўплаб нуфузли шахслар унга кўп қаватли уйлар қуриш учун лицензия эвазига катта миқдорда пора таклиф қилган. “Агар рози бўлсам, виллада яшашим ва бир нечта шахсий яхтага эга бўлишим мумкин эди. Аммо ўшанда шаҳримизда юзлаб қурбонлар бўларди”, деган Гюн ва унинг сиёсати “инсон ҳаёти ҳаммасидан муҳим” формуласига асосланганини таъкидлаган.
Изоҳ (0)