14-yanvar sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan sovet kosmonavtikasi otasi — Korolyovning o‘limi, “Oxirzamon soatlari”ning bir daqiqa ortga surilishi hamda Daniya taxtiga o‘tirgan qirolicha Margret II ga oid faktlar o‘rin olgan.
Sovet kosmonavtikasi otasining o‘limi
1966-yil 14-yanvar kuni sovet kosmonavtikasi asoschisi afsonaviy Sergey Korolyov vafot etgandi. Undagi o‘simtani olib tashlash bo‘yicha o‘tkazilgan operatsiyada Korolyovning yuragi bardosh bermagan.
Korolyov umrining oxirgi yillarida Oy dasturi, orbitada boshqa kosmik apparatlarga ulanishga qodir “Soyuz” oilasiga kiruvchi birinchi kema bilan shug‘ullangan va uzoq muddatli orbital stansiya loyihasini ishlab chiqqan. Ammo u boshlagan biror loyihasini oxiriga yetkazishga ulgurmagan edi.
1965-yil 3-dekabr kuni Korolyov Boyqo‘ng‘ir kosmodromida “Oy-8” sayyoralararo avtomatik stansiyani uchirishga rahbarlik qilgan. Boshlang‘ich faza muvaffaqiyatli o‘tgan, ammo apparat Oy yuzasiga qo‘na olmay, qulab tushgan. Moskvaga qaytgan konstruktor shifokorga o‘zini yomon his qilayotganidan shikoyat qilgan. Shu kuni uning ichagida qon ketish kuzatilgan. Bu kabi holat oldin ham sodir bo‘lgan, biroq bunday kuchlisi birinchi marta edi. U bir necha kun davomida shifoxonaga borishdan bosh tortgan: rahbariyat oldida “Oy-8”ning muvaffaqiyatsizligi bo‘yicha hisobot berishi kerak bo‘lgan.
Korolyov jarrohlik amaliyotiga qarshi bo‘lmagan, biroq shifoxonani tark etishga majbur edi: 1965-yil 16-dekabr kuni kutilmaganda uning do‘sti, olim Leonid Voskresenskiy vafot etadi. 19-dekabr kuni Korolyov uning dafn marosimida nutq so‘zlagan.
Yangi yildan keyin operatsiya yana dolzarb masalaga aylangan. Shifoxonaga yo‘l olishdan oldin Korolyov o‘z jamoasi bilan yig‘ilish o‘tkazib, birinchi o‘rinbosari Vasiliy Mishindan ishni nazarotga olishni so‘ragan. 4-yanvar kuni Korolyov oxirgi ish kunini yakunlab, 5-yanvarda shifoxonaga yetib kelgan. Bu yerda uning onasi Marina Balanina ham davolanayotgan edi. Ular uchrashuv, uzoq suhbat qurgan.
12-yanvar kuni olim onasi va rafiqasi bilan birga o‘zining 59 yoshga to‘lishini nishonlagan. Korolyov ham, uning qarindoshlari ham o‘tkazilajak operatsiyani jiddiy qabul qilmagan. Barchani uning yuragi tashvishga solardi. 1966-yil 14-yanvarda konstruktor uyiga, rafiqasiga qo‘ng‘iroq qilib, o‘ziga qandaydir ukol qilishganini aytgan. Ular Sergey o‘ziga kelganida Nina shifoxonada bo‘lishiga kelishib olgan.
Operatsiya soat 10:00 da boshlangan. Uni shaxsan akademik Petrovskiy olib borgan va unga Blagovidov assistentlik qilgan. Jarayon davomida konsultant sifatida SSSR Mudofaa vazirligi bosh jarrohi Aleksandr Vishnevskiy chaqirilgan. Operatsiya davomida ko‘p qon ketishi kuzatilgan. Politni olib tashlash orqali uni to‘xtatishni imkoni bo‘lmagan. Qorin bo‘shlig‘ini kesishga to‘g‘ri kelgan. Ammo avval boshidan bu rejalashtirilmagani uchun bemorning yuragi umumiy anesteziyaga qanday javob berishi noma’lum edi. Shifokor bemor tanasida zararli o‘simtaga duch kelgan. Petrovskiy uni olib tashlash bo‘yicha qaror qabul qilgan. Niqob orqali narkoz yuborish yetarli emasdi: intubatsion trubkani traxeyaga kiritish kerak bo‘lardi. Ammo tarjibali uchala anesteziologdan birortasi bunday ishni uddalay olmagan.
Versiyalardan biriga ko‘ra, shifokorlar Korolyovning og‘zini keng ocha olmaganidan uning ikki jag‘i singani sabab bo‘lgan — NKVD xodimlari Nikolay Bikov va Mixayil Shestakov 1938-yilda unga shikast yetkazgan edi: raketa quruvchisi u vaqtda aksilinqilobiy faoliyati uchun hibsga olingandi.
Operatsiya 4 soatdan ortiq davom etgan. Jarrohlik aralashuvi yakunlanganidan 30 daqiqa o‘tib, Korolyov operatsiya stolida vafot etgan.
Fojia haqida zudlik bilan Sovet Ittifoqi Kommunistik partiyasi Markaziy qo‘mitasi bosh kotibi Leonid Brejnev va Siyosiy byuro a’zolariga hisobot berishgan. Bir-biri bilan maslahatlashib, ular Korolyov haqida butun dunyoga e’lon qilishga qaror qiladi. 1966-yil 16-yanvar soat 06:00 da Korolyovning vafot etganini radio orqali suxandon Yuriy Levitan e’lon qilgan. Shu kuniyoq gazetalarda nekrologlar paydo bo‘lgan. Unda akademikning o‘limi yurak yetishmovchiligi sabab yuzaga kelgani keltirilgan.
“Oxirzamon soatlari”ning paydo bo‘lishi
Muntazam ravishda yarim tun vaqtiga surib qo‘yiladigan tushunarsiz soatlar haqida ko‘pchilik eshitgan bo‘lsa kerak. Aslida u yangiliklarda tilga olinadigan oddiy xabarlardan ko‘ra qiziqroq hodisa hisoblanadi. Bundan tashqari, soatlar faqat oldinga siljitilmaydi, masalan, 2010-yil 14-yanvar kuni “Oxirzamon soatlari” bir daqiqa ortga qaytarilgan edi. Bu nimaga bog‘liq, ushbu soatlar qayerdan paydo bo‘lgan va nimaga ta’sir ko‘rsatishi haqida quyida bayon qilamiz.
Ko‘pchilik “Oxirzamon soatlari”ni qayerdadir osig‘liq turuvchi haqiqiy soat deb hisoblaydi. Aslida ular faqatgina loyihaga asos solgan Chikago universitetining jurnali muqovasida mavjud xolos. Aslida ular vaqtni emas, balki matematik ehtimollikni bildiradi. Soatlarda ko‘rsatilgan yarim tun vaqti yadroviy kataklizm — oxirzamonni bildiradi. Soat ushbu ko‘rsatkichga yaqinlashgani sari halokat sodir bo‘lish ehtimolligi shuncha ortib boradi. Soat millari ba’zida ortga ham surib turiladi.
Mazkur “Oxirzamon soatlari” atom bombasini ixtiro qilgan insonlar tomonidan o‘ylab topilgan. 1947-yilda vaqt 23:53 qilib ko‘rsatilgan, biroq 1949-yilda Sovet Ittifoqi o‘zining birinchi atom bombasini sinovdan o‘tkazganida uni 23:57 ga surib qo‘yishgan.
Dastlabki yillar soat millarini o‘zgartirish qarorini jurnal bosh muharriri qabul qilgan. 1973-yilda uning o‘limidan keyin qarorni Ilm-fan va xavfsizlik kengashi qabul qila boshlagan. Mazkur kengash tarkibidan ilm-fanning turli sohalarida faoliyat yurituvchi ekspertlar va olimlar o‘rin olgan.
1949-yilda soat strelkasini 4 daqiqa oldinga surish uni oxirzamon vaqtiga eng yaqin nuqtaga olib kelmagan. Oradan 4 yil o‘tgach AQSH va SSSR deyarli bir xil vaqtda termoyadroviy bombalarni sinovdan o‘tkazadi. O‘shanda soat millari 23:58 ga surilgandi. To‘g‘ri keyinroq ikki marta — 1960 va 1963-yilda besh daqiqa ortga surilgan.
Birinchi holda, bu dunyo hamjamiyatining atom qurolidan nazoratsiz foydalanish xavfini anglashi bilan bog‘liq edi. Ikkinchi holatda esa AQSH va SSSR yadroviy qurollar sinovini taqiqlovchi bitimni imzolagan edi. Karib inqirozining yuz berishi ham soatlarni ortga surishga xalaqit bera olmagan.
Kelajakda soat strelkalarining siljitilishiga Vyetnamdagi manfaatlar to‘qnashuvi, Hindiston tomonidan birinchi yadroviy bombani sinovdan o‘tkazish va boshqa holatlar ta’sir ko‘rsatgan. Eng xavfsiz yil 1991-yil hisoblanadi, o‘shanda AQSH va SSSR strategik qurollanishni qisqartirish to‘g‘risidagi bitimni imzolagan edi. Bu sovuq urushning tugashini anglatardi va soat 23:43 ga surilgan.
Soat mualliflarining fikricha, uning strelkalariga ta’sir ko‘rsatadigan asosiy omil yadroviy xavf hisoblangan. 2007-yilda bu borada qarashlar biroz o‘zgargan. “Byulletenya” mualliflarining ta’kidlashicha, insoniyat sekin, biroq iqlimning halokatli o‘zgarishi tomon aniq odimlamoqda. Endilikda aynan shu holat soatga ta’sir ko‘rsatishni boshlagan. Strategik qurollar sohasidagi nisbiy barqarorlik fonida, yarim tungacha qolgan vaqtdagi o‘zgarishlarni faqat hisob-kitobga yangi o‘zgaruvchilarni kiritish orqali o‘zgartirish mumkin.
1991-yildan beri soatlar 9 marotaba o‘zgartirilgan va uning strelkasi faqat bir marta ortga surilgan. Bu 2010-yil 14-yanvarda sodir bo‘lgandi, o‘shanda AQSH issiqxona gazlarining chiqishini kamaytirishga va’da bergan va Rossiya bilan strategik hujum qurollari bo‘yicha yangi shartnoma imzolagan.
Daniya taxtiga o‘tirgan qirolicha Margret II
1972-yil 14-yanvar kuni Daniya qirolichasi Margret II otasi qirol Frederik IX ning o‘limidan keyin taxtga o‘tirgan edi. U hozirgi kunga qadar Daniya, Farer orollari va Grenlandiyaning rahbari hisoblanadi.
Malika 1940-yil 16-aprelda Amalienborg saroyida dunyoga kelgan. Taxt vorislari faqat erkaklar urug‘idan tayinlanishi, Frederik IX ning esa faqat qiz farzandlari bo‘lgani bois uning o‘limidan keyin taxtga ukasi shahzoda Knud o‘tirishi kerak bo‘lgan. 1953-yil 27-martda merosga oid qonunga o‘zgartirish kiritilib, u bilan ayollarning ham taxtga o‘tirishiga ruxsat berilgan. Bu Daniya malikasi Margretga amakisi o‘rniga valiahd maqomini qabul qilish imkoniyatini taqdim etgan va oxir-oqibat u Margret II sifatida taxtga o‘tirgan.
Margretning otasi Frederik IX 1971-yil oxirida o‘z xalqiga so‘nggi murojaatini yo‘llagan edi. Keyin kasal bo‘lib qolib, tez orada vafot etgan. 1972-yilda 31 yoshli Margret Daniyaning birinchi monarx-ayoliga aylangan. U Kristiansborg saroyi balonidan turib bosh vazir Yens Otto Kraag tomonidan e’lon qilingan.
Daniyaliklar Margretni rostdan ham yaxshi ko‘radi va u bilan faxrlanishadi, chunki qirolicha Yevropaning boshqa monarxlariga o‘xshamaydi. U ota-onasi — qirol Frederik va qirolicha Ingridning o‘g‘il farzandlari bo‘lmagani uchungina davlat rahbarligini tanlagan. Monarx va uning uch qizi xalq orasida shu qadar mashhur bo‘lganidan mamlakat Konstitutsiyasiga o‘zgartirish kiritilgandi.
Margret II ajoyib ta’lim olgani bilan maqtana oladi: u politologiya, yurisprudensiya, sotsiologiya, falsafa va arxeologiyani o‘rgangan, dat, ingliz, fransuz, shved va nemis (biroz farerchada ham) tilida gapira oladi, beshta universitetda, jumladan, Kembrijda tahsil olgan. 1960-yillar boshida u Shvetsiya va Norvegiya malikalari bilan birga AQSHga borgan. 1967-yili fransiyalik diplomat Anri de Laborda de Monpezaga (shahzoda Xenrik) turmushga chiqadi, oradan 5 yil o‘tgach, 31 yoshida taxtga o‘tirgan.
Daniya qirolichasi — ijodiy natura hisoblanadi, uning illyustratsiyalari chop etilgan, masalan, “Uzuklar hukmdori” nashrlaridan birida, u tomonidan yaratilgan kostyumlarda esa Daniya qirollik baleti artistlari chiqish qilgan. Qirolicha o‘z kiyimining dizaynini o‘ylab topgan, shu bilan birga, modelyerlar xizmatidan ham foydalanib turadi. Margret II — sevimli buvi hamdir: Frederik va Ioxim ismli o‘g‘illari sabab uning sakkiz nafar nabirasi bor.
“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.
Izoh (0)