20 январь куни лавозимига киришган АҚШ президенти Жо Байден фаолиятининг биринчи куни жами 17 та фармон, меморандум ва ижро кўрсатмаларини имзолади. Уларнинг тўққизтаси аввалги президент Дональд Трампнинг фармойишларини тўғридан-тўғри бекор қилади. Уларнинг кўпчилигини бекор қилиш ҳақида Байден сайлов олди кампанияси чоғидаёқ, шунингдек, сайланганидан кейин ҳам жамоатчилик олдида ваъда берган эди. Янги президент лавозимидаги биринчи куни нималарни амалга оширгани борасида Meduza асосий маълумотларни тақдим этди.
Фото: CNP
Байден АҚШни иқлим бўйича Париж битимига қайтарди
Иқлим бўйича Париж битими 2016 йилда 195 та мамлакат томонидан имзоланган бўлиб, унинг асосий вазифаси Ердаги ўртача ҳароратнинг ўсиш даражасини саноатгача бўлган даврдан икки даража чегарасида сақлаб туришдан иборат эди. АҚШ битим доирасида бошқа ривожланган мамлакатлар билан бирга махсус жамғармани молиялаштириш мажбуриятини олган эди, бу жамғарманинг маблағлари битим шартларини амалга оширишда ёрдам бериш учун кам таъминланган мамлакатларга йўналтирилади.
Дональд Трамп 2016 йилда сайлов олди кампанияси вақтидаёқ битимдан чиқишни ўзининг асосий сайлов олди ваъдаларидан бирига айлантирди. Бўлғуси президент глобал исишни инкор этмаган ҳолда, ҳужжат АҚШ (у Хитой билан бирга дунёдаги жами карбонат ангидрид чиқиндиларининг 40 фоизи учун жавобгар) учун ўта фойдасиз эканлигини, чунки миллионлаб ишчи ўринлари ва миллиардлаб долларни йўқотишга олиб келишини маълум қилди.
АҚШ битимдан чиқиши ҳақида Трамп расман 2017 йил августида эълон қилган, аммо битим шартларига кўра, ундан чиққунигача кучга кирган вақтидан буён камида уч йил вақт ўтган бўлиши керак эди. Шу сабабли 2019 йил ноябрида АҚШ БМТга келишувдан чиқиши ҳақидаги расмий билдиришномани топширди ва яна бир йилдан кейин ниҳоят ундан чиқди. 2021 йил 20 январь куни Байден Оқ уй сайтидаги баёнотида АҚШ номидан Париж битимининг барча низомларига розилигини маълум қилди.
Байден АҚШнинг Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотидан чиқишини бекор қилди
2020 йил апрелда Трамп коронавирус пандемияси бошлангани учун Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ)ни жавобгар қилди. АҚШнинг ўша вақтдаги президенти фикрича, ташкилот вирус Хитойда пайдо бўлганидан кейин унинг дунё бўйлаб тарқалишига йўл қўймаслик вазифасини бажара олмаган. Ўшандаёқ Трамп АҚШ томонидан ЖССТга бериладиган молиявий ёрдамни музлатиб қўйди, шунгача АҚШ ташкилотнинг энг йирик донори бўлиб, бюджетининг, тахминан, 15 фоизини таъминлаб берган.
2020 йил майида Трамп ЖССТни тўлиқ Хитой томонидан назорат қилинишда айблади (Хитойнинг ташкилот бюджетига қўшадиган ҳиссаси АҚШникидан 10 марта камроқ) ва ундан Пекинга «боғлиқ эмаслигини исботлаб», ЖССТнинг ўзида ислоҳотлар ўтказишни талаб қилди. Орадан икки ҳафта ўтар-ўтмас, ташкилот ислоҳотлардан бош тортганини айтиб, АҚШ у билан алоқаларини узишини маълум қилди. Байденнинг коронавирус пандемиясига қарши кураш чоралари ҳақидаги янги фармони федерал ҳукуматга ЖССТ билан алоқаларни қайта тиклаш ва мустаҳкамлашни юклайди.
Байден Мексика билан чегарада девор қурилишини тўхтатди
Мексика билан чегарада девор қуриш Трампнинг энг машҳур сайлов олди ваъдаси бўлганди. Уни бажариш учун президент Конгресс билан тўғридан-тўғри зиддиятга борди: 2018 йилда у бюджетни имзолашдан бош тортиб, унга девор учун кетадиган 5,7 миллиард доллар миқдоридаги харажатлар киритилишини талаб қилди. Охир-оқибат бюджет ўз вақтида қабул қилинмади, шу сабабли АҚШда рекорд даражадаги 23 кунлик шатдаун (АҚШ ҳукумати ишининг қисман тўхтаб қолиши) юзага келди.
Шундан кейин Трамп федерал фавқулодда ҳолат режимини жорий қилиб, девор учун пул сарфлаш ҳуқуқини қўлга киритишга уринди, аммо уни суд бекор қилди. Якунда девор қурилиши учун пулнинг бир қисмини Трамп бошқа йўл билан — Конгресс томонидан мудофаа учун ажратилган харажатларни қайта тақсимлаш ёрдамида қўлга киритишга муваффақ бўлди. Бунинг учун 2019 йилда Трамп Америка—Мексика чегараси ҳудудида маҳаллий фавқулодда ҳолат режимини эълон қилди.
Байденнинг янги фармони ушбу режимни ва шу билан маблағ ажратишни бекор қилди.
Байден АҚШга баъзи ночор мамлакатлар фуқароларининг киришига рухсат берди
2017 йил январида лавозимига киришганидан кейин дарҳол Трамп иммигрантлар оқимини чеклаш бўйича сайлов олди дастурини бажариш доирасида аҳолисининг асосан мусулмон бўлган етти мамлакат — Ироқ, Эрон, Яман, Ливия, Сурия, Сомали ва Судан фуқароларининг АҚШ ҳудудига киришини тақиқлайдиган фармонни чиқарган эди. Аллақачон АҚШ ҳудудида бўлганлар эса депортация қилиниши керак эди.
Фармон оммавий даъволарга ва унинг ижро этилишига нисбатан суд тақиқларига сабаб бўлди, шундан кейин у бир неча марта қайта ёзилиб, мамлакатлар рўйхати ва виза берилмаслиги шартлари ўзгартирилди, 2017 йил декабрида эса АҚШ Олий суди унинг охирги версиясини Конституцияга зид деб топди. Унда фақат КХДР ва Сурия аҳолисининг АҚШга кириши бўйича тўлиқ тақиқ қолди; Чад, Ливия ва Яман фуқароларига сайёҳлик визалари берилиши тўхтатилди. Байденнинг янги фармони Трампнинг 2017 йил 25 январдаги қарорини тўлиқ бекор қилади.
Трамп Канададан АҚШга келадиган нефть қувури қурилиши учун берилган рухсатни бекор қилди
Кейстоне нефть қувурининг режалаштирилган тўртинчи босқичи — Keystone XL Канада нефтини Техасдаги саноат корхоналарига ҳайдаш учун Канаданинг Альберта провинциясини Американинг Небраска штати билан боғлаши керак эди. Экологлар ва Шимолий Америка туб халқларидан иборат маҳаллий аҳоли кўп йиллар давомида нефть қувурининг қурилишига қаршилик қилиб келган. Унинг тахминий йўналиши АҚШдаги энг йирик ер ости сувлари захиралари жойлашган ҳудудлардан ўтади. Бундан ташқари, у ерда ноёб Сендхиллс қумтепаликлари жойлашган, ва Keystone XL’даги ҳар қандай авария йирик экологик ҳалокатга айланиши мумкин.
Кўп йиллар давом этган оммавий муҳокамадан кейин Барак Обама ўз муддатининг сўнгида лойиҳадан АҚШ хавфсизлиги манфаатларига тўғри келмаганлиги учун воз кечишга қарор қилди, аммо Трамп лавозимидаги биринчи ойдаёқ қувурнинг қурилишига рухсат берувчи фармонни имзолади (лекин қурилиш кўп сонли судлар ва норозиликлар туфайли барибир бошланмади). Шу фармонни Байден иқлим муаммолари ҳақидаги умумий ҳужжат доирасида бекор қилди. Байденнинг қурилишдан воз кечиш ҳақидаги қарори аллақачон Канада ҳукумати томонидан танқидга учради.
