Март ойи бошида АҚШ ва унинг иттифоқчилари Россияга қарши санкциялар тўлқинини бошлаб юборар экан, президент Жо Байден Оқ уйда туриб, «Путиннинг уруш машинасига кучли зарба» беришни исташини айтган эди. Bloomberg Россия ва Украинадаги уруш оқибатлари ва унинг бутун дунёга таъсирини таҳлил қилди.
Аммо Украинадаги уруш 100-кунига яқинлашар экан, бу машина ҳали ҳам ишламоқда. Россия бу йил нефть ва газдан кунига 800 млн доллардан фойда олмоқда.
Кўп йиллар давомида Россия тўйиб бўлмайдиган дунёга керак бўлган нарсаларни сотадиган улкан товар супермаркети сифатида ҳаракат қилди: нафақат энергия, балки буғдой, никел, алюминий ва палладий.
Россиянинг Украинага бостириб кириши АҚШ ва Европа Иттифоқини бу муносабатларни қайта кўриб чиқишга ундади. Гарчи Европа Иттифоқи Россияга навбатдаги санкциялар пакетини жорий қилиш ҳаракатида бўлса ҳам, бу кўп вақт талаб этади.
Санкциялар оқибатида Россиядан кўплаб йирик компаниялар чиқиб кета бошлади. Миллиардлаб долларлик активларнинг музлатилиши оқибатида иқтисодиёт чуқур таназзулга юз тутмоқда.
Аммо Россия ҳозирча бу зарарни эътиборсиз қолдириши мумкин, чунки унинг ғазнаси қисман Украинадаги уруш туфайли глобал нархларнинг ўсиши қибатида ҳар қачонгидан ҳам даромадлироқ бўлган товарлардан тушадиган маблағлар билан кўпайиб бормоқда.
Bloomberg Economics’нинг Россия Иқтисодиёт вазирлиги прогнозларига асосланган ҳисоб-китобларига кўра, баъзи мамлакатлар энергия харидларини бутунлай ёки қисман тўхтатган бўлса ҳам, Россиянинг нефть ва газдан тушган даромади бу йил тахминан 285 млрд долларни ташкил қилади. Бу 2021 йилдаги кўрсаткичдан 20 фоизга кўпроқ.
Европа Иттифоқи раҳбарлари Россиядан харид қилишни ва Европадаги урушни билвосита молиялашни тўхтатиш кераклигини билади. Аммо бу амбицияларга қарамай, миллий ҳукуматлар ҳам ўз иқтисодларига таъсир қилиши мумкин бўлган оқибатлардан қўрқмоқда.
Улар шу ҳафтада Россия нефтига қисман тақиқ қўйишга келишиб, олтинчи санкциялар тўпламига йўл очиб берди. Бироқ бу жараён содир бўлиши ҳам бир неча ҳафталик тортишувларни талаб қилди.
АҚШда расмийлар молиявий босимни кучайтириш йўлларини муҳокама қилмоқда. Россия нефти нархини чеклашда ёрдам бериш ёки Россия бизнеслари билан ҳали ҳам санскиялар остида савдо қилаётган мамлакатлар ва компанияларга ҳам санкцияларни қўллаш йўлга қўйилиши мумкин.
Аммо бундай иккиламчи санкциялар чуқур бўлиниш ва бошқа давлатлар билан муносабатларга путур етказиш хавфини туғдиради.
Қўшма Штатлар аллақачон Россия нефтини тақиқлаб қўйган, аммо Европа бу қарамликдан аста-секин қутуляпти.
Европада Россия нефтининг босқичма-босқич тақиқланиши Россияга нефтни сотиш учун муқобил давлатларни топишга ёрдам беради, масалан, Хитой ёки Ҳиндистон.
Халқаро энергетика агентлиги маълумотларига кўра, фақат нефть экспортидан тушган даромад ўтган йилга нисбатан 50 фоизга ошган.
Москвада жойлашган SberCIB Investment Research ҳисоб-китобларига кўра, Россиянинг энг йирик нефть ишлаб чиқарувчилари биринчи чоракда деярли ўн йил ичида энг юқори умумий даромад олган.
Буғдой экспорти юқори нархларда давом этмоқда. Россия қишлоқ хўжалигига қарши санкциялар ҳатто муҳокама қилинмаяпти, чунки дунё унинг донига жуда ҳам муҳтож.
Товарлар ва хизматлар айирбошлашнинг энг кенг кўлами ҳисобланган жорий операциялар балансининг профицити йилнинг дастлабки тўрт ойида уч баробардан кўпроққа ошиб, қарийб 96 млрд долларни ташкил этди.
Камида 1994 йилдан бери энг юқори кўрсаткич бўлган бу рақамлар, асосан, товар нархларининг ўсишини акс эттирди, бироқ халқаро санкциялар оғирлиги остида импортнинг пасайиши ҳам бунга сабаб бўлди.
Рубль Путин томонидан кучни кўрсатиш учун ишлатадиган яна бир рамзга айланди. Бир пайтлар Байден томонидан санкцияларга оқибатида қулаб тушганида масхара қилинган эди. Ўшандан бери рубль дунёдаги энг барқарор валютага айланиш йўлини босиб ўтди.
Дунёда озиқ-овқат тақчиллигидан хавотирда. Россия ўз мамлакатига нисбатан санкциялар бекор қилинган тақдирдагина дон ва ўғит экспортига рухсат беришини айтди.
«Агар санкциялардан мақсад Россия армиясини тўхтатиш бўлса, бу ҳақиқатга тўғри келмайди» — дейди Берлиндаги Халқаро ва хавфсизлик масалалари бўйича Германия институтининг Шарқий Европа ва Евросиё бўйича катта ходими Янис Клюге.
Россияга қарши санкциялардаги катта камчиликлардан бири бу бошқа давлатларнинг нефть сотиб олишни давом эттиришга тайёрлиги бўлди.
Ҳиндистоннинг нефтни қайта ишлаш корхоналари февраль ойининг охири ва май ойи бошида Украина босқинининг бошланиши орасида 40 млн баррелдан ортиқ Россия нефтини сотиб олган.
Bloomberg‘нинг Россия Савдо вазирлиги маълумотларига асосланган ҳисоб-китобларига кўра, бу бутун 2021 йил учун Россия—Ҳиндистон оқимидан 20 фоизга кўпдир.
Нефтьни қайта ишлаш корхоналари Россия баррелларини бозор нархларидан арзонроқ олиш учун очиқ тендерлар ўрнига хусусий битимлар тузишга интилмоқда.
Хитой Россия билан энергия алоқаларини мустаҳкамламоқда ва бошқа жойлардан четланган нефтни сотиб олиш орқали арзон нархларни таъминламоқда.
У импортни оширди ва стратегик хом ашё захираларини Россия нефти билан тўлдириш бўйича музокаралар олиб бормоқда.
Газ ҳақида гап кетганда, Россияда таъминотни бошқа йўналишга йўналтириш имкониятлари камроқ, бироқ Россиядан қувурларнинг охирида жойлашган мамлакатлар — уларнинг баъзилари Украина орқали ўтади, ҳам ўзаро қарамликка тушиб қолган.
Европа Иттифоқининг газга бўлган эҳтиёжининг қарийб 40 фоизи Россия томонидан қопланади ва бундан воз кечиш жуда ҳам қийин кечади.
Февраль ва март ойларида Европага газ етказиб бериш ҳажми кўтарилди, чунки уруш Европа газ марказларида нархларнинг кескин кўтарилишига олиб келди ва узоқ муддатли шартномалар билан Россиянинг «Газпром»дан харидларни арзонлаштирди.
Кейинчалик кунлар исий боишлади ва АҚШ ва бошқа мамлакатлардан суюлтирилган газнинг рекорд даражада кириб келиши кузатилди. Путиннинг газ учун рублда тўлаш талаби оқибатида Польша, Болгария ва Финландияга газ етказиб бериш тўхтатилди.
Тараққиёт секин бўлса-да, йўналиш фақат тобора кўпроқ чекловларга қаратилган. Ноаниқ жадвал бўлса ҳам, Россия иқтисодиёти ва Путиннинг молиясига босим кучаяди.
Санскиялар ўз самарасини бермай қолмади. Россия Иқтисодиёт вазирлигининг асосий прогнозларига кўра, жорий йилда нефть қазиб олиш 9 фоизга, газ қазиб олиш эса 5,6 фоизга камайиши мумкин.
Россияда кейинги 2-3 йил ичида энергетика ва ишлаб чиқариш саноати оғир аҳволга келиб қолиши мумкин.
Изоҳ (0)