Жаҳон савдо маркази, Пентагон биноси ва Шанксвилл шаҳарчаси яқинидаги фожиаларга 20 йил тўлди. Минглаб қурбонлар ортида уч мингдан зиёд етим болалар қолди. Бироқ отасиз ўсиб-улғайса-да, янги авлоднинг бу воқеага муносабати бошқача — кўпи бағрикенг. Бу фожидан кейин оила аъзоларига кўрсатилган ғамхўрлик сабаб аксар одамлар ўртасидаги меҳр-муҳаббат, инсонийликни қадрлайди ва ўзи ҳам шунинг ортидан эргашади. The Guardian туғилмай отасини йўқотган, бир умр етимга айланган тўрт йигит-қизнинг ҳикоялари, аламли хотираларини бир ерга жамлади.
Кичик Роналд Милам, 19 ёш, Техас
Аксар ёш америкаликлар қатори улғаярканман, 11 сентябрь воқеасини онлайн видеолар, телевизордаги ҳужжатли фильмлар, хотиралар ва янгиликлардаги шарҳлар орқали билиб, кўриб ўсдим. Онамдан бу ҳақда кўпам сўрагим келмасди. Ёшимга ёш қўшилгани сари узуқ-юлуқ парчаларни бирлаштиравердим. Менимча, болалигимда ҳам отамнинг ўша фожиада ҳалок бўлганини сезиб-фаҳмлаганман. Бироқ бу борада ҳис-туйғуга берилмаганман. Воқеаларнинг асос-томирини биламан, аммо вазиятни ўнглаш бўйича бирор чора тополмайман.
Уйимиздаги ҳаёт маромида кетарди. Онам билан дадам ҳарбий хизматчи бўлгани учун камина Мериленд штатидаги Эндрюс ҳаво кучлари базасида туғилганман. Учга кирганимда, онам хизматдан кетди ва биз Техасдаги Сан-Антониога кўчиб ўтдик. Шундан кейин саёҳатларимиз бошланди — онам, мен ва опам жуда узоқ сафарлар қилдик. Онам яна турмуш қурди ва ўн йил олдин кичкина укам туғилди.
2001 йил сентябрда ота-онам Пентагонда, бинонинг қаршисида хизматда бўлганини биламан. Онам-ку қутулди, аммо отам имконини тополмади. Онам иккимиз шу вақтгача фожиа тафсилотларини астойдил таҳлил қилмаганмиз. Уни яна ўша кунни қайтадан яшаб кўришга ундашим керакми? Йўқ, раҳмат. Бу қадар яқин келиши шарт эмас — ўзим воқеа жойида эмасдим ҳам. Бундай ҳолатлар рўй берганда, севган инсонингизни йўқотасиз ва бунга чидашга, кўникишга мажбур бўласиз.
Онам ҳар доим хонадонимиз қувонч, кулги, муҳаббат ва бахтга тўла бўлишига алоҳида эътибор берган. Шу сабаб, ўтмишга унча шўнғигим йўқ, аксинча, келажакка қараш керак. Нега ўзим бўлмаган ҳодисага диққат қаратишим керак? Ортга назар ташлаш учун кўп вақтим бўлади ҳали, ўзимни ўзим еб битиришим шарт эмас. Оиламиздагилар ҳиссиётга унча берилавермайди.
Айтишларича, отамнинг исмини менга қўйишган экан: у катта Роналд, мен эса кичик Роналд. Иккимизнинг исмимиз бирлиги катта маънони англатади. У айни дамда олдимда, ҳар доим ёнимда дегани.
11 сентябрь воқеасидан кейин 20 йил ўтди. Келаси икки ўн йиллик учун нима хоҳлаётганимни жуда яхши биламан. Имкониятларимни тўла ишга солишга имоним комил. Ҳозир биологияни ўрганяпман. Шифокор ёрдамчиси бўлмоқчиман. Мен учун энг муҳими, барқарор ва бахтли бўлиш. Оила қурсам, қўлдан келганича энг яхши ота бўламан.
Клавдия Шурковский, 19 ёш, Флорида
Ўтган йили коллежга жиноий адлия йўналишига ўқишга кирдим. Бир тарафдан, терроризмга қарши кураш бўйича таҳсил олгим келди, лекин мен хоҳлаган дунёни яхши тарафга ўзгартириш учун ёзиш, таржима қилиш ё курашишдан кўра юридик мактабга кириш қарори устун келди. Бу менга ҳар тарафлама тўғри келарди. Онам сизга оғзимни қандай очишни ўргангач, сира ёпишни хоҳламаганим ҳақида айтиб бериши мумкин. Аммо бу нега ҳуқуқий оламга кирганимга ягона сабаб эмас.
2001 йил августда, 11 сентябрь воқеасидан бир ой аввал онам отам билан Польшада таътилдалигида менга ҳомиладорлигини билиб қолади. Отам гулқоғоз ва механикалар бўйича пудратчи эди. Таътилдан қайтишидан бир ҳафтача аввал иш жойи тайин бўлади. 11 сентябрь санасида Нью-Жерсида иш бошлаши керак эди-ю, негадир бир кеча олдин қўнғироқ бўлиб, эртага Жаҳон савдо марказининг шимолий қанотига, 104-қаватга жўнатилаётганини айтишади. Иши кўп вақтни олмасди: у ерда бор-йўғи 2 соатгина – тонгги 7 дан 9 гача бўлиши керак эди. Илгари бу бинога ҳечам қадам босмаганди.
Соат 9 га яқинлашганда онам телевизордаги хабарларни кўриб, отамга боғланишга уринган. У отамнинг аллақачон ташқарига чиқиб, йўлда келмаётганмикан деб тахмин қилган. Онам ҳечам боғланолмай, даҳшатли воқеа содир бўлишидан, рости, қўрқади. Ўша куни, эҳтимол, отам ишларини саранжомлаб, бинодан чиқаверишда жароҳатланганмикан, деб ўйлаймиз. Лекин афсус, у бинодан чиқолмаган.
Ҳар гал шу ҳақда ўйласам, жаҳлим қўзийди. У чиққан бўлиши ҳам мумкин эди, ахир иши тугаганди-ку! Нега ундай қилмади? Онам ҳар қандай воқеа бир сабаб билан рўй беришини айтади. Мен эса нега айнан шундай бўлганини тушунолмайман.
Умримнинг кўп вақтини шу кунга боғлиқ воқеалар ҳақидаги матнларни ўқиш билан ўтказяпман. Менимча, АҚШ вазиятни бартараф этиш учун жуда кўп иш қилиши мумкин эди. «Ал-Қоида» ҳақида кўп нарсани биламиз, бу ном аллақачон тилларга тушган. Шугинани билишнинг ўзиёқ мени адолат эшигига оёқ қўйишга, бундай бахтсиз ҳодисалар қайта такрорланмаслигига ишонч ҳосил қилишга ундади.
Икки опам ва онам олдида улғайдим. Бруклинда туғилдим-у, Стейтн-Айлендда яшадик. Саккизни тўлдирганимда Флоридага кўчиб ўтдик. Тўртовимиз жуда аҳилмиз: энг содиқ дўстлар жамоаси. Мактабдалигимда атрофимдагиларга аччиқ ҳикоямни айтиб бериш машаққат эди. Бу менга тамға ёпиштиришини, бошқа тарафдан кўрсатилишимни билардим. Учрашадиган одамларимни мабодо ишонтиролмасам, ачинмасликлари учун қисматимни сўзламасдим. Бари сохтадек туюлиши мумкин эди.
Вақт ўтиб, хийла улғайдим. Минглаб инсонлар тақдири меникига ўхшашлигини ўйлаш муҳимроқ. Йигирма йил ўтар-кетар, бироқ ўша куни нималар бўлганини одамларга буткул тушунтира олмаймиз. Турмушимиз нима рўй берган бўлса, ўшанга мослашди. Ғам чекишдан асло тўхтамаслигимниям биламан. Айни пайтда Қўшма Штатларда фитна назарияларини ёки 11 сентябрь воқеалари умуман бўлмаган деган ғояларни тарқатаётганлар бор. Бу Америка тарихининг ажралмас бўлаги, минглаб ҳаётларни ағдар-тўнтар қилган ҳодиса: мана, тирик далил ўзимман.
Ground Zero мемориал ёдгорлиги ўрнатилаётганда бордик. 11 сентябрь куни ўқилаётган номларни тинглаб ўтирдик. Сув ҳавзасига элтадиган узун йўл бўйлаб юриб, сувга атиргуллар отдик. Онам ўзини йўқотиб қўйганди. Жуда ёш эдим. Ҳатто нималар рўй бераётганини англамасдим. Аммо бу куннинг нечоғлик муҳимлигини сезиб турардим. Онам қаршисига ўтирғизиб, отамга нима бўлганини айтганмиди ё йўқ, эслолмайман. Мен ҳамиша отамнинг қизи эканимни билардим, холос.
Отам ҳамон ҳаётимда барҳаёт. Ҳар куни уйқуга кетаримдан аввал хонамдаги сурати билан хаёлан гаплашаман. У билан ҳар доим бир оиладек суҳбатлашамиз. Орзумдан — АҚШ Олий судида ўрнимни топишимдан хабардор.
Николас Беллини Горки, 19 ёш, Нью-Йорк
АҚШда қариндош-уруғим кўп эмас. Онам 30 йил олдин Бразилиядан кўчиб келган. Кўп яқинларимиз Жанубий Америкада қолган. Отам ҳам 1990 йиллари Германиядан иш излаб келади. Ота тарафдан бобо-бувим орқали дадамга ва Европача меросга боғлиқлигимни дилдан ҳис этаман. Бу, менимча, унга яқинроқ бўлишимнинг бир йўли.
Онам, эҳтимол, буни бошқача эслар, лекин мен, тахминан, саккиз ё тўққиз ёшдалигимда 11 сентябрь воқеаси бўйича уйда ўтган суҳбатни аниқ хотирлайман. Телевизорларда болалар ҳар доим оталарини «дада» деб чақириширади. Биз эса бу сўзни уйда сира ишлатмасдик. Онамдан нега шундайлигини сўраганимда, у мени ўтиргизиб, аста тушунтирди: ота деб билганим ҳозирда онамнинг йўлдоши, менинг ДНКам тўғри келадиган инсон эмас.
Оилада ёлғиз фарзанд эдим. Ўша куни онам барини айтиб берди. Ота-онам Нью-Йоркдаги зиёфатлардан бирида танишган ва бир-бирига кўнгил қўйган экан. Ўртада бир кўришда муҳаббат пайдо бўлган, дейди. Иккиси ҳам молия соҳасида — онам Morgan Stanley’да, отам Deutsche (Дойч) банкда ишлаган экан. Улар аста-секин учрашиб, онам менга ҳомиладор бўлганида кўчиб кетишни режалаштиришган экан.
2001 йилнинг 11 сентябрь тонгида ота-онам умрида биринчи марта ўз уйига эга бўлган инсонлар сафига қўшилганди. Ўша пайтлари отам Мидтаунда ишлар, аммо шу куни саҳарлаб Жаҳон савдо марказига кўнгилли сифатида чақирилганди. Онам эса ҳар доим эгизак биноларнинг бирида ишлаган. Лекин ўша куни эрталаб ўзини пича беҳол сезиб, ишга кечикади. Кун очиқлиги учун офисдан ташқарида бироз нафас ростлагиси келади. Кейин тепасида аллақандай шовқинни эшитиб, улкан бинода ёнғин бошланганига кўзи тушади. Кўнгли айнимаганда эди, онам ҳам ўшанда 70-қаватда турган бўлармиди... Отам эса 27 ёшида вафот этди.
Бор ҳақиқат айтилган куни, YouTube’да видеолар кўрдик. Ундан аввал 11 сентябрь ҳақида ҳеч нима билмасдим. Тўсатдан АҚШ тарихининг қонли, даҳшатли бўлагидан ва бу оиламиз тақдирини нечоғлик ўзгартириб юборганидан хабар топдим. Жамики ҳодисотни тўлиқ тушуниб етишга қурбим етмасдиям.
Бўлиб ўтган воқеаларни билганимдан икки-уч йил ўтиб, 2011 йилнинг майида мактабдан уйга қайтаётгандим. Радиода 11 сентябрь ҳақида эшиттириш берилаётганди. Жуда ғалати туюлди. Ўртоқларим билан ўйнаётган бўлсам-да, ўзимни ҳақиқий, қаҳри қаттиқ қотилдек сездим. Мабодо, вақтимни хуш ўтказишни истасам, бу мен гаплашадиган мавзу эмас, албатта. Уйга қайтиб, юқорига чиқсам, онам телевизор қаршисида жазавага тушиб ўтирарди. Нима бўлганини сўрасам, Усоманинг ўлдирилганини айтди. Мен эса Барак Обамага суиқасд уйиштирилган деб ўйлабман. Шубҳаларим аригач, биринчи марта Усома бин Лоден шахсига қизиқиб, унинг кимлигини ўрганишга киришдим.
Онам ва бобо-бувимнинг айтишича, мен уларга отамни эслатарканман: юз-кўзим, узун сочим, садафдек тишларим отамдан мерос ўтган экан. Уларнинг наздида, бизда ҳаётга иштиёқ кучли. Отам банк ишидан завқланган бўлса, мен компьютер илми ва чирлидинг (севимли жамоани қўллаб-қувватлаш)дан роҳатланаман. Отам орзулари — 20 ёшида вице-президент бўлгиси келарди — ортидан шошарди, мен ҳам ўзимникини амалга ошираман. Гарчи сира кўрмаган бўлсам-да, унинг ҳаёт йўлини давом эттираётганимни ўйласам, жуда қувонаман.
Ўша куни нималар рўй бергани ҳақида кўп ўйлайман. Худога шукр, бу омадми ё тақдири азал — онам иккимиз йўқотганларимиз эвазига омон қолдик. Бугун яшаётибманми ўзи? Бундан нечоғлик шукр қилишимни айтолмайман.
Одамлар нуқул: «11 сентябрни сира унутманг» дейди. Лекин онам бундан кейин унга кўрсатилган ғамхўрликларни айтиб беради. Ҳалокатдан кейин у отамни касалхоналардан излайди. Унга кўмак беришга ошиққан, ўлка бўйлаб келган инсонларга йўлиққади. Албатта, фожиани ҳечам унутолмаймиз, бироқ бизга умид бағишлаган 12—13 сентябрни, оиламизга ғамхўрлик қилиб, бизни ардоқлаганларни ҳам асло ёддан чиқармаймиз.
Дина Ретик, 19 ёш, Вермонт
Яқин-яқингача дўстларим ё оилам билан 11 сентябрь воқеалари ҳақида унча гаплашмасдик. Тўғри, яқинларим тақдири шу ҳодисага боғлиқ, доимий диққат марказимизда, лекин негадир бу мавзу ичига кўпам шўнғигим келмасди. Ҳаммаси қандайдир тарзда бир вақтнинг ўзида ўта шахсий ва оммавий бўлиб туюлар, бу билан қандай муроса қилишни билмасдим. Фожиа рўй берганда онамнинг қорнида эдим. Шунгами ўтган ишларга алоқадорлик ва ўзимни қандай ҳис этишим мунтазам ўзгариб туради.
Менимча, узоқ вақтдан бери «11 сентябрь оиласи» бўлганимиз бизга ёрлиқдек ёпишди. Бу менинг назарга тушганим ва рол ўйнашим керак дегани. Ҳиссий тарафини чинданам тажрибадан ўтказолмадим. Йигирма йил ичида, менимча, оиламдагиларнинг нима рўй берганини ўйлашга вақти, имкони бўлган. Ҳозир эса улғайганим сари мен ҳам ўшаларни бошдан ўтказяпман ниҳоят.
Отам 2001 йил 11 сентябрда эгизак минораларга қулаган биринчи самолёт АА11 рейсида эди. Отамнинг ўша кунги нуқтаи назари қандайлигини билмайман, бироқ онам «TED talk»даги нуқтида барини сўзлаганда буни қандай енгганини эшитдим. Нутқи давомида айрим тафсилотларни тилга кўчираркан, уларнинг кўпи қалбимни жароҳатлади.
Жаҳон савдо марказига бир самолёт келиб урилганини радио орқали эшитган онам озиқ-овқат дўконининг машиналар турар жойида анча пайтгача қолиб кетади. Ўрнидан қўзғолса, машина ҳаракатланаётган бўлади. Дўконга кириш ўрнига, уйга қайтиб, дадамнинг парвоз рақамини текширишга ошиқади. Бу чинакам инсоний ҳолатки, ўзимни унинг ўрнига қўйишга уринаман.
Бунга қўшимча, онамнинг ҳикоясидан отамнинг самолётда террористлардан бирининг олдига ўтириб қолганини фаҳмлайман. Бу барини бирданига ҳаққониятга айлантириб юборади. Онамнинг нутқида мурожаатга ўхшаш нимадир бор эди: бизнинг кўрган-билганларимиз ва нима қилаётганимиз ўзимизни шакл-шамойилга солиб туради.
11 сентябрдан кейин онам дўстлари, оиласи, қўни-қўшни ва мамлакат ичкарисидаги одамлардан меҳр-муҳаббат, ғамхўрлик кўрди. Ортга қараб, дунёга назар ташларкан, Афғонистон бўйлаб ўзига ўхшаш қанчадан қанча бева жувонлар зулм остида қолаётгани, ўзини ожиз сезаётганини кўради. Турмуш ўртоғини йўқотган аёлларга арзимас матоҳдек муомала қилинарди. Шу боис, у энг бошида ўзидек беваларга ёрдам қўлини чўзгиси келади ва ишга киришади.
Бошқаларга меҳр кўрсатишга қарор қилган онамнинг оғриқларидан, очиғи, жуда ғурурланаман. Қўшма Штатлар нафрат билан – уруш, мутаассиблик, зўравонликка тўла бўлган лаҳзалар унинг қалби муҳаббат билан лиммо-лим эди. Бугун у турмуш ўртоғини йўқотгандан кейин ҳаётини изга солишга уринаётган афғон аёлларга кўмак берадиган Беёнд тҳе Элевентҳ нотижорат ташкилотини бошқаради. Фонд доирасида Ground Zero’дан уйимиз Бостонгача хайрия велопойгалари уюштирамиз, тадбирлар ўтказамиз. Юқори синфга кўчганимда мен ҳам пойгада қатнашдим ва бу йил ҳам – аҳли оиламиз билан отамнинг йўқотганимизнинг 20 йиллиги арафасида иштирок этиш ниятидаман.
Отамни таниган-билган, кўрган одамдан у ҳақида кўпроқ маълумот олгим келади. Айни кунларда у ҳақида хотиралар, дўстлар ҳикоясини йиғяпман. Буларни бир ерда сақлаб, келажакка узатмоқчиман. Кейин эса у ёнимизда мангу барҳаёт бўлади.
Изоҳ (0)