«Шаби арус» тадбирларида иштирок этиш учун хорижий ва ўзбекистонлик журналистлардан иборат гуруҳлар 14–20 декабрь кунлари Туркиянинг Коня ва Истанбул шаҳарларида бўлгани ҳақида хабар берилганди. Туркия Маданият ва туризм вазирлиги томонидан уюштирилган сафар давомида оммавий ахборот воситалари вакиллари Жалолиддин Румийнинг устози Шамс Табризий масжиди ҳамда ошпаз Оташбози Валий мақбарасини ҳам бориб кўришди.
Шамсиддин Муҳаммад Али ўғли Маликдод Табризий XIII асрнинг буюк машойихларидан бўлиб, 1185 йили Табризда руҳоний оиласида туғилган. У ҳамиша елкасига қора намат ташлаб юрар, сафарларда фақат карвонсаройларда яшарди. Табризий ҳижрий 1244 йили Коняга келади ва қандолатчилар кулбасига тушади.
Коня шаҳрининг марказида Жалолиддин Румий ҳамда Шамс Табризийнинг учрашган жойи бор. Бу ерга махсус ҳайкал ўрнатилиб, қадамжо қилинган. Уларнинг учрашуви тарихи ҳам қисқача қайд этилган. Бошқа маълумотларга асосан 1220 йилда Румий ўз оиласи билан Кичик Осиёдаги Коня шаҳрига келади. Аввал шу ерда, кейин Ҳалаб, Дамашқ ва Бағдоддаги мадрасаларда таҳсил олади ва талабаларга сабоқ беради. Румийнинг камолот чўққисини забт этишида ўз замонасининг буюк алломаларидан бири шайх Шамс Табризий билан учрашуви жуда катта аҳамият касб этади. Бу тарихий воқеа милодий 1244 йилнинг кеч куз ойларида Коня шаҳрида содир бўлади.
Алишер Навоийнинг «Насойим ул-муҳаббат» асарида Румий ва Табризий учрашувини ушбу ривоят билан боғлайди: Мавлоно Румий Коняда бир ҳовуз бўйида кўп китоб мутолаа қилиб ўтирганида Шамс Табризий бир дарвеш қиёфасида унинг ёнига келади ва «бу қандай китоблар?», деб сўрайди. Шунда мавлоно «Бу қийлу қолдир, бу билан сенинг нима ишинг бор», дея танбеҳ беради. Шунда Шамс Табризий бу китобларни ҳовузга ташлайди. Румий ғазаб ила қўзғалиб, «Нима қилиб қўйдинг, бу китобларнинг кўпчилиги отамдан менга ёдгор бўлиб қолган эди, энди уларни қандай топаман?», дея фарёд солади. Шунда Шамс Табризий ҳамма китобларни қуп-қуруқ ҳолатда сувдан чиқариб беради. Румий ҳайратланиб, «Бу не синоатдур?» дея сўрайди. Шунда Шамс Табризий «Буни завқи ҳол дерлар, бу билан сенинг не ишинг бор?«, дея жавоб қайтаради. Шундан сўнг улар ўртасида устоз-шогирдлик алоқалари юзага келади. Жалолиддин Румий Табризийдан тасаввуф, диний ва дунёвий илмларни пухта ўрганиб, маънавий жиҳатдан камолотга етган, деб қаралади. Шамс Табризийнинг вафоти санасида турли баҳслар мавжуд эди. Аммо кейинги тадқиқотлар натижаларига кўра, шайх 1248 йили оламдан ўтган ёки душманлари томонидан ўлдирилган.
Шамс Табризий мақбараси ва масжиди Қоратой тумани, Шамс Табризий боғида жойлашган. Мавлоно мақбарасидан 10 дақиқалик узоқликда жойлашган. Алоуддин Кайқубод тепалигининг шарқий томонидаги мақбара ва масжид бир-бирига уланиб кетган.Меъморчилик нуқтаи назаридан мақбара салжуқийларнинг анъанавий қуббасига ўхшайди. Қабр кейинроқ қурилган қўрғошинли қопқоқ билан ёпилган. Табризийнинг қабри мана шу сексия остидаги саркофагга қўйилган, деб ҳисобланади.
Шамс Табризий мақбараси XIII асрда қурилган. 1510 йилда амир Исхоқ Абдураззоқ томонидан таъмирланиб, масжид билан бирга кенгайтирилган. Масжид майдони билан бирга, у пирамидали устки қатлам, ташқи қаватидаги саккиз бурчакли барабан ва ички шифтига эга. Айвон шаклидаги жойда турган қабр устида қалам билан безатилган Бурсанинг ёғоч аркаси кўзга ташланади. Корпуси тошдан, конуси ғиштдан қилинган қабр 1977 йилда таъмирдан чиққан.
Румий шахсига доир яна бир қадамжолардан бири — Оташбози Валий мақбараси.
Оташбози Валийнинг туғилган жойи ва санаси ҳақида маълумотлар йўқ. Унинг ҳақиқий исми Юсуф бин Иззиддин, деб айтилади. Румийнинг ўғли Султон Валадга хизмат қилганидан сўнг 1284 йилда, ёши 100 га яқинлашиб қолганда оламдан ўтган. Унинг ҳаёти мўъжизаларга тўла эканлиги қайд қилинган. Кунлардан бир куни Оташбози Валий даргоҳда овқат қилаётганида ўтин қолмаганини сезиб қолади. Румийнинг олдига бориб «Мавлоно, ошхонада ўтин қолмабди, нима қилай?», деб сўраганида у ҳазиллашиб «Оёғингизни қўйиб қайнатинг», дейди. Оташбози буни чинга олиб, ҳақиқатан ҳам шундай таом пиширади. Айнан шу кундан бошлаб унинг исми Оташбози дейилади.
Бошқа бир афсонада эса Оташбози Мавлононинг меҳмонига овқат пишириш учун ўтин йўқлигидан ноилож чап оёғини оловга қўйиб, ўтин ўрнида фойдаланади. Хонага кирганда Румий кўрмаслиги учун ўнг оёғининг бармоқлари билан чап оёғининг куйган жойларини яширади. Шундан сўнг ушбу ҳаракат урфга айланиб, дарвишлар шайх ёки тариқат кексалари келганида такрорлай бошлаган. Яна бир хатти-ҳаракатда ўнг қўлни чап елка устига қўяди ҳамда белни букмасдан эгилади.
Салжуқийлар услубидаги Оташбози Валий мақбараси 1285 йилда унинг вафотидан сўнг қурилган ҳамда дунёда ошпазларга аталган ягона мақбара саналади. Ошпазлар дарвишлар даргоҳида доим алоҳида эътиборга молик инсонлар бўлган. Даргоҳга эндигина қўшилганлар матбахтда 3 кун тери устида ўтириб дарвишлар хизматини кузатган. Муддат тугаши билан агар у ҳали ҳам фикридан қайтмаган бўлса, шайхнинг рухсати билан хизматга киришган. Даргоҳга қабул қилинмаганлар эса бу ҳақда оёқ кийимларининг ташқарига олиб чиқиб қўйилишидан хабар топишган. Яъни уларнинг қалби вайрон бўлмаслиги учун юзига айтилмаган.
Оташбози Валий қабри Мерам боғида, Коня ўқув-тадқиқот шифохонасининг жануби-шарқида жойлашган бўлиб, дағал ишлов берилган тош ва ғиштдан квадрат шаклда, саккиз бурчакли қопламага эга қилиб, пирамидали конус билан ўраб бунёд этилган. Икки қаватли мақбаранинг пастки қисми хотирлаш, тепа қисми дуо ўқиш жойи. Қиблага қараган дуо ўқиш қисмида «Ушбу қабр миллат ва дин қуёши, Ражаб ойининг 684 йилида вафот этган», деб ёзилган.
Изоҳ (0)