Yoz mavsumida issiqlik o‘tgani va oftob urishi o‘rtasidagi farqni tushunish, bu holatlarning oldini olish va kerak bo‘lganda o‘zingizga, yaqinlaringizga yordam berish juda muhim.
Oftob urishi qanday holat?
Oftob urishi — bu tananing haddan tashqari qizib ketishidir. Ushbu holat quyoshning inson tanasiga uzoq vaqt ta’sir etishi va nurlarning tanaga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir qilishi natijasida yuzaga kelishi mumkin. Bunday hollarda kompensatsion mexanizmlar issiqlik uzatilishiga bardosh bera olmaydi va tana harorati sezilarli darajada ko‘tariladi. Uning ta’siri quyosh nurlari tanaga tushayotgan paytda ham, oradan bir necha soatdan keyin ham sodir bo‘lishi mumkin. Oftob urishi tanadagi yallig‘lanish reaksiyalarini faollashtiradi va buning natijasida turli organlar, ularning tizimlari bilan bog‘liq muammolar yuzaga keladi. Masalan bu mushaklar, jigar, buyraklar, o‘pka va yurakning faoliyatiga ta’sir qilishi mumkin.
Oftob urishi va issiqlik o‘tganini qanday farqlash mumkin?
Ko‘p insonlar oftob urishini issiqlik o‘tgani bilan adashtiradi. Ular bir xil: issiqda uzoq vaqt turish natijasida ahvolning yomonlashishi hisoblanadi. Issiqlik o‘tishi boshqa issiq muhitda, masalan, hammomda, yopiq xonada yoki tirbandlikda qolgan mashinada sodir bo‘lishi mumkin. Issiqlik o‘tganidan farqli o‘laroq, oftob urishi inson tanasiga ultrabinafsha nurlarining bevosita ta’siri natijasida yuzaga keladi. Issiqlik o‘tishi ham oftob urishining bir turi bo‘lib uning oqibatlari sog‘lik uchun xavflidir.
Haddan tashqari issiqlik o‘tishi yengil alomatlarda sezilishi va og‘ir holatlarda yurak mushaklari, buyraklarga zarar yetkazishi mumkin. Ko‘p narsa issiq o‘tgan vaqtga va undan keyin birinchi yordam ko‘rsatilishiga bog‘liq. Oftob urishi ko‘ngil aynishi, terining oqarishi va xotirani yo‘qotish kabi alomatlar orqali yuzaga chiqadi. Issiqlik o‘tishi esa butun tanaga ta’sir qilishi mumkin.
Terlash — bu tananing tabiiy sovitish mexanizmi. Agar siz issiq havoda mashq qilsangiz, haddan tashqari issiq muhitda uzoq vaqt ishlasangiz va suvsiz bo‘lsangiz, o‘zingizni yaxshi his qilishingiz uchun zarur bo‘lgan optimal tana haroratini ushlab turishingiz qiyin bo‘ladi. Oftob urishi paytida infraqizil nurlanish miya tizimlariga kirib, uning bo‘limlarida o‘zgarish bo‘lishiga sababchi bo‘ladi. Bu esa kislorod yetishmasligi, ya’ni gipoksiyaga olib keladi.
Oftob urishining belgilari
Shifokorlar oftob urishi alomatlarini uch darajaga ajratgan:Birinchisi: yengil darajada: holsizlik, ko‘ngil aynishi, bosh og‘rig‘i, pulsning tezlashishi, nafas olishining sekinlashishi yoki tezlashishi.Ikkinchisi: o‘rta darajada: yengil simptomlarning kuchayishi, xotirani yo‘qotish, burundan qon ketishi, tana haroratining 38-39 darajagacha ko‘tarilishi.Uchinchisi: og‘ir darajada: terining oqarishi, yuqori tana harorati, xotirani yo‘qotish yoki chalkashlik — gallyutsinatsiyalar, ekstremal darajada qizib ketish oqibatida oyoq-qo‘llarning ishlamay qolishi va o‘lim holatlari ham kuzatilishi mumkin.
Jismoniy harakatlarni baholash va haroratni o‘lchashdan tashqari, shifokor suvsizlanish darajasini, natriy va kaliy yetishmasligini aniqlash uchun siydik, qon testini o‘tkazishi mumkin. Ba’zida mushaklarning ishlashini bilish uchun vizual diagnostika testlari, ichki organlarning shikastlanishini aniqlash uchun rentgen nurlari buyuriladi.
Oftob urishi nafaqat yurish paytida, balki ertasi kuni 6-10 soatdan keyin ham o‘z ta’sirini ko‘rsatishi mumkin. Agar quyoshda uzoq vaqt bo‘lsangiz, uyga qaytganingizdan keyin tana a’zolaringizning og‘rig‘ini sezsangiz va isitma bilan uyg‘ongan bo‘lsangiz, darhol shifokor bilan maslahatlashing.
Oftob urishida birinchi yordam qanday ko‘rsatilishi kerak?
Agar sizda oftob urishining birinchi alomatlari kuzatilsa, daraxtlar soyasiga yoki soyabon ostida o‘ting. Salqin xonaga o‘tirsangiz yanada yaxshi. Keyin esa quyida keltirilgan ishlarni bajaring:- Uyga kiring, ortiqcha kiyimlaringizni yeching va kamaringizni bo‘shating.
- Jismoniy harakatlardan cheklaning, yaxshiroq moslashib yoting va ko‘proq suv iching.
- Sportchilar ichadigan ichimlik — izotoniklardan iching, ular ortiqcha terlashni yo‘qotadigan elektrolitlarni o‘z ichiga oladi.
- Badaningizni salqin, nam sochiq bilan ho‘llang. Ventilyatordan foydalansangiz ham bo‘ladi, biroq muz bo‘laklarini ishlatmaslikka harakat qiling.
- Xotirani yo‘qotishning birinchi belgisida 10% li ammiak eritmasi (ammiak) bug‘larida nafas olish tavsiya etiladi.
- Agar alomatlar kuchayib ko‘ngil aynishi va bosh aylanishini his qilsangiz, darhol tez yordam chaqiring. Shifokorga borishga urinmang, har qanday vaqtda salomatlik holati yomonlashishi mumkin. Agar siz quyosh urishidan aziyat chekkan odamni kasalxonaga olib ketayotgan bo‘lsangiz, uni yotqizilgan holda manzilga olib borish kerak.
- Shifokor sababni aniqlashga va simptomlarni bartaraf etishga yordam beradi. Kerakli testlardan so‘ng bemorni maxsus sovituvchi adyolga o‘rash mumkin.
- Oftob urishining og‘ir darajasida shoshilinch kasalxonaga yotish va shifokor tavsiyalariga amal qilish kerak.
Oftob urganidan keyin nima qilmaslik kerak?
Birinchi yordamda kerak bo‘ladigan muhim jihatlarni unutmang:
- oftob urgan insonni sovuq hammomga qo‘ymang va konditsioner ostiga yotqizmang
- qahva va spirtli ichimliklarni bermang
- og‘ir alomatlar o‘z-o‘zidan yo‘qoladi deb kutmang. Bemorni shifokorga olib boring
- tananing sovishi asta-sekin sodir bo‘lishi kerak, haroratning keskin o‘zgarishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak
Oftob urishini davolashdan ko‘ra uning oldini olish osonroq:
- Ko‘chaga chiqishdan oldin tabiiy materiallardan — zig‘ir, paxta, ipakdan tayyorlangan yengil kiyimlarni kiying, ular terlashning oldini oladi.
- Kepka, shlyapa, sharf, bandanasiz yurmang, ochiq ranglardagi kiyimlarni kiying, ular quyosh nurlarini kamroq tortadi.
- Yuzingizni va boshingizni salqin suv bilan yuvishingiz, soyabon bilan himoyalanishingiz mumkin.
- Muntazam ravishda toza suv iching, spirtli ichimliklardan saqlaning. Pivo va kokteyl kabi yaxna ichimliklar suvsizlanishga olib keladi.
- Quyosh eng ko‘p nur tarqatadigan vaqtda (soat 11 dan 16 gacha) iloji boricha ko‘chaga chiqmang, mashg‘ulotlaringizni, ishlaringizni ertalab yoki tushdan keyinga rejalashtiring.
- Agar siz plyajda uzoq vaqt bo‘lsangiz, quyosh nurlarini tanangizga singdirishda tanaffus qilib turing: suvda suzing, dush qabul qiling, salqin xonaga yoki soyabon ostida dam oling.
Izoh (0)