Ўзбекистон иқтисодий тизимининг қулаши ва ўзгариши учун ички омил 1996 йилда, валюта конвертациясига чеклов ўрнатилган пайтда содир бўлган. Бу ҳақда Олий Мажлис Сенати раисининг биринчи ўринбосари Содиқ Сафоев Alter Ego лойиҳасига берган интервьюсида маълум қилди.
Гап Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йил 19 ноябрдаги 405-сонли «Истеъмол товарларини импорт қилиш учун марказлаштирилган валюта ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш тўғрисида»ги қарори ҳақида кетмоқда. Ҳужжат билан Марказий банкнинг юридик ва жисмоний шахсларга конвертация ҳуқуқини берувчи барча патентлари бекор қилинган ҳамда йирик супермаркетлар, қўшма корхоналар ёки «ҳаёт учун муҳим ресурслар»ни етказиб берувчиларнинг конвертациясига лицензия берилган.
«Ўйлашимча, марра 1996 йилда эди. Аввалига ҳақиқатан ҳам экстенсив босқич эди — давлат тасарруфидан чиқариш, хусусий мулкка рухсат берилишининг ўзи элементар факт. Бу улкан иқтисодий факт. Ҳар қандай режимда, иқтисодий сиёсатдан фарқли ўлароқ, одамларнинг эркин ишлашига, ишлаб чиқариши, савдо қилиши, ҳаракатланишига рухсат берганингиз, ўз-ўзидан ҳукуматнинг саъй-ҳаракатларига қарамай, улкан иқтисодий ўсиш беради. Бу 90 йиллар бошида, одамлар биринчи иқтисодий эркинликни ҳис қилганида, социалистик мулкка монополия бўлмаган вақтда содир бўлди. Бунинг ўзи кучли ўсиш берди», — дейди Содиқ Сафоев.
«1994 йилда (у пайтларда Германияда ишлардим) бир ҳодисани сездим: келганлар уларга шоппинг ташкиллаштириб беришни сўрамай қўйди. Авваллари улар келишиб, биринчи навбатда озиқ-овқат, кийим-кечак харид қилишга тушар эди. Энди эса улар ‘балки музейга борармиз, футбол, театр кўрамиз’, дейишни бошлади», — дея эслайди Ўзбекистоннинг Германиядаги собиқ элчиси (1993—1996 йиллар). Унинг қўшимча қилишича, миллий валюта жорий этилганида унинг курси бир доллар учун 10 сўмдан камроқ бўлган, курс ҳатто 6 сўмгача қулаган даврлар бўлган.
Содиқ Сафоевнинг таъкидлашича, конвертациянинг чекланиши «мамлакат олтин-валюта захирасини сақич сотиб олиш учун ишлата олмаслиги» билан изоҳланган.
«Шундан кейин эса сақич олиб кириш ошиб кетди. Эҳтимол, бу тизимнинг табиатига, бошқарув тизимини марказлаштириш ва ресурсларни тақсимлаш нуқтаи назаридан давлатнинг иқтисодиётдаги ролини монополиялаштиришга уриниш билан боғлиқдир. Конвертация марказий орган томонидан амалга оширилса, демак, хусусий компаниялар, тадбиркорларда ривожланиш учун ресурс қолмайди. Асосан давлат ушбу масалаларни бошқаришни бошлади. Бу эски давлат режаси йўналишининг характери. Бу одамлар қандай тарбиялангани рефлекси эди. Бозорни кўринмас қўлга топшириб қўйишдан кўра жамиятни ривожлантиришни яхшироқ ҳал этадиган ақлли одамларнинг тор гуруҳи бор…», — дейди сенатор.
«Банкдаги дўстларимиз бизда банклар йўқлигини айтганимда доим мендан хафа бўлар эди. Бизда давлат молиявий ресурсларини бошқариш бўйича давлат корхоналари бор. Улар мижоз учун курашмаяптими, ресурслар тақсимланишида иштирок этмаяптими, демак, банк эмас», — дейди у.
Сенаторнинг таъкидлашича, ҳозирда банклар билан боғлиқ тизим ўзгармоқда — уларнинг айримлари хусусийлаштириш учун сотувга қўйилган.
Шу билан бирга, Содиқ Сафоев «давлат иқтисодиётни бошқариш жиловини бутунлай қўйиб юборишига» қарши чиққан. Унинг фикрича, давлатнинг иқтисодиётдаги роли доимо, хусусан, стратегик масалалар, муҳим вазиятларни аниқлаш, шароитларни яратишда бўлиши керак.
«Бу ҳамма ерда, ҳар қандай мамлакатда бор. Laissez-faire принципи (аралашмаслик принципи — давлатнинг иқтисодиётга аралашуви минимал бўлган иқтисодий доктрина) лабораторияли тоза ҳолатда таъсир қиладиган мутлақ либерал иқтисодий тизим йўқ. Охир-оқибат, бу ҳар доим ҳам нисбийдир... Масалан, герман-скандинавия тизими умуман бошқача, японларники ҳам бутунлай ўзгача. У ерда давлатнинг роли жуда кучли. Айниқса, иқтисодиётни ўзгартириш зарур бўлган ҳозирги босқичда давлатнинг сафарбар этувчи роли бўлиши шарт», — дейди Сенат раиси ўринбосари.
Содиқ Сафоевнинг сўзларига кўра, Ўзбекистон доим ўз йўлига эгалигини гапириб келган, бироқ унинг шахсан ўзи ушбу сўз бирикмасини қабул қилмаган.
«Ўйлайманки, бутун инсоният умумий ривожланиш принципларига эга. Албатта, миллий ўзига хослик мавжуд, аммо иқтисодий ривожланишнинг умумий қонунларини эътиборсиз қолдириш моделининг атамаси белгиланаётганда — буни қабул қилиб бўлмайди», — дейди у.
Сенаторнинг сўзларига кўра, амалдаги модель дунёвий демократия, ривожланган фуқаролик жамияти ва ижтимоий асосланган бозор иқтисодиётига йўналтирилган.
Изоҳ (0)