Аввалроқ Еврокомиссия Россия кўмири, нефть ва газидан 2030 йилгача воз кечиш юзасидан хомаки режа ишлаб чиққани ҳақида хабар берилган эди.
Россия гази одатда арзон, ташишга қулай ва доим мавжуд бўлгани сабаб Европа учун манфаатли бўлиб келган. Россия доминантлиги Буюк Британия ва Нидерландия назоратидаги Шимолий денгиз конларининг қуриб кетиши оқибатида кучайди.
«Газпром» Европада истеъмол қилинадиган газнинг учдан бир қисмини таъминлайди, Россиянинг Украинага бостириб киришидан олдин, Европада ишлаб чиқариш қисқаргани сари янада муҳим аҳамиятга эга бўла бошлаган эди.
Бироқ март ойида Россия таъминотни қисқартириш билан таҳдид қилди, Европа Иттифоқи эса ўз қарамлигини пасайтириш йўлларини белгилай бошлади.
Россия қандай қилиб бу қадар муҳим аҳамиятга эга бўла олган?
Ўзининг кенг Сибир конларига билан, Россия дунёдаги энг катта табиий газ захираларига эгадир.
Газ экспорти 1940 йилларда Польшага газ етказиб беришдан бошланиб, ёқилғи етказиб бериш учун 1960 йилларда ўша даврлардаги Совет Иттифоқининг йўлдош давлатлари орқали қувурлар ўтказган эди. Совуқ урушнинг айни авжига чиққан пайтларида ҳам етказиб бериш барқарор давом этар эди.
Европа қанчалик ожиз?
2021 йил охирларида таъминот билан боғлиқ узилишлар Европанинг Россия газига қарам эканини аниқ-равшан намоён этди.
Европа Иттифоқидаги газ захиралари Норвегия конларини одатдагидан узоқроқ сақлаши ва Россия ўз захираларини қайта тиклашдан кейинги ўн йил ичида энг паст мавсумий даражага тушди. Газнинг базавий нархи 3 баравар ошди.
Европа Иттифоқига аъзо давлатлар томонидан харидларнинг давом этиши иқтисодий блокдаги мунозарали масалага ҳамда АҚШ билан кечувчи келишмовчиликлар нуқтасига айланди.
Украина қандай аҳамиятга эга?
Европага етказиб берилаётган Россия газининг учдан бир қисми Украина орқали ўтади.
Минтақадаги инқироз урушга айланса ҳам, нарх бўйича келишмовчиликлар туфайли етказиб беришда узилишлар бўлгани сабаб, Россия ишончли таъминотчи сифатида гавдаланишга уриниши мумкин.
Bloomberg News ва BCS Global Markets’нинг маълумотларига асосланган ҳисоб-китобларга кўра, 2021 йилда «Газпром»нинг Европа ва Туркияга етказиб бериш ҳажми қарийб 177 млрд куб метрни ташкил қилган.
2019 йил декабрь ойида Украина ва Россия газни 2024 йилгача етказиб бериш бўйича беш йиллик транзит келишувига эришганида, Украина президенти Владимир Зеленский мамлакат транзит тўловларидан камида 7 млрд доллар даромад олишини айтган эди.
Россия илгари бозорни қандай бузган?
Газ нархини белгилаш ва етказиб бериш бўйича 2006 ва 2009 йилларда Украина билан юзага келган келишмовчиликлар Россия таъминотларининг мамлакат орқали транзитланишини тўхташига сабаб бўлди.
Иккинчи ўчириш қишнинг қаҳратон совуғида деярли икки ҳафта давом этди. Словакия ва баъзи Болқон мамлакатлари газ етказиб бериш, заводларни ёпиш ва электр таъминотини тўхтатишга мажбур бўлди.
Шундан бери энг заиф давлатлар қувурларни ўтказиш, тармоқларни улаш ва суюлтирилган табиий газни импорт қилиш учун терминаллар қуришга қаттиқ бел боғламоқда.
Табиий газ эса ёқилғининг ўта совутилган шакли бўлиб, уни ҳаттоки Қатар ва АҚШдан ҳам жўнатиш мумкин.
Қандай таъминот занжирлари мавжуд?
Ташқи таъминотлар, асосан, Россия, Норвегия ва Жазоир томонидан таъминланиб, Европа Иттифоқи томонидан истеъмол қилинадиган газнинг тахминан 80 фоизини ташкил қилади.
Бельгия, Испания ва Португалия, эндиликда блокнинг бир қисми бўлмаган ва ўзининг ягона йирик омборини ёпган Буюк Британия сингари газ сақлаш сиғимининг етишмовчилигига дуч келмоқда.
Қитъада Россиядан Беларусь ва Польша орқали Германияга ўтадиган «Ямал-Европа» ва Россия газини Австрия ва Италияга олиб келадиган ТАG каби кўплаб газ иншоотлари мавжуд. Уларнинг аксарияти кўплаб эҳтимолий тўсиқларни ҳосил қилган ҳолда, бир нечта чегараларни кесиб ўтади.
«Шимолий оқим 2» газ қувури ҳақида нималар маълум?
2021 йил охирида Россиянинг биринчи газ қувурига параллел равишда ўтадиган янги «Шимолий оқим-2» газ қувурининг қурилиши якунланди. Бироқ у сиёсат ва тартибга солишнинг узоқ жараёни билан аралашиб кетди.
Қурилишнинг кечикишига сабаб бўлган санкцияларни жорий қилган Қўшма Штатлар томонидан кучли қаршилик кузатилди.
Украинада уруш бошланганидан сўнг, Германия «Шимолий оқим 2»ни сертификатлаш жараёнини тўхтатди, Европа Иттифоқининг ижрочи кучлари эса «жорий йилда Россия газига қарамликни сезиларли камайтириш» мақсадида блок учун қайта кўриб чиқилган энергетика стратегиясини тайёрлади.
Изоҳ (0)