1980 йиллардан бери глобал ҳарорат ошиши билан чўл иқлими Марказий Осиёнинг айрим қисмларида шимолга 100 километргача тарқалди. Бу ҳақда Global Circulate хабар берди.
Сўнгги 35 йил ичида Хитой, Ўзбекистон ва Қирғизистоннинг бир қисмини ўз ичига олган бутун Марказий Осиёда ҳаво ҳарорати кўтарилган. Худди шу даврда тоғли ҳудудлар иссиқроқ ва намроқ бўлди — бу баъзи йирик музликларнинг эришини тезлаштириши мумкин.
Бундай ўзгаришлар экотизимларга таҳдид солади, — дейди Стенфорддаги Карнеги илмий институтининг Глобал экология бўлими экологи Жеффри Дюкс.
Қуруқроқ ва иссиқроқ
Марказий Осиёнинг 60 фоиздан ортиқ ҳудуди қуруқ иқлимга эга, ёғингарчилик кам. Ўсимликлар ва бошқа организмлар учун сув кам бўлганлиги сабабли, минтақанинг кўп қисми ҳароратнинг кўтарилишига мойил бўлиб, бу тупроқдаги сувнинг буғланишини кучайтиради ва қурғоқчилик хавфини оширади.
Илгари иқлим ўзгариши бўйича олиб борилган тадқиқотлар Марказий Осиёнинг катта қисмларида ҳарорат ва ёғингарчиликнинг ўртача ўзгариши ҳақида хабар берган эди, бироқ бу аҳоли учун чекланган маҳаллий маълумотни тақдим этди, — дейди Небраска-Линколн университетининг Ер ва иқлим олимиҚи Ху.
Хитойнинг Ланчжоу университетидан Ху ва иқлим олими Зихан Хан 1960-2020 йиллардаги ҳаво ҳарорати ва ёғингарчилик маълумотларидан фойдаланиб, Марказий Осиёни 11 иқлим типига бўлди.
Уларнинг аниқлашича, 1980 йилларнинг охиридан бошлаб чўл иқлими деб таснифланган ҳудуд шарққа қараб кенгайиб, шимолий Ўзбекистон ва Қирғизистонда, жанубий Қозоғистон ва Хитойнинг шимоли-ғарбий қисмидаги Жунғор ҳавзаси атрофида шимолга қараб 100 километрга тарқалган.
Хунинг таъкидлашича, бу сезиларли кенгайиш қўшни иқлим зоналарига домино таъсирини ўтказган, улар ҳам қуриган. Баъзи ҳудудларда йиллик ўртача ҳарорат 1990—2020 йиллар оралиғида 1960-1979 йиллардагига қараганда камида 5°C юқори бўлган, ёз қуруқроқ бўлиб, ёғингарчилик асосан қишда бўлган.
Вақт ўтиши билан ҳароратнинг кўтарилиши ва ёғингарчиликнинг камайиши ўсимликлар жамоаларида иссиқроқ ва қуруқроқ шароитларга мослашган турлар ҳукмрон бўлишига олиб келади, — дейди Дюкс.
Иссиқроқ ва намроқ
Жамоа тоғли ҳудудларда бошқача вазиятни қайд этган. Хитойнинг шимоли-ғарбий қисмидаги Тян-Шан минтақасида ҳароратнинг ошиши қор эмас, балки ёмғир шаклида ёғадиган ёғингарчилик миқдорининг ортиши билан кузатилди.
Юқори ҳароратлар ва ёғингарчиликнинг кўпайиши баланд баландликларда музнинг эришига ёрдам беради, бу эса бу диапазондаги музликларнинг мисли кўрилмаган қисқариш тезлигини тушунтириши мумкин.
Қор ёғишининг камайиши билан Марказий Осиёдаги музликлар йўқолган музни тўлдира олмайди, яъни келажакда одамлар ва экинларга камроқ эриган сув оқади, — дейди Буюк Британиянинг Оксфорд университети географи Трой Стернберг.
Глобал муаммо
Чўлланиш Марказий Осиё ва дунёнинг бошқа минтақаларида муаммо ҳисобланади. Аммо чўллар кенгайиб бораётгани ҳақида аниқ хулосага келиш учун тадқиқотчилар фақат иқлим таснифига таянмасдан, чанг бўронлари ва иссиқлик тўлқинлари каби кўрсаткичларга қарашлари керак.
Мутахассисларга кўра, чўлланишга кончилик ва қишлоқ хўжалиги каби инсон фаолияти ҳам ҳисса қўшади. Шунинг учун Марказий Осиё ҳукуматлари барқарор деҳқончилик ва урбанизацияга эътибор қаратиши керак.
Аввалроқ бутун дунё кўмирдан воз кечаётган бир пайтда, Ўзбекистон уни ишлаб чиқаришни ошираётгани ҳақида хабар берилганди.
Изоҳ (0)