“Gudzon mo‘jizasi” — daryoga muvaffaqiyatli qo‘ngan samolyot, Pentagon binosining foydalanishga topshirilishi va Rossiya oliy hukmdori admiral Kolchakning hibsga olinishi. Kun xronologiyasida 15-yanvar
15-yanvar sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan “Gudzon mo‘jizasi” — daryoga muvaffaqiyatli qo‘nishni amalga oshirgan samolyot, AQSH Mudofaa vazirligi binosi — Pentagonning foydalanishga topshirilishi hamda Rossiya oliy hukmdori admiral Kolchakning hibsga olinishiga oid faktlar o‘rin olgan.
“Gudzon mo‘jizasi” — daryoga muvaffaqiyatli qo‘nishni amalga oshirgan samolyot
2009-yil 15-yanvar kuni A320 yo‘lovchi layneri Gudzon daryosiga avariyaviy qo‘nishni amalga oshirgan edi. Samolyot Nyu-Yokr—Sharlott—Sietl yo‘nalishi bo‘yicha rejaviy reysni amalga oshirayotgan edi, biroq parvoz boshlanganidan 1,5 daqiqa o‘tib u Kanada kazarkalari (yovvoyi g‘oz turi) bilan to‘qnashib ketadi va havo kemasining ikkala dvigateli ham ishdan chiqadi. Ekipaj samolyotni Nyu-Yorkdagi Gudzon daryosi suviga muvaffaqiyatli qo‘ndirgan. Havo kemasi bortida bo‘lgan barcha — 155 kishi omon qolgan, 83 kishi jarohatlangan — 5 kishi jiddiy va 78 yo‘lovchi yengil.
Mazkur voqea xalq orasida “Gudzondagi mo‘jiza” nomini olgan. Bugunga qadar avialaynerlarning suvga qo‘ndirilishi bilan bog‘liq 11 ta holat mavjud, shulardan to‘rttasi qurbonlarsiz kechgan. Shu kuni reys Nyu-Yorkdan soat 15:24 da havoga ko‘tarilgan edi. Oradan 90 soniya o‘tgach o‘ziyozar qurilma komandirning qushlarga duch kelingani haqidagi ogohlantirishini yozib olgan. Bir necha soniyadan keyin qushlarning urilish ovozi qayd etilgan va ikkala dvigatel shovqini tezda so‘ngan.
Samolyot kazarkalar bilan to‘qnashuvga qadar 975 metr balandlikka ko‘tarilib bo‘lgandi. Komandir falokat signalini berib, dispetcherga havo kemasi qushlar to‘dasi bilan to‘qnashgani va oqibatda ikkala dvigatel ham ishdan chiqqanini bildirgan.
Uchuvchilar shimoldan janub tomon uchayotgan laynerni Gudzon tomon burishga muvaffaq bo‘lgan, ular Jorj Vashington ko‘prigidan talafotsiz o‘tgan va uni Manxettenning 48-ko‘chasi qarshisiga olib kelgan, shu bilan birga, yonilg‘iga to‘la samolyotga shikast yetkazmagan. Umumiy hisobda samolyot havoda 7 daqiqaga yaqin parvoz qilgan.
Suvga qo‘ngan samolyot uning yuzasida qalqib turgan va yo‘lovchilar ikkala avariyaviy chiqishlar orqali qutqarib olingan. Bortda bo‘lgan barcha yo‘lovchilarga yordam berish uchun parom va katerlar yetib kelgan. 78 kishi yengil jarohat va sovuq yeyish bilan shikastlangan.
Gudzondagi voqeani tergov qilish bilan Xavfsizlik bo‘yicha milliy kengash (NTSB) shug‘ullangan. Majlisda uchuvchilar Sallenberg va Skaylzga e’tirozlar bildirilgan, ular samolyotni biror aeroportda qo‘ndirishi mumkinligi sabab jinoiy javobgarlik bilan tahdid qilingan.
NTSB dalil sifatida simulyatorlardagi vaziyatni keltirgan, unda tashkil etilgan xuddi shu kabi vaziyatda mutaxassis uchuvchilar barcha holatda samolyotni La-Guardiya, Teterboro va Nyuarkka qo‘ndirishga muvaffaq bo‘lgan.
Uchuvchilar nima uchun bunday yo‘l tutishga qaror qabul qilishganini 5 soniya vaqti bo‘lgani bilan izohlagan, o‘ziyozar qurilma ham buni isbotlagan. NTSB reys parvozining simulyatoriga o‘ziyozar qurilmadagi ushbu vaqtni kiritgan. Shundan keyin simulyatordagi birorta uchuvchi samolyotni yaqin atrofdagi aeroportga qo‘ndira olmagan. Barcha variantlar ko‘rib chiqilgach, uchuvchilardan ayblov olib tashlangan. NTSB’ning yakuniy hisoboti 2010-yil aprelda e’lon qilingan.
AQSH Mudofaa vazirligining shtab-kvartirasi — Pentagonning qurilishi
1943-yil 15-yanvar kuni AQSH Mudofaa vazirligining shtab-kvartirasi — Pentagonning qurilishi yakunlangan edi. 80 yil davomida ushbu majmua atrofida ko‘plab afsonalar paydo bo‘lgan — bunda Amerika matbuoti va Gollivud rejissorlarining xizmati katta. AQSHning o‘zida bino “dunyoni qutqarish” shtabi va Qo‘shma Shtatlar qudrati deya ta’riflanadi.
Pentagon bir yildan ortiq vaqt ichida qurib bitkazilgan. Maydoni 600 ming kvadrat metrga teng temir-beton binoni qurish 1941-yil 11-sentabrda boshlangandi. Bunga qadar Qo‘shma Shtatlarda Mudofaa vazirligi alohida idora sifatida faoliyat ko‘rsatmagan. Har bir qo‘shin turi va byurokratik apparatni bir binoda jamlash g‘oyasi AQSHning 32-prezidenti Franklin Ruzveltdan chiqqan.
Pentagon avval boshida 26 ming xodimni ichiga sig‘dira oladigan va keyinchalik 40 ming kishiga yetkazish mumkin bo‘lgan ulkan majmua sifatida loyihalashtirilgan. Qurilish uchun Konfederatsiya armiyasi qo‘mondoni Robert Liga tegishli bo‘lgan yer ajratilgan. Arxitektor Jorj Bergstrom binoni beshburchak shaklida qurishga qaror qiladi. Keyinroq qurilish boshqa joyga ko‘chirilgan, ammo bino shakli va o‘lchamiga teginmaslikka qaror qilingan.
Ishlar 491 kun davomida kecha-yu kunduz olib borilgan. Pentagon loyihasi uchun 1940-yillarda ulkan hisoblangan 83 million dollar sarflangan. Qurilishda asosiy material sifatida temir-beton tanlangan.
Ulkan o‘lchamlariga qaramay, Pentagon dunyodagi eng ergonomik ofis hisoblanadi — yetti daqiqa ichida piyoda majmuaning istalgan burchagiga yetib olish mumkin. Ammo ba’zida vazirlikning koridorlari haqiqiy labirintga o‘xshab ketadi.
Pentagon qurilgan vaqtda irqiy ajratishga bog‘liq qonun amalda edi. Shu sababli Mudofaa vazirligi binosi sektorlar ichini “oq” va “ranglilarga” (kafeteriya, hojatxona, konferensiya zallari) ajratilgan holda qurilgan. Shu sababli hozirda Pentagonda hojatxonalar soni sanitariya normalarida belgilanganidan ikki barobar ko‘p.
AQSH Mudofaa vazirligi binosi ekskursiya guruhlari uchun ochiq. Bino ichida ko‘plab qiziqarli eksponatlar mavjud (hatto “Biz nima uchun jang qilyapmiz?” hujjatli seriali uchun berilgan “Oskar” ham).
Ichki bino markazida Ground Zero kafeteriyasi joylashgan. Sovuq urush davridagi afsonalarga ko‘ra, SSSR tomonidan Pentagonga yadroviy hujum uyushtirilgudek bo‘lsa, portlash epimarkazi ushbu qahvaxonaga to‘g‘ri keladi, chunki sovet razvedkasi Ground Zero’ni maxfiy hujjatlar bunkeri deb hisoblagan.
Pentagonga uyushtirilgan yagon terrorchilik hujumi — bu 2001-yil 11-sentabrda sodir bo‘lgan. O‘shanda terrorchilar tomonidan egallab olingan ichida 58 yo‘lovchisi bor Boeing 757-200 (American Airlines kompaniyasining 77 reysi) AQSH Harbiy-dengiz kuchlari joylashgan binoning chap qanotiga urilgan. Hodisa oqibatida 184 kishi, jumladan, Mudofaa vazirligi binosida bo‘lgan 125 kishi halok bo‘lgan. Oradan bir yil o‘tgach, shikast yetgan bino qayta tiklangan. 2008-yilda hujum qurbonlari xotirasiga bino qarshiga memorial o‘rnatilgan
Rossiya oliy hukmdori admiral Aleksandr Kolchak hibsga olinishi
1920-yil 15-yanvar kuni Rossiya oliy hukmdori admiral Aleksandr Kolchak hibsga olingandi. Oradan 24 kun o‘tgach, u Irkutskda otib tashlangan. Uch oydan keyin, 1920-yilning 12-mayida Sibir inqilobiy qo‘mitasi “kelgindi va isyonkor Kolchak hukumati va ularni ilhomlantiruvchilar ishi” bo‘yicha ayblov e’lon qilgan.
20-yanvardan 6-fevralga qadar Kolchakni Favqulodda tergov komissiyasi a’zolari so‘roq qilgan. Siyosiy markaz tomonidan jami to‘qqizta yig‘ilish o‘tkazilgan bo‘lib, komissiya a’zolari unda Kolchakka qarshi tuzukroq ayblovlarni ilgari sura olmagan. Protokollarning aksariyati uning inqilobga qadar biografiyasiga oydinlik kiritishga qaratilgan: eng oxiridagina savollar Fuqorolik urushi davriga taalluqli bo‘la boshlagan.
Ammo ushbu “tahrirlangan” protokollar ham 1930-yillar boshida kutubxonalardan yig‘ishtirib olinib, o‘quvchilar ko‘zidan yashirilgan. Siyosiy markaz hokimiyatni Harbiy-inqilobiy qo‘mitaga topshirganidan keyin tergov komissiyasiga Chudnovskiy raislik qila boshlagan — u 1918-yil iyundan boshlab Krasnoyarsk va Irkutsk qamoqxonalarida o‘tirib chiqqan professional inqilobchi edi. Yangi rais o‘z faoliyatini Kolchakni so‘roqda beriladigan bir stakan choydan mahrum etishdan boshlagan.
Oxiri so‘roqlar Irkutskdagi vaziyat keskinlashgani fonida o‘tkazilgan — shaharga 1920-yil 25-yanvar kuni Sharqiy front qo‘mondoni etib tayinlangan general-mayor Voysexovskiyning qo‘shinlari yaqinlashib kelayotandi. Agarda jang Irkutskning o‘zida boshlansa, Chudnovskiyga Kolchakni ishonchli joyga eltishga qodir bo‘linmani shakllantirish topshirilgan. Komissiya raisi esa aksilinqilobning 18—20 nafar a’zosini otib tashlash taklifini bildirgan va zudlik bilan ro‘yxatni tuzadi va unga ikki familiya — Kolchak hamda Pepelyaevni kiritadi.
1920-yillar boshida Qizil armiya bir nechta frontdagi muvaffaqiyatli jangovar harakatlari sabab Fuqarolik urushini yakunlashga yaqin qolgandi. 7-yanvar kuni Krasnoyarsk qo‘lga kiritilgan. Kolchak bu vaqtda Nijneudinskda bo‘lgan. Ma’lumotlarga ko‘ra, “Kolchakning qo‘lida na armiya, na bir boshqaruv apparati” qolgandi. Bunga Rossiya oliy hukmdori doimiy ravishda front chizig‘ida poyezdda bo‘lib, Irkutskda bo‘lgan vazirlarga ham, frontda turgan harbiylarga ham ko‘rsatmalar berib turishi sabab bo‘lgan.
Admiralni mamlakat oltin zaxirasining taqdiri qattiq tashvishga solgandi, uni poyezddan chanalarga ortish imkoni bo‘lmayotgandi. Shu bilan birga, Kolchak boylikni ittifoqchi-interventlarga topshirishni ham istamagan. Masalan, fransuz harbiy missiyasiga boshchilik qilgan general Mors Janen oltinni olib ketish taklifini bildirgan.
“Buni sizlarga bergandan ko‘ra, bolsheviklarga topshirib yuboraman. Ittifoqchilarga men ishonmayman”, — degan Kolchak. Nijeudinsk stansiyasida Kolchak ikkita telegrafda taklif olgan: ulardan biri Vazirlar Kengashidan Denikin foydasiga bo‘lsa, ikkinchisi, boshqa ittifoqchi vakillarda edi. Biroq 5-yanvar kuni Irkutsk taslim bo‘lgan, vazirlar esa qochib ketgan. Voqealar zanjirining bunday kechishini Kolchak uchun muvaffaqiyatli deb hisoblash mumkin edi, ammo bitta “lekin”i bor — general Janen uning tarkibini stansiyada ushlab turishni buyurgan.
Kolchak bir nechta ssenariydan foydalanishi kerak bo‘lgan. Avvaliga u otlarda Mo‘g‘ulistonga qochmoqchi bo‘ladi, biroq atrofidagi insonlardan hech biri vaziyatning bunday o‘zgarishiga tayyor emas edi. Bundan tashqari, oliy rahbar chexlarning formasini kiyib olib, qochish variantini ko‘rib chiqqan. Biroq ofitserlik g‘ururi oxir-oqibat bunga yo‘l qo‘ymagan.
15-yanvar kuni ichida Kolchak bo‘lgan tarkib Irkutskka yetib kelgan. U yerda admiralni yapon harbiylari kutib olgan va uni “rus tribunali”ga topshirgan. 1920-yil 7-fevral kuni Kolchak Rossiya hukumati Vazirlar kengashi raisi Viktor Pepelyaev bilan birga qatl etilgan. Rossiya oltin zaxirasi bolsheviklar qo‘liga o‘tgan.
“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.
