«Гудзон мўъжизаси» — дарёга муваффақиятли қўнган самолёт, Пентагон биносининг фойдаланишга топширилиши ва Россия олий ҳукмдори адмирал Колчакнинг ҳибсга олиниши. Кун хронологиясида 15 январь

15 январь санасига боғлиқ диққатга сазовор воқеалар қаторидан «Гудзон мўъжизаси» — дарёга муваффақиятли қўнишни амалга оширган самолёт, АҚШ Мудофаа вазирлиги биноси — Пентагоннинг фойдаланишга топширилиши ҳамда Россия олий ҳукмдори адмирал Колчакнинг ҳибсга олинишига оид фактлар ўрин олган.

«Гудзон мўъжизаси» — дарёга муваффақиятли қўнишни амалга оширган самолёт

2009 йил 15 январь куни А320 йўловчи лайнери Гудзон дарёсига авариявий қўнишни амалга оширган эди. Самолёт Ню-Ёкр—Шарлотт—Сиэтл йўналиши бўйича режавий рейсни амалга ошираётган эди, бироқ парвоз бошланганидан 1,5 дақиқа ўтиб у Канада казаркалари (ёввойи ғоз тури) билан тўқнашиб кетади ва ҳаво кемасининг иккала двигатели ҳам ишдан чиқади. Экипаж самолётни Нью-Йоркдаги Гудзон дарёси сувига муваффақиятли қўндирган. Ҳаво кемаси бортида бўлган барча — 155 киши омон қолган, 83 киши жароҳатланган — 5 киши жиддий ва 78 йўловчи енгил.

Мазкур воқеа халқ орасида «Гудзондаги мўъжиза» номини олган. Бугунга қадар авиалайнерларнинг сувга қўндирилиши билан боғлиқ 11 та ҳолат мавжуд, шулардан тўрттаси қурбонларсиз кечган. Шу куни рейс Нью-Йоркдан соат 15:24 да ҳавога кўтарилган эди. Орадан 90 сония ўтгач ўзиёзар қурилма командирнинг қушларга дуч келингани ҳақидаги огоҳлантиришини ёзиб олган. Бир неча сониядан кейин қушларнинг урилиш овози қайд этилган ва иккала двигатель шовқини тезда сўнган.

Самолёт казаркалар билан тўқнашувга қадар 975 метр баландликка кўтарилиб бўлганди. Командир фалокат сигналини бериб, диспетчерга ҳаво кемаси қушлар тўдаси билан тўқнашгани ва оқибатда иккала двигатель ҳам ишдан чиққанини билдирган.

Учувчилар шимолдан жануб томон учаётган лайнерни Гудзон томон буришга муваффақ бўлган, улар Жорж Вашингтон кўпригидан талафотсиз ўтган ва уни Манхэттеннинг 48-кўчаси қаршисига олиб келган, шу билан бирга, ёнилғига тўла самолётга шикаст етказмаган. Умумий ҳисобда самолёт ҳавода 7 дақиқага яқин парвоз қилган.

Қўниш вақтида, шунингдек, қутқарув ва шатакка олиш ишлари давомида самолётга жиддий зарар етган. Ўнг двигателда органик қолдиқлар ва қушларнинг патлари топилган, чап двигатель эса ажралиб тушиб, сувга чўкиб кетган. Бироқ 2009 йил 23 январь куни у дарё остидан чиқариб олинган ва экспертизага юборилган.

Гудзондаги воқеани тергов қилиш билан Хавфсизлик бўйича миллий кенгаш (NTSB) шуғулланган. Мажлисда учувчилар Салленберг ва Скайлзга эътирозлар билдирилган, улар самолётни бирор аэропортда қўндириши мумкинлиги сабаб жиноий жавобгарлик билан таҳдид қилинган.

НЦБ далил сифатида симуляторлардаги вазиятни келтирган, унда ташкил этилган худди шу каби вазиятда мутахассис учувчилар барча ҳолатда самолётни Ла-Гуардия, Тетерборо ва Нюаркка қўндиришга муваффақ бўлган.

Учувчилар нима учун бундай йўл тутишга қарор қабул қилишганини 5 сония вақти бўлгани билан изоҳлаган, ўзиёзар қурилма ҳам буни исботлаган. NTSB рейс парвозининг симуляторига ўзиёзар қурилмадаги ушбу вақтни киритган. Шундан кейин симулятордаги бирорта учувчи самолётни яқин атрофдаги аэропортга қўндира олмаган. Барча вариантлар кўриб чиқилгач, учувчилардан айблов олиб ташланган. NTSB’нинг якуний ҳисоботи 2010 йил апрелда эълон қилинган.

АҚШ Мудофаа вазирлигининг штаб-квартираси — Пентагоннинг қурилиши

1943 йил 15 январь куни АҚШ Мудофаа вазирлигининг штаб-квартираси — Пентагоннинг қурилиши якунланган эди. 80 йил давомида ушбу мажмуа атрофида кўплаб афсоналар пайдо бўлган — бунда Америка матбуоти ва Голливуд режиссёрларининг хизмати катта. АҚШнинг ўзида бино «дунёни қутқариш» штаби ва Қўшма Штатлар қудрати дея таърифланади.

Пентагон бир йилдан ортиқ вақт ичида қуриб битказилган. Майдони 600 минг квадрат метрга тенг темир-бетон бинони қуриш 1941 йил 11 сентябрда бошланганди. Бунга қадар Қўшма Штатларда Мудофаа вазирлиги алоҳида идора сифатида фаолият кўрсатмаган. Ҳар бир қўшин тури ва бюрократик аппаратни бир бинода жамлаш ғояси АҚШнинг 32-президенти Франклин Рузвельтдан чиққан.

Пентагон аввал бошида 26 минг ходимни ичига сиғдира оладиган ва кейинчалик 40 минг кишига етказиш мумкин бўлган улкан мажмуа сифатида лойиҳалаштирилган. Қурилиш учун Конфедерация армияси қўмондони Роберт Лига тегишли бўлган ер ажратилган. Архитектор Жорж Бергстром бинони бешбурчак шаклида қуришга қарор қилади. Кейинроқ қурилиш бошқа жойга кўчирилган, аммо бино шакли ва ўлчамига тегинмасликка қарор қилинган.

Пентагон биноси нисбатан баланд эмас (бешта қават, 23 метр), аммо фавқулодда кенг. Ҳар бир томонининг узунлиги (бурчаклари) — 281 метр, бино периметри — 1,4 километрдан ортиқ. АҚШ Мудофаа вазирлиги биноси секцияларга ажратилган бешта концентрик ҳалқадан таркиб топган. Ҳалқалар бир-бири билан ўнлаб коридорлар орқали бирлаштирилган. Коридорларнинг умумий узунлиги — 28 километр. Бино ичида 13 та лифт, 19 та эскалатор ва 131 та зина мавжуд, қулайлик учун икки ғилдиракли электроскутерларда ҳаракатланиш мумкин.

Улкан ўлчамларига қарамай, Пентагон дунёдаги энг эргономик офис ҳисобланади — етти дақиқа ичида пиёда мажмуанинг исталган бурчагига етиб олиш мумкин. Аммо баъзида вазирликнинг коридорлари ҳақиқий лабиринтга ўхшаб кетади.

Пентагон қурилган вақтда ирқий ажратишга боғлиқ қонун амалда эди. Шу сабабли Мудофаа вазирлиги биноси секторлар ичини «оқ» ва «ранглиларга» (кафетерия, ҳожатхона, конференция заллари) ажратилган ҳолда қурилган. Шу сабабли ҳозирда Пентагонда ҳожатхоналар сони санитария нормаларида белгиланганидан икки баробар кўп.

АҚШ Мудофаа вазирлиги биноси экскурсия гуруҳлари учун очиқ. Бино ичида кўплаб қизиқарли экспонатлар мавжуд (ҳатто «Биз нима учун жанг қиляпмиз?» ҳужжатли сериали учун берилган «Оскар» ҳам).

Ички бино марказида Ground Zero кафетерияси жойлашган. Совуқ уруш давридаги афсоналарга кўра, СССР томонидан Пентагонга ядровий ҳужум уюштирилгудек бўлса, портлаш эпимаркази ушбу қаҳвахонага тўғри келади, чунки совет разведкаси Ground Zero’ни махфий ҳужжатлар бункери деб ҳисоблаган.

Пентагонга уюштирилган ягон террорчилик ҳужуми — бу 2001 йил 11 сентябрда содир бўлган. Ўшанда террорчилар томонидан эгаллаб олинган ичида 58 йўловчиси бор Boeing 757-200 (American Airlines компаниясининг 77 рейси) АҚШ Ҳарбий-денгиз кучлари жойлашган бинонинг чап қанотига урилган. Ҳодиса оқибатида 184 киши, жумладан, Мудофаа вазирлиги биносида бўлган 125 киши ҳалок бўлган. Орадан бир йил ўтгач, шикаст етган бино қайта тикланган. 2008 йилда ҳужум қурбонлари хотирасига бино қаршига мемориал ўрнатилган

Россия олий ҳукмдори адмирал Александр Колчак ҳибсга олиниши

1920 йил 15 январь куни Россия олий ҳукмдори адмирал Александр Колчак ҳибсга олинганди. Орадан 24 кун ўтгач, у Иркутскда отиб ташланган. Уч ойдан кейин, 1920 йилнинг 12 майида Сибир инқилобий қўмитаси «келгинди ва исёнкор Колчак ҳукумати ва уларни илҳомлантирувчилар иши» бўйича айблов эълон қилган.

20 январдан 6 февралга қадар Колчакни Фавқулодда тергов комиссияси аъзолари сўроқ қилган. Сиёсий марказ томонидан жами тўққизта йиғилиш ўтказилган бўлиб, комиссия аъзолари унда Колчакка қарши тузукроқ айбловларни илгари сура олмаган. Протоколларнинг аксарияти унинг инқилобга қадар биографиясига ойдинлик киритишга қаратилган: энг охиридагина саволлар Фуқоролик уруши даврига тааллуқли бўла бошлаган.

Аммо ушбу «таҳрирланган» протоколлар ҳам 1930 йиллар бошида кутубхоналардан йиғиштириб олиниб, ўқувчилар кўзидан яширилган. Сиёсий марказ ҳокимиятни Ҳарбий-инқилобий қўмитага топширганидан кейин тергов комиссиясига Чудновский раислик қила бошлаган — у 1918 йил июндан бошлаб Красноярск ва Иркутск қамоқхоналарида ўтириб чиққан профессионал инқилобчи эди. Янги раис ўз фаолиятини Колчакни сўроқда бериладиган бир стакан чойдан маҳрум этишдан бошлаган.

Охири сўроқлар Иркутскдаги вазият кескинлашгани фонида ўтказилган — шаҳарга 1920 йил 25 январь куни Шарқий фронт қўмондони этиб тайинланган генерал майор Войцеховскийнинг қўшинлари яқинлашиб келаётанди. Агарда жанг Иркутскнинг ўзида бошланса, Чудновскийга Колчакни ишончли жойга элтишга қодир бўлинмани шакллантириш топширилган. Комиссия раиси эса аксилинқилобнинг 18—20 нафар аъзосини отиб ташлаш таклифини билдирган ва зудлик билан рўйхатни тузади ва унга икки фамилия — Колчак ҳамда Пепеляевни киритади.

1920 йиллар бошида Қизил армия бир нечта фронтдаги муваффақиятли жанговар ҳаракатлари сабаб Фуқаролик урушини якунлашга яқин қолганди. 7 январь куни Красноярск қўлга киритилган. Колчак бу вақтда Нижнеудинскда бўлган. Маълумотларга кўра, «Колчакнинг қўлида на армия, на бир бошқарув аппарати» қолганди. Бунга Россия олий ҳукмдори доимий равишда фронт чизиғида поездда бўлиб, Иркутскда бўлган вазирларга ҳам, фронтда турган ҳарбийларга ҳам кўрсатмалар бериб туриши сабаб бўлган.

Адмирални мамлакат олтин захирасининг тақдири қаттиқ ташвишга солганди, уни поезддан чаналарга ортиш имкони бўлмаётганди. Шу билан бирга, Колчак бойликни иттифоқчи-интервентларга топширишни ҳам истамаган. Масалан, француз ҳарбий миссиясига бошчилик қилган генерал Морс Жанен олтинни олиб кетиш таклифини билдирган.

«Буни сизларга бергандан кўра, болшевикларга топшириб юбораман. Иттифоқчиларга мен ишонмайман», — деган Колчак. Нижеудинск станциясида Колчак иккита телеграфда таклиф олган: улардан бири Вазирлар Кенгашидан Деникин фойдасига бўлса, иккинчиси, бошқа иттифоқчи вакилларда эди. Бироқ 5 январь куни Иркутск таслим бўлган, вазирлар эса қочиб кетган. Воқеалар занжирининг бундай кечишини Колчак учун муваффақиятли деб ҳисоблаш мумкин эди, аммо битта «лекин»и бор — генерал Жанен унинг таркибини станцияда ушлаб туришни буюрган.

Колчак бир нечта сценарийдан фойдаланиши керак бўлган. Аввалига у отларда Мўғулистонга қочмоқчи бўлади, бироқ атрофидаги инсонлардан ҳеч бири вазиятнинг бундай ўзгаришига тайёр эмас эди. Бундан ташқари, олий раҳбар чехларнинг формасини кийиб олиб, қочиш вариантини кўриб чиққан. Бироқ офицерлик ғурури охир-оқибат бунга йўл қўймаган.

15 январь куни ичида Колчак бўлган таркиб Иркутскка етиб келган. У ерда адмирални япон ҳарбийлари кутиб олган ва уни «рус трибунали»га топширган. 1920 йил 7 февраль куни Колчак Россия ҳукумати Вазирлар кенгаши раиси Виктор Пепеляев билан бирга қатл этилган. Россия олтин захираси болшевиклар қўлига ўтган.

«Кун хронологияси» лойиҳаси доирасида ҳар куни эрталаб соат 09:30 да ушбу санага боғлиқ энг муҳим ва қизиқарли воқеалар ёритиб борилади.