1 ноябрь куни шундоқ ҳам нотинч бўлиб турган дунёга яна бир жиддий можаро хавф сола бошлади. Эрон яқин 48 соат ичида Саудия Арабистонига ҳужум уюштириши мумкинлиги ҳақида хабарлар тарқалди.
Ислом динига эътиқод қилувчи бу икки қудратли мамлакат ўртасидаги зиддият сабаби нима ва у қачон юзага келган?
Аввало шуни таъкидлаш керакки, Саудия Арабистони ва Эрон минтақада устунлик учун курашиб келмоқда. Диний қарама-қаршиликлар ўн йилдан ортиқ вақтдан бери уларнинг қарама-қаршилигини янада кучайтирмоқда.
Суннийлар ва шиалар ўртасидаги зиддият
Мамлакатлар ислом динидаги икки хил оқимга содиқдир – Эрон асосан шиалардан иборат бўлса, Саудия Арабистони суннийлар етакчиларидан бири ҳисобланади.
Аҳолининг асосий қисми сунний ёки шиалардан иборат Яқин Шарқ харитасига назар ташласангиз, диний тафовутларнинг моҳияти ойдинлашади. Уларнинг кўпчилиги Саудия Арабистони ёки Эронни ўзларининг руҳий йўлбошчиси деб билишади.
Ҳудудида Ислом дунёга келган Саудия Арабистони тарихда ўзини ислом оламининг етакчиси деб ҳисоблаган. Аммо 1979 йилда Эронда ислом инқилоби содир бўлди, натижада минтақада теократик давлат пайдо бўлди, унинг асосий мақсади ушбу моделни бошқа мамлакатларга экспорт қилиш эди.
Саудия Арабистони ва Эрон ўртасидаги муносабатлар сўнгги 15 йил ичида айниқса кескинлашган.
2003 йилда АҚШ бошчилигидаги коалиция Ироқ етакчиси, сунний араб ва Эроннинг асосий душманларидан бири Саддам Ҳусайнни ҳокимиятдан ағдарган эди. Натижада Ироқда ўша вақтдан бери доимий равишда ўсиб бораётган Эрон таъсирига қарши тура оладиган куч йўқолди.
2011 йилда «араб баҳори» деб ном олган норозилик намойишлари минтақада сиёсий беқарорлик юзага келишига сабаб бўлди. Эрон ва Саудия Арабистони бу норозиликлардан Сурия, Баҳрайн ва Яманда ўз таъсирини кучайтириш учун фойдаланди. Бу эса ўзаро ишончсизликни янада кучайтирди.
Минтақадаги етакчилик учун кураш
Эрон мухолифларининг таъкидлашича, форслар Эрондан тортиб то Ўрта Ер денгизигача чўзилган ҳудудда назоратни қўлга киритиш учун минтақадаги етакчи кучга айланишга интилмоқда.
Эрон минтақавий курашда кўп жиҳатдан ғалаба қозонаётгани учун ҳам мамлакатлар ўртасидаги стратегик қарама-қаршилик кучайиб бормоқда.
Президент Башар Асад Саудия Арабистони томонидан қўллаб-қувватланаётган Суриядаги мухолиф кучларнинг аксариятини Эрон (ва Россия) кўмаги туфайли бостиришга муваффақ бўлди.
Саудияликлар Эроннинг кучайиб бораётган таъсир доирасини камайтирмоқчи.
Саудия Арабистонининг валиаҳд шаҳзода Муҳаммад бин Салмоннинг милитаристик авантуризми минтақавий тарангликни янада кучайтирмоқда.
У қўшни Ямандаги исёнчилар билан уруш олиб борди. Бундан кўзланган асосий мақсад у ердаги Эроннинг таъсирини камайтириш эди.
Бундан ташқари, ташқи ўйинчилар ҳам бор. АҚШ ҳукуматининг қўллаб-қувватлаши Саудия Арабистонига янада ишинч бераётган бўлса, Эронни ҳалокатли таҳдид сифатида кўрадиган Исроил, қайсидир маънода Саудиянинг Эронни тийиб туриш ҳаракатларини қўллаб-қувватламоқда.
Исроил Суриядаги Эрон назоратидаги жангари кучлар мамлакат чегарасига яқинлашишидан хавотирда.
Исроил ва Саудия Арабистони Эрон ядровий дастурини чеклаш бўйича 2015 йилги халқаро келишувга энг ашаддий қаршилик кўрсатган мамлакатлар ҳисобланади. Улар талаб қилинган чора-тадбирлар етарли эмаслигини, агар керак бўлса, Эрон ядро қуролига эга бўлиши мумкинлигини таъкидлагандилар.
Яқин Шарқнинг стратегик харитасида суннийлар ва шиалар ўртасидаги бўлиниш кўрсатилган.
Ким ким билан дўст?
Саудия Арабистонининг иттифоқчилари қаторида сунний давлатлар – Бирлашган Араб Амирликлари, Кувайт, Баҳрайн, шунингдек, Миср ва Иордания ҳам бор.
Эроннинг иттифоқчиси Сурия ҳукумати. Қуролли қарама-қаршиликда Эрон томонидан қўллаб-қувватланган шиа гуруҳлари, жумладан, Ҳизбуллоҳ гуруҳи мухолиф кучларга, асосан суннийларга қарши курашда муҳим рол ўйнайди.
Асосан шиалардан иборат Ироқ ҳукумати ҳам Эроннинг яқин иттифоқчиси ҳисобланади.
«Совуқ уруш»дан кейин навбат ҳақиқий урушгами?
Кўп жиҳатдан, бу ҳолат АҚШ ва СССР ўртасидаги узоқ йиллар давом этган Совуқ урушнинг минтақавий эквивалентига ўхшайди.
Эрон ва Саудия Арабистони шу пайтга қадар бир-бири билан бевосита уруш олиб бормаган. Асосан улар томонидан қўллаб-қувватланаётган кучлар минтақадаги қуролли тўқнашувларда қатнашиб келаётганди. Лекин энди бу икки мамлакат ўртасида бевосита уруш хавфи юзага келди.
Саудия Арабистони разведка хизмати маълумотларига кўра, Эрон яқин орада Саудияга ҳужум қилишга тайёргарлик кўрмоқда. Бу маълумотларга таянган ҳолда, Арабистоннинг яқин ҳамкори бўлган АҚШ ўз ҳарбий кучларини юқори шай ҳолатга келтирди.
2 ноябрь куни Эрондаги Жамкарон масжиди гумбази устида қизил қасос байроғи кўтарилди. Байроқнинг кўтарилиши сабаблари маълум қилинмаган. Олдинроқ Теҳрон АҚШ, Буюк Британия, Исроил ва Саудия Арабистонини мамлакатда норозилик намойишларини уюштирганликда айблаган эди.
Шундан келиб чиқиб хулоса қиладиган бўлсак, вазият анча жиддий тус олиши мумкин. Воқеалар ривожини вақт кўрсатади.
Изоҳ (0)