Президент, президентнинг ўғли: Филиппинда ҳокимият қандай қилиб яна Маркослар оиласи қўлига ўтди?

Филиппинда ҳукумат тепасига аввалги давлат раҳбарларининг ўғли ва қизи келмоқда. Диктатор Фердинанд Маркоснинг ўғли президент, амалдаги давлат раҳбари Дутертенинг қизи Сара эса вице-президент лавозимини эгаллайди. Катта Маркос мамлакатни 20 йилдан ортиқ вақт давомида бошқарган, унинг ҳукмронлиги тарихга Филиппиндаги ҳарбий ҳолат, юзлаб мухолифат вакилларининг ҳалок бўлгани ва коррупциянинг чуқур илдиз отгани билан тарихда қолган. Аммо шунга қарамай Маркослар гуруҳи яна сиёсатга қайтмоқда. «РБК» бу қандай содир бўлгани ҳақида маълумотларни тўплаган, «Дарё» уларнинг таржимасини эътиборингизга ҳавола қилади.

Июнда Филиппинда янги давлат раҳбарининг инаугурацияси бўлиб ўтади, шундан кейин сайланган президент кичик Фердинанд Маркоснинг олти йиллик муддати бошланади. У 1957 йил 13 сентябрда Фердинанд ва Имелда Маркос оиласида туғилган. Оиладаги ёлғиз ўғил фарзандга отаси шарафига Фердинанд деб исм қўйишган ва унга нисбатан Бонгбонг лақаби кўпроқ ишлатилади. Катта Маркоснинг биринчи турмуши ҳам бўлган, бироқ унинг биринчи хотини, аввалги никоҳи даврида туғилган фарзандлари ҳақида маълумотлар мавжуд эмас.

Ўғли туғилган вақтда Катта Маркос Шимолий Илокос штатининг конгрессмени эди ва ушбу даврдан Маркослар сиёсий гуруҳи шакллана бошлаган, икки йилдан сўнг у штат сенаторига айланди, 1965 йилда президентлик курсисини эгаллади.

Кичик Маркос Буюк Британияда таълим олган, бу ерда хусусий мактабни, тамомлаб, Оксфорд университетининг коллежларидан бирига ўқишга кирган, аммо дипломни олишга улгурмаган. Кичик Маркос уни олганини таъкидлашдан чарчамайди, аммо университет мазкур маълумотнинг ёлғон эканини расман тасдиқлаган.

Катта-Маркос 20 йил давомида 1966 йилдан 1986 йилгача президентлик қилди ва давлатда авторитар режим ўрнатди. 1972 йилдан 1981 йилгача мамлакатда ҳарбий ҳолат эълон қилинган, мухлифат вакилларига қарши зўравонлик билан аёвсиз кураш олиб борилган.

Суд ҳамда ОАВ Маркослар оиласининг бойлиги 10 миллиард доллардан зиёд деб баҳолаган. Мамлакат биринчи хоними Имелда Маркоснинг серҳашам кийим шкафи коррупция рамзларидан бирига айланган, у ерда уч мингдан зиёд пояфзаллар бўлиб, улардан 800 та жуфти ҳозирда музейга экспонатлар сифатида жойлаштирилган. Биринчи хоним вакиллик функцияларини бажаришдан ташқари, эрининг ҳукмронлиги даврида бир қатор вазирликларда раҳбар бўлиб ишлаган.

Кичик Маркоснинг сиёсий фаолияти ҳам Шимолий Илокос штатида бошланган, у 1980 йилда ягона номзод сифатида вице-губернатор лавозимига сайланган. Уч йилдан кейин губернаторлик сайловларида ғалабага эришди.

Катта Маркос президент сифатидаги охирги қасамёдини 1986 йил 25 февралда амалга ошиқган ва шу куни оқшомда рафиқаси билан биргаликда мамлакатдан қочиб кетган. Собиқ диктаторга АҚШ ҳукумати ёрдам берган ва унинг қочиши учун вертолёт жўнатган. Диктатор дастлаб Гуам оролида, кейинчалик Гавайи оролларида паноҳ топган ва уч йилдан кейин у ерда вафот этган.

Маркослар оиласи хорижда 1991 йилгача яшаган, шу йили мамлакат президенти Корасон Акино уларнинг қайтишига рухсат берган ва оила устидан суд ҳукми ўқилишини билдирган.

Суд жараёни ҳанузгача давом этмоқда. Нобель мукофоти соҳибаси Мариянинг нашри Ресса Rappleр Маркос оиласи давридаги ҳукуматдаги қонунбузилиш ҳолатларига алоқадор 80 та даъво аризаси борлиги, бироқ ушбу ишлардан 15 га яқини муваффақиятли якунланганини ёзган. Давом этаётган суд жараёнлари ҳам Имелда Маркос ва марҳум диктатор оиласининг бошқа вакиллари сиёсий фаолиятига ҳалақит қила олмаган.

Филиппинга қайтганидан кейин кичик Маркос сиёсий карьерасини қайта тиклаган. 1992 йилда яна Шимолий Илокосдан парламентга сайланган. 1995 йилда сенат аъзолигига ўта олмаган, аммо 1998 йилда Шимолий Илокос губернаторига айланди ва 2007 йилгача ҳудудни бошқарди, сўнгра вакиллар палатасига сайланиб, 2010 йилда сенат аъзолигига ўтди. 2016 йилда унинг сенаторлик муддати тугади. У вице-президентлик лавозимини эгаллашга уринди, лекин якунда сайловларда ютқазди.

Кичик Маркос бу сафарги сайловларда отасининг сиёсий қарашларидан воз кечмади ва уни улуғлади. У катта Маркосни сиёсат даҳоси деб атади, ғалаба қозонганидан кейин Манилада отасига қурилган мақбарани зиёрат қилди. Катта Маркоснинг жасади 2016 йилда Родриго Дутерте президентлиги даврида ушбу қабристонга кўчириб келинган. Бунга қадар ҳукумат собиқ президент хотирасига ҳурмат бажо келтирган ҳолда уни дафн қилишни рад этган ва диктаторнинг мурдаси Паоей шаҳрида махсус совутиш тизимларига эга махсус тобутда сақланган.

Имелда Маркос Филиппинга қайтганидан кейин парламентнинг қуйи палатасига сайланди ва 2019 йилгача у ерда депутат бўлди. УНинг қизи Мария Имелда эса Шимолий Илокос губернатори, парламент аъзоси сифатида сиёсий карьерасини олиб борган. Кичик Маркоснинг ўғли Фердинанд Александр Маркос ҳам сиёсатчи. Филиппин ОАВ унинг Шимолий Илокосдан конгрессменлик ўрни учун сайловларда ғолиб чиққанини хабар қилган.

Маркослар гуруҳи Филиппиндаги ягона сиёсий сулола эмас. Rappleр ҳисоб-китобларига кўра охирги сайловларда тўққизта сиёсий оилаларнинг вакиллари иштирок этган.

Тўққиз сулоланинг бири Дутертелар оиласи. Родриго Дутерте 2016 йилда давлат бошқарувига келган, бироқ Конституциядаги тақиқга кўра иккинчи муддатга қайта сайлана олмади. Унинг олти йиллик ҳукмронлик даври гиёҳвандликка қарши кураш билан эсда қолди ва мазкур кампанияда камида олти минг нафар одам ҳалок бўлди. Ҳуқуқ ҳимоячилари янги президентни Дутерте амалиётидан воз кечишга чақирмоқда. Улар кичик Маркосни Дутерте ва унинг гиёҳванд моддаларга қарши курашини Халқаро жиноят суди томонидан тергов қилинишига қарши чиқмасликка чақирган. Аммо кичик Маркос Филиппинда суд вакиллари кутилмаётганини билдирган. Дутертенинг қизи Сара вице-президентликка сайланган. У мазкур лавозимни эгаллагунига қадар Давао шаҳрининг мери бўлган.

«Бир гуруҳ байрам қилаётган вақтда, бошқаси иқтисодиёт, таълим ва фуқароларнинг эркинлигидан хавотирланмоқда», — дея сайловларда қайд этилган натижалардан кейинги кайфиятга таъриф берган социолог Жаел Корнелио (CNN иқтибоси). Экспертлар кичик Маркос сайловолди кампанияси вақтида аниқ режалари ҳақида деярли гапирмагани, лекин мамлакатга «буюклик»ни қайтармоқчилигини билдирганлигини таъкидлаган. Улар кичик Маркоснинг ғалаба омиллари бир нечта эканлигини қайд этган. Сайловлардаги ғалабанинг асосий сабабларидан бири сифатида штаб томонидан аниқ тизим ишлаб чиқилиб, ижтимоий тармоқларда ишнинг фаол олиб борилгани, бу орқали нафақат номзоднинг отаси диктатор бўлгани бир чеккада қолдирилгани, балки Маркос фойдасига ишлайдиган миш-мишлар тарқатилгани эътироф қилинган. Унинг ғалабасига яна бир сабаб сифатида сўнгги йилларда филиппинликлар мамлакат ички сиёсатидаги турғунликдан чарчаганлиги билан изоҳланган.