Ёз мавсумида иссиқлик ўтгани ва офтоб уриши ўртасидаги фарқни тушуниш, бу ҳолатларнинг олдини олиш ва керак бўлганда ўзингизга, яқинларингизга ёрдам бериш жуда муҳим.
Офтоб уриши қандай ҳолат?
Офтоб уриши — бу тананинг ҳаддан ташқари қизиб кетишидир. Ушбу ҳолат қуёшнинг инсон танасига узоқ вақт таъсир этиши ва нурларнинг танага тўғридан-тўғри таъсир қилиши натижасида юзага келиши мумкин. Бундай ҳолларда компенсацион механизмлар иссиқлик узатилишига бардош бера олмайди ва тана ҳарорати сезиларли даражада кўтарилади. Унинг таъсири қуёш нурлари танага тушаётган пайтда ҳам, орадан бир неча соатдан кейин ҳам содир бўлиши мумкин. Офтоб уриши танадаги яллиғланиш реакцияларини фаоллаштиради ва бунинг натижасида турли органлар, уларнинг тизимлари билан боғлиқ муаммолар юзага келади. Масалан бу мушаклар, жигар, буйраклар, ўпка ва юракнинг фаолиятига таъсир қилиши мумкин.
Офтоб уриши ва иссиқлик ўтганини қандай фарқлаш мумкин?
Кўп инсонлар офтоб уришини иссиқлик ўтгани билан адаштиради. Улар бир хил: иссиқда узоқ вақт туриш натижасида аҳволнинг ёмонлашиши ҳисобланади. Иссиқлик ўтиши бошқа иссиқ муҳитда, масалан, ҳаммомда, ёпиқ хонада ёки тирбандликда қолган машинада содир бўлиши мумкин. Иссиқлик ўтганидан фарқли ўлароқ, офтоб уриши инсон танасига ультрабинафша нурларининг бевосита таъсири натижасида юзага келади. Иссиқлик ўтиши ҳам офтоб уришининг бир тури бўлиб унинг оқибатлари соғлик учун хавфлидир.
Ҳаддан ташқари иссиқлик ўтиши енгил аломатларда сезилиши ва оғир ҳолатларда юрак мушаклари, буйракларга зарар етказиши мумкин. Кўп нарса иссиқ ўтган вақтга ва ундан кейин биринчи ёрдам кўрсатилишига боғлиқ. Офтоб уриши кўнгил айниши, терининг оқариши ва хотирани йўқотиш каби аломатлар орқали юзага чиқади. Иссиқлик ўтиши эса бутун танага таъсир қилиши мумкин.
Терлаш — бу тананинг табиий совитиш механизми. Агар сиз иссиқ ҳавода машқ қилсангиз, ҳаддан ташқари иссиқ муҳитда узоқ вақт ишласангиз ва сувсиз бўлсангиз, ўзингизни яхши ҳис қилишингиз учун зарур бўлган оптимал тана ҳароратини ушлаб туришингиз қийин бўлади. Офтоб уриши пайтида инфрақизил нурланиш мия тизимларига кириб, унинг бўлимларида ўзгариш бўлишига сабабчи бўлади. Бу эса кислород етишмаслиги, яъни гипоксияга олиб келади.
Офтоб уришининг белгилари
Шифокорлар офтоб уриши аломатларини уч даражага ажратган:Биринчиси: енгил даражада: ҳолсизлик, кўнгил айниши, бош оғриғи, пулснинг тезлашиши, нафас олишининг секинлашиши ёки тезлашиши.Иккинчиси: ўрта даражада: енгил симптомларнинг кучайиши, хотирани йўқотиш, бурундан қон кетиши, тана ҳароратининг 38-39 даражагача кўтарилиши.Учинчиси: оғир даражада: терининг оқариши, юқори тана ҳарорати, хотирани йўқотиш ёки чалкашлик — галлюцинациялар, экстремал даражада қизиб кетиш оқибатида оёқ-қўлларнинг ишламай қолиши ва ўлим ҳолатлари ҳам кузатилиши мумкин.
Жисмоний ҳаракатларни баҳолаш ва ҳароратни ўлчашдан ташқари, шифокор сувсизланиш даражасини, натрий ва калий етишмаслигини аниқлаш учун сийдик, қон тестини ўтказиши мумкин. Баъзида мушакларнинг ишлашини билиш учун визуал диагностика тестлари, ички органларнинг шикастланишини аниқлаш учун рентген нурлари буюрилади.
Офтоб уриши нафақат юриш пайтида, балки эртаси куни 6-10 соатдан кейин ҳам ўз таъсирини кўрсатиши мумкин. Агар қуёшда узоқ вақт бўлсангиз, уйга қайтганингиздан кейин тана аъзоларингизнинг оғриғини сезсангиз ва иситма билан уйғонган бўлсангиз, дарҳол шифокор билан маслаҳатлашинг.
Офтоб уришида биринчи ёрдам қандай кўрсатилиши керак?
Агар сизда офтоб уришининг биринчи аломатлари кузатилса, дарахтлар соясига ёки соябон остида ўтинг. Салқин хонага ўтирсангиз янада яхши. Кейин эса қуйида келтирилган ишларни бажаринг:- Уйга киринг, ортиқча кийимларингизни ечинг ва камарингизни бўшатинг.
- Жисмоний ҳаракатлардан чекланинг, яхшироқ мослашиб ётинг ва кўпроқ сув ичинг.
- Спортчилар ичадиган ичимлик — изотониклардан ичинг, улар ортиқча терлашни йўқотадиган электролитларни ўз ичига олади.
- Баданингизни салқин, нам сочиқ билан ҳўлланг. Вентилятордан фойдалансангиз ҳам бўлади, бироқ муз бўлакларини ишлатмасликка ҳаракат қилинг.
- Хотирани йўқотишнинг биринчи белгисида 10% ли аммиак эритмаси (аммиак) буғларида нафас олиш тавсия этилади.
- Агар аломатлар кучайиб кўнгил айниши ва бош айланишини ҳис қилсангиз, дарҳол тез ёрдам чақиринг. Шифокорга боришга уринманг, ҳар қандай вақтда саломатлик ҳолати ёмонлашиши мумкин. Агар сиз қуёш уришидан азият чеккан одамни касалхонага олиб кетаётган бўлсангиз, уни ётқизилган ҳолда манзилга олиб бориш керак.
- Шифокор сабабни аниқлашга ва симптомларни бартараф этишга ёрдам беради. Керакли тестлардан сўнг беморни махсус совитувчи адёлга ўраш мумкин.
- Офтоб уришининг оғир даражасида шошилинч касалхонага ётиш ва шифокор тавсияларига амал қилиш керак.
Офтоб урганидан кейин нима қилмаслик керак?
Биринчи ёрдамда керак бўладиган муҳим жиҳатларни унутманг:
- офтоб урган инсонни совуқ ҳаммомга қўйманг ва кондиционер остига ётқизманг
- қаҳва ва спиртли ичимликларни берманг
- оғир аломатлар ўз-ўзидан йўқолади деб кутманг. Беморни шифокорга олиб боринг
- тананинг совиши аста-секин содир бўлиши керак, ҳароратнинг кескин ўзгаришига йўл қўймаслик керак
Офтоб уришини даволашдан кўра унинг олдини олиш осонроқ:
- Кўчага чиқишдан олдин табиий материаллардан — зиғир, пахта, ипакдан тайёрланган енгил кийимларни кийинг, улар терлашнинг олдини олади.
- Кепка, шляпа, шарф, банданасиз юрманг, очиқ ранглардаги кийимларни кийинг, улар қуёш нурларини камроқ тортади.
- Юзингизни ва бошингизни салқин сув билан ювишингиз, соябон билан ҳимояланишингиз мумкин.
- Мунтазам равишда тоза сув ичинг, спиртли ичимликлардан сақланинг. Пиво ва коктейл каби яхна ичимликлар сувсизланишга олиб келади.
- Қуёш энг кўп нур тарқатадиган вақтда (соат 11 дан 16 гача) иложи борича кўчага чиқманг, машғулотларингизни, ишларингизни эрталаб ёки тушдан кейинга режалаштиринг.
- Агар сиз пляжда узоқ вақт бўлсангиз, қуёш нурларини танангизга сингдиришда танаффус қилиб туринг: сувда сузинг, душ қабул қилинг, салқин хонага ёки соябон остида дам олинг.
Изоҳ (0)