Украинадаги уруш нафақат икки давлатга таъсир қилади, балки ундан узоқда бўлган одамларнинг ҳаётини ҳам бузмоқда, деб ёзади The Economist.
Уруш иқлим ўзгариши ва COVID-19 туфайли шундоқ ҳам заифлашган глобал озиқ-овқат тизимини вайронага айлантирмоқда
Украинанинг дон ва ёғли ўсимликлар экспорти деярли бутунлай тўхтади, Россия экспорти эса таҳдид остида.
Бу икки давлат бутунжаҳон калорияларнинг 12 фоизини етказиб беради. Йил бошидан буён 53 фоизга ошган буғдой нархи Ҳиндистон иссиқлик туфайли экспортни тўхтатишини айтганидан кейин яна 6 фоизга ошди.
Вазият жуда жиддий. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош котиби Антонио Гутерриш йиллар давомида давом этиши мумкин бўлган глобал озиқ-овқат тақчиллиги ҳақида огоҳлантирди.
Асосий озиқ-овқат маҳсулотларининг қимматлиги тўйиб овқатланмаслигига ишонч ҳосил қила олмайдиган одамлар сони 440 миллионга ошириб, 1,6 миллиардга етди.
250 миллионга яқин одам очлик ёқасида. Агар уруш давом этса, Россия ва Украинадан етказиб бериш чекланган бўлса, яна юз миллионлаб одамлар қашшоқлик чегарасидан пастга тушиши мумкин.
Сиёсий тартибсизликлар кенгаяди, одамлар оч қолади. Жаҳон етакчилари очликка шошилинч муаммо сифатида қарашлари керак.
Жаҳон савдосининг 28 фоизи буғдой, 29 фоизи арпа, 15 фоизи маккажўхори ва 75 фоизи кунгабоқар ёғи Россия ва Украина ҳиссасига тўғри келади.
Россия ва Украина Ливан ва Тунис импорт қиладиган доннинг ярмини таъминлайди; Ливия ва Миср учун бу кўрсаткич учдан икки қисмини ташкил қилади.
Украинанинг озиқ-овқат экспорти 400 миллион кишини озиқлантириш учун калория беради.
Уруш бу таъминотни тўхтатмоқда, Украина ҳужумнинг олдини олиш учун ўз сувларига мина қўйган, Россия эса Одесса портини блок қилмоқда.
Урушдан олдин ҳам Жаҳон озиқ-овқат дастури 2022 йил даҳшатли йил бўлишидан огоҳлантирган эди.
Дунёдаги энг йирик буғдой ишлаб чиқарувчи — Хитой ўтган йилги ёмғирлар экишни кечиктирганидан кейин бу ҳосил энг ёмони бўлиши мумкинлигини айтди.
Дунёдаги иккинчи йирик ишлаб чиқарувчи Ҳиндистондаги ҳаддан ташқари ҳароратдан ташқари, ёмғирнинг етишмаслиги Американинг буғдой камаридан Франциянинг Бос минтақасигача бўлган бошқа нон саватларида ҳосилдорликни камайтириш билан таҳдид қилмоқда.
Африка сўнгги 40 йилликдаги энг кучли қурғоқчиликдан азият чекмоқда. Иқлим ўзгариши даврига хуш келибсиз.
Буларнинг барчаси камбағаллар учун даҳшатли оқибатларга олиб келади.
Ривожланаётган мамлакатлардаги уй хўжаликлари ўз бюджетларининг 25 фоизини озиқ-овқатга, Саҳрои Кабирдан жанубий Африкада эса 40 фоизгача сарфлайди. Мисрда нон барча калорияларнинг 30 фоизини беради.
Кўплаб импорт қилувчи мамлакатларда ҳукуматлар камбағалларга ёрдамни кўпайтириш учун субсидиялар ажрата олмайди.
Украинада деҳқонларнинг навбатдаги ҳосилини сақлашга жойи йўқлиги учун дон чириши мумкин. Бундан кейин эса қўнишга етарли ёқилғи ва ишчи кучи етмайди.
Ўз навбатида, Россия одатда Европа Иттифоқидан сотиб оладиган уруғлик ва пестицидларнинг баъзи захиралари этишмаяпти.
Ғалла нархининг осмонга кўтарилишига қарамай, дунёнинг бошқа мамлакатларидаги фермерлар танқисликни тўлдириши мумкин эмас.
Бунинг сабабларидан бири нархларнинг ўзгарувчанлигидир. Энг ёмони, ўғитлар ва энергия нархларининг кўтарилиши фойда маржасини сиқиб чиқармоқда.
Бу фермерлар учун асосий харажатлар бўлиб, иккала бозор ҳам санкциялар ва табиий газ учун кураш туфайли бузилади. Агар фермерлар ўғитлардан фойдаланишни қисқартиришса, глобал ҳосилдорлик энг мос бўлмаган пайтда пасаяди.
Давлатларнинг муносабати вазиятни ёмонлаштириши мумкин
Уруш бошланганидан бери Қозоғистондан Қувайтгача бўлган 23 давлат озиқ-овқат экспортига жиддий чекловлар қўйганини эълон қилди.
Барча ўғитлар экспортининг бешдан бир қисмидан кўпроғи чекланган. Савдо тўхтаса, очарчилик бошланади.
Агар жараённи уруш бошлаган бўлса, санкциялар уни янада кучайтирди. Ким кўпроқ айбдор экани ҳақида чексиз баҳслашиш мумкин, аммо бу орада кўп одамлар очликдан ўлиб кетишади.
Давлатлар бозорларни очиқ сақлашдан бошлаб биргаликда ҳаракат қилишлари керак.
Масалан, дунё палма ёғининг 60 фоиз манбаи бўлган Индонезия шу ҳафта вақтинчалик экспорт тақиқини бекор қилди.
Европа Украинага ғаллани темир йўл ва автомобиль орқали Руминия ёки Болтиқбўйи портларига етказиб беришга ёрдам бериши керак, гарчи ҳатто энг оптимистик прогнозларга кўра, ҳосилнинг атиги 20 фоизи шу йўл билан жўнатилиши мумкин бўлса ҳам.
Фавқулодда ғалла таъминоти фақат энг камбағалларга берилиши керак.
Вазиятни ўзгартириш имконияти бот
Барча доннинг тахминан 10 фоизи биоёқилғи ишлаб чиқариш учун ишлатилади; ўсимлик мойларининг 18 фоизи биодизелга кетади.
Финляндия ва Хорватия бензинга экинлардан олинадиган ёқилғи киритишни талаб қилувчи мандатларни юмшатди. Бошқалар ҳам шунга эргашишлари керак.
Чорва молларини боқиш учун катта миқдорда дон ишлатилади. Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти маълумотларига кўра, дон қорамолнинг қуруқ озуқасининг 13 фоизни ташкил қилади.
2021 йилда Хитой чўчқаларни боқиш учун 28 миллион тонна маккажўхори импорт қилди, бу бир йил ичида Украина экспортидан кўпроқ.
Қора денгиз блокадасини бузиш зудлик билан енгиллик келтиради. Украинада 25 миллион тонна маккажўхори ва буғдой сақланиб қолган, бу дунёнинг барча кам ривожланган давлатларининг йиллик истеъмолига тенг.
Бу жараёнда учта давлат иштирок этиши керак:
- Россия Украина юк ташишига рухсат бериши керак;
- Украина Одессага ёндашувларни тозалаши керак;
- Туркия эса Босфор бўғози орқали денгиз эскортига рухсат бериши керак.
Бу мамлакатларни ишонтириш осон бўлмаса ҳам, бу зарур қадамлар. Буни Хитой ва Ҳиндистон амалга ошириши мумкин.
Карвонларга кенг коалиция томонидан тасдиқланган қуролли ҳимоя керак бўлиши мумкин. Нозик дунёни боқиш — ҳар кимнинг иши.
Изоҳ (0)