Nurdagi va Erzin shaharlari Turkiyaning janubi-sharqida bir-biridan 80 kilometr uzoqlikda joylashgan. Ularning ikkalasi ham 6-fevral kuni Turkiya va Suriyada yuz bergan (Turkiya uchun 1939-yildan beri eng yirigi bo‘lgan) zilzila epitsentriga yaqin. Silkinishlar oqibatda Nurdagi butunlay vayron bo‘ldi, Erzinda esa hech kim jabrlanmadi, birorta ham bino qulamadi. Meduza nashri ekspertlar va ma’lumotlarga tayanib, “Erzindagi mo‘jiza” qanday sodir bo‘lgani haqida maqola chop etdi. “Daryo” uni o‘zbekchaga o‘girdi.

Turkiya hukumati millionlab noqonuniy turar joy binolari qurilishini kechirdi. Mutaxassislar bu qaror falokatga olib kelishi haqida allaqachon ogohlantirgan

Erzin shahrini zilziladan nima qutqarganini tahlil qilishdan oldin, bir qadam orqaga chekinish va Turkiyaning so‘nggi o‘n yilliklardagi qurilish siyosati qanday tuzilganini tushunish kerak, deb ta’kidlaydi Meduza. So‘nggi ma’lumotlarga ko‘ra, 39 mingdan ortiq odamni (Suriya bilan qo‘shib hisobaganda — 45 mingdan ortiq) halok qilgan zilzilaning bunday keng ko‘lamli oqibatlari sabablaridan biri Rajab Toyib Erdo‘g‘onning partiyasi davrida mamlakatda qurilgan uylar va boshqa binolarning sifatsizligidir, deyiladi nashr maqolasida. Nima uchun qurilish sifati zilzila qurbonlari sonini aniqlashda asosiy omilga aylanishi haqida Meduza boshqa bir tahliliy maqolasida batafsil bayon qilgan.

Respublikada haqiqiy “qurilish bumi” 2000-yillarning boshlarida, Erdo‘g‘on boshchiligidagi Adolat va taraqqiyot partiyasining (ATP) hokimiyatga kelishi bilan boshlandi. Turkiya Statistika instituti ma’lumotlariga ko‘ra, eng ko‘p zarar ko‘rgan o‘nta viloyatdagi binolarning taxminan 51 foizi 2001-yildan keyin qurilgan. E’tiborlisi, Erdo‘g‘on davrida Turkiyada binolarning ruxsat etilgan maksimal balandligi 20 qavatdan 37 qavatga oshirilgan.

Shu bilan birga, respublikada partiya hokimiyati davrida ro‘yxatga olinmagan qurilish ishlari uchun sakkiz marta amnistiya e’lon qilingan. “Ovoz olish va pul uchun (noqonuniy qurilishni) kechirdingiz, ammo zilzila buni kechirmadi”, — dedi hukumat tanqidchisi bo‘lgan “Sözcü” gazetasi sharhlovchisi Erdog‘on Suzer.

Turkiyada so‘nggi va tarixdagi eng yirik qurilish amnistiyasi 2018-yilning may oyida parlament va prezidentlik saylovlari oldidan e’lon qilindi. Hukumat qaroriga ko‘ra, 2017-yil 31-dekabrgacha qurilgan barcha noqonuniy binolar, jumladan, egalarining arizalari asosida va tegishli to‘lov evaziga amnistiya qilinishi mumkin bo‘ldi. Amnistiya paytida jami 10 millionga yaqin arizalar kelib tushgan bo‘lsa, ulardan 1,8 millionga yaqini ma’qullangan (xususan, yaqinda sodir bo‘lgan zilziladan eng ko‘p jabr ko‘rgan viloyatlarda 294 mingdan sal ko‘proq bino qurilishi amnistiya qilingani haqida T24 maqolasida aytilgan).

“Yenichag” nashriga ko‘ra, shundan so‘ng davlat g‘aznasiga 25,5 milliard turk lirasidan ko‘proq mablag‘ tushdi  (hozirgi kurs bo‘yicha taxminan 1,3 milliard dollar), biroq ko‘plab ekspertlar o‘sha paytning o‘zida xavotir bildirishgan: masalan, 2019-yilda Milliy Qurilish muhandislari palatasi — ixtisoslashgan mutaxassislarning notijorat sanoat uyushmasi raisi Jemal Go‘kche amnistiya uchun mas’ul amaldorlarni, ularning qarori tufayli Turkiya shaharlari “zilzila sodir bo‘lgan taqdirda, qabristonga aylanishi mumkinligi”dan aniq qilib ogohlantirgani haqida Reuters xabar bergandi.

“Erzindagi mo‘jiza” — qat’iy shaharsozlik siyosatining natijasi: shaharda noqonuniy va ko‘p qavatli binolar qurilmagan

Jemal Go‘kchening dahshatli bashorati 6-fevral kuni haqiqatga aylandi. Bir qancha turk shaharlari yer bilan yakson bo‘ldi — ammo omon qolganlari ham yo‘q emas. Zilziladan keyingi dastlabki kunlarda Erzin shahri meri Okkesh Elmasog‘lu Turkiyaning haqiqiy qahramoniga aylandi —  falokatdan so‘ng u o‘zining Facebook sahifasida tabiiy ofat paytida aholi punktida hech kim halok bo‘lmaganini tezkorlik bilan e’lon qildi. Qolaversa, 41 mingga yaqin aholiga ega Erzinda birorta ham bino vayron bo‘lmagan, atigi bir necha uy qisman zarar ko‘rgan.

Bu misol Erzindan 80 kilometr uzoqlikda joylashgan, aholi soni bir xil bo‘lgan Nurdagi shahri bilan qiyoslaganda yanada yaqqol namoyon bo‘ladi. Zilzila Nurdagidagi uy-joy fondini butunlay yo‘q qildi. “Biz chuqur qayg‘udamiz. Butun uy-joy fondini 100 foiz buzamiz. Uylardan birining vayronalari ostidan 150 nafar jasadni olib chiqdik. Hammasini qaytadan tiklaymiz”, — dedi Shirnak viloyati gubernatori Usmon Bilgin “Yeni shafak” nashriga.

Mer Elmasog‘lu tabiiy ofat oqibatlaridagi bunday farqni mo‘jiza deb hisoblamayapti. U vayronagarchilik va qurbonlar yo‘qligini o‘zi hokim bo‘lgan vaqtda shaharda noqonuniy bino barpo etilishiga hech qachon yo‘l qo‘ymagani va quruvchilardan barcha zarur me’yorlarga rioya etishni talab qilgani bilan ratsional qilib tushuntirmoqda. “Men hatto o‘z qarindoshlarimning uylariga muhr bosdim. Chunki qonun-qoidaga amal qiluvchi jamiyatga aylanmas ekanmiz, shunday azob-uqubatlarga duch kelaveramiz. Javobgarlik esa nafaqat mahalliy hukumatlar, balki fuqarolarning ham zimmasiga tushadi”, — dedi Elmasog‘lu zilziladan bir hafta o‘tib bergan intervyusida.

Siyosatchi jurnalistlarga bergan izohlarida o‘zini qahramon deb hisoblamasligini ta’kidladi. Uning shaxsiga haddan tashqari e’tibor jamiyatni zilzila oqibatlarini bartaraf etishdan chalg‘itishini aytib, yaqinda u intervyu berishdan butunlay voz kechishga qaror qildi. “Ishoning, hozir bu mavzu atrofida juda ko‘p tortishuvlar paydo bo‘lgan, u butunlay boshqa tomonga burilib ketdi”, — deb javob berdi Elmasog‘lu “Meduza” so‘roviga.

Erzin ma’muriyatining veb-saytida hozirgi merning kamtarona tarjimai holi keltirilgan. Unda merning 1979-yilda tug‘ilgani, ma’lumoti huquqshunos ekani, uzoq yillar advokatlik sohasida ishlagani ko‘rsatilgan. Elmasog‘lu oilali, ikki qizi bor.

2019-yil mart oyida Elmasog‘lu munitsipal saylovlarda muxolifatdagi Respublika Xalq partiyasidan ishtirok etdi va 60,4 foiz ovoz bilan shahar meri etib saylandi. Bungacha u o‘zidan oldingi mer Qosim Shimshek (2009—2019-yillarda bu lavozimda bo‘lgan) davrida uzoq yillar Erzin shahar kengashini boshqargan.

Shimshek, hukmron ATP vakili bo‘lishiga qaramay, o‘zining so‘zi bilan aytganda, u noqonuniy binolar va qurilish me’yorlariga rioya qilmaslik holatlarini qattiq bostirgan. “Bugun barchamizga juda og‘ir. Ammo yuragimdagi dardni yengib aytishim mumkinki, biz munitsipalitet sifatida hech qanday qonunbuzarlikka yo‘l qo‘ymadik. Shu ma’noda mening vijdonim toza. Men binolari 50 yil avval qurilgan shaharni o‘n yil davomida boshqardim”, — dedi Erzin sobiq meri 12-fevral kuni bergan intervyusida.

Shahar aholisi aytishicha, Erzinning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri unda ko‘p qavatli binolarning yo‘qligi: eng baland binolar olti-sakkiz qavatdan oshmaydi, turar joy binolarining balandligi esa to‘rt qavatdan oshmaydi.

Erzin Turkiyada zilziladan qurbonlarsiz chiqqan birinchi shahar emas. 1999-yilda yana bir murosasiz mer Tavshanjil shahrining omon qolishiga hissa qo‘shgan

Yo‘qotishlar ko‘lami hali to‘liq hisoblanmagan zilzila oqibatlari bilan kurashar ekan, Turkiyadagilar 1999-yil 17-avgustda Istanbuldan 100 kilometr uzoqlikdagi Izmit shahri yaqinida sodir bo‘lgan xuddi shunday 7,6 magnitudali zilzilani esga olmoqda. O‘shanda 20 mingga yaqin odam halok bo‘lgandi.

Bugungi Erzin singari o‘sha paytda ham bir shaharda zilzila birorta binoga ta’sir qilmagan va birorta odam jabrlanmagan edi. Zilzila epitsentri qarshisidagi Izmit qo‘ltig‘i sohilida joylashgan 4,5 ming aholiga ega Tavshanjil shahri o‘sha paytdagi mer Solih Gyunning (2022-yil koronavirus oqibatida vafot etgan) uylar va boshqa binolar noqonuniy qurilishini qattiq bostirgani tufayli omon qolgan.

“Mintaqamizdagi seysmik xavfni inobatga olib, olimlar bilan maslahatlashgandik. Ularga ko‘ra, hududdagi binolarning ruxsat etilgan maksimal balandligi uch qavat. Biz ushbu retseptga qat’iy rioya qildik”, — deb eslagandi o‘shanda Turkiyada katta shuhrat qozongan mer.

Gyunning aytishicha, mer bo‘lgan davrida ko‘plab nufuzli shaxslar unga ko‘p qavatli uylar qurish uchun litsenziya evaziga katta miqdorda pora taklif qilgan. “Agar rozi bo‘lsam, villada yashashim va bir nechta shaxsiy yaxtaga ega bo‘lishim mumkin edi. Ammo o‘shanda shahrimizda yuzlab qurbonlar bo‘lardi”, degan Gyun va uning siyosati “inson hayoti hammasidan muhim” formulasiga asoslanganini ta’kidlagan.