АҚШ Федерал савдо комиссияси (FTC) (ҳукуматнинг мустақил агентлиги) Facebook’ни монополияга қарши қонунчиликни бузганликда айблади ҳамда компанияга Instagram ва WhatsApp’ни сотиш мажбуриятини юклаш талаби билан судга мурожаат қилди, деб ёзади Meduza. 46 та штат, Колумбия округи ва Гуам ҳудуди прокурорлари қўллаб-қувватлаган текширув шу жумладан, Марк Цукерберг ва Facebook’нинг бошқа топ-менежерлари ички ёзишмаларига ҳам асосланган. Ушбу хатларда компания раҳбарияти Instagram ва WhatsApp’нинг оммабоплигини тўғридан-тўғри ўз компаниялари учун хавф деб атаган, уларни сотиб олиш эса ушбу хавфни бартараф этиш йўли эканлигини айтган.
FTC нима деяпти?
FTC ўз даъвоси анонсида ёзишича, Facebook компанияси кўп йиллар давомида рақобатни чеклаб қўядиган сиёсат олиб бориш орқали «ижтимоий тармоқлар бозорида монополияни қўллаб-қувватлаган».Facebook стратегиясидаги, FTC’нинг фикрини тасдиқловчи мисоллар: компаниянинг 2012 ва 2014 йилларда Instagram ва WhatsApp’ни сотиб олиши, шунингдек, бошқа ишлаб чиқувчилар платформадан ва АПИ (дастурий интерфейс)дан фойдаланишни чеклаши (бу ҳам компаниянинг монопол ҳолатига нисбатан эҳтимолий хавфларни бартараф қилишга қаратилган).
FTC’нинг Колумбия округи судига йўналтирилган 58 саҳифали мурожаатномасида Марк Цукерберг ва Facebook’нинг бошқа ходимлари турли йилларда олиб борган ички ёзишмаларига асосланган ўнлаб далиллар келтирилган. Масалан, 2008 йилда Facebook асосчиси «рақобатлашгандан кўра, сотиб олган яхшироқ» эканлигини ёзган ва комиссия фикрича, компания ундан кейинги йилларда шу стратегияга амал қилган.
Чунончи, 2012 йил февралида Цукерберг агар Instagram мустақил компания бўлиб қолса, ёки уни Google ё Apple сотиб олса, бу сервис мобил қурилмалардаги ривожланиш бўйича «Facebook’ни анча орқада қолдириши» мумкин деб ҳисоблаган. Instagram учун «кўп пул тўлаш ҳақида ўйлаб кўриш керак, шекилли», деб ёзган эди Цукерберг ўшанда.
Facebook молиявий директори Дэвид Эберсманга йўлланган бошқа хатида Цукерберг Instagram, Path, Foursquare ёки бошқа шунга ўхшаш ижтимоий сервисларни сотиб олиш орқали, агар бозорда буларга ўхшаш механикаларга асосланган бошқа сервислар пайдо бўлган тақдирда, компания вақтдан ютиш имкониятига эга бўлишини тушунтирган: «Агар биз Facebook’ка уларнинг ижтимоий механикаларини қўшсак, бундай янги маҳсулотлар оммабоп бўлмайди, чунки бизда уларнинг механикалари аллақачон ишлаётган бўлади». The Verge қайд этишича, бир соатдан кейин Цукерберг яна битта хат юборган: «Мен уларнинг биз билан рақобатлашишига халқит бериш учун уларни сотиб олишимиз керак, демоқчи эмасдим». Монополияга қарши кураш идораси фикрича, бу хатни норақобат хатти-ҳаракатда ўз айбини тан олиш деб ҳисоблаш мумкин.
Facebook Instagram’ни бир миллиард долларга сотиб олгани ҳақида 2012 йил 9 апрелда эълон қилган эди. Ўша куниёқ Цукерберг ҳамкасбларидан бирига шундай деб ёзган: «Мен сизнинг бизга хавф солаётган Google+ эмас, Instagram эканлиги ҳақидаги (ёпиқ гуруҳдаги) постингизни эслайман. Сиз ҳақ эдингиз. Лекин стартапларнинг битта ўзига хос жиҳати бўлади: кўпинча уларни сотиб олиш мумкин».
Instagram томонидан бўладиган хавфни нейтраллаштириб, дейилади FTC даъвосида, Facebook навбатдаги муаммога эътибор қаратди — у шундан иборат эдики, мессенжер сифатида ишлайдиган дастур ё тегишли функцияларни қўшиш орқали, ё алоҳида дастурни ишга тушириш орқали ижтимоий тармоқлар бозорига чиқиши мумкин. Муаммо манбаси WhatsApp бўлиб, у бошқа мессенжерлар каби фақат Осиёда эмас, бутун дунёда оммабоп эди ва Apple’нинг iMessages’и каби битта платформага боғлиқ эмасди.
Мессенжерлар томонидан келаётган хавф тўғрисида Facebook раҳбариятида 2012 йил бошида гап очилди, октябрда эса топ-менежерлардан бири «бу, эҳтимол, бизнинг компания дуч келган энг катта хавф» деб ёзди. 2014 йилда WhatsApp 19 миллиард долларга сотиб олинди. Шу тариқа, деб ҳисоблайди монополияга қарши идора, Facebook WhatsApp’нинг ижтимоий тармоққа айланиш хавфини нейтраллаштириш билан бирга, бошқа мессенжерларнинг тегишли ҳажмгача ўсиш имкониятини ҳам қийинлаштирди.
FTC’нинг Facebook’ка нисбатан норозилиги нафақат корпорациянинг харидларига, балки рақобатга халал берувчи шароитларни яратишига ҳам тааллуқли. Масалан, Facebook API (дастурий интерфейс)и орқали маълумот узатиш ёки қабул қилишни истаган сервислар ижтимоий тармоқнинг асосий механикаларидан фойдаланмаслиги шарт — бошқача айтганда, улар рақобатчи ижтимоий тармоқлар бўла олмайди. Платформа сиёсати бошқа ижтимоий тармоқларнинг Facebook’дан фойдаланувчиларнинг маълумотларини экспорт қилишини тўғридан-тўғри тақиқлаб қўйганди.
Даъвода Onavo компаниясининг сотиб олиниши воқеаси ҳам келтирилади, у фойдаланувчиларга бепул VPN таклиф қиларди, лекин эвазига улар қандай дастурлардан фойдаланиши ҳақида кўплаб маълумотларни йиғиб оларди. «Onavo’ни сотиб олиш орқали, биз энг оммабоп дастурлар ҳақидаги маълумотни қўлга киритдик. Биз стратегик ўзлаштиришларни амалга оширишда бу маълумотлардан фойдаланишимиз керак», — дейилади 2013 йил декабридаги Facebook ички хабарида. 2019 йилда корпорация махфийликни бузиш борасидаги айбловлардан кейин Onavo’ни ёпди.
FTC нимани хоҳлаяпти?
Биринчидан, савдо комиссияси суддан Instagram ва WhatsApp’ни алоҳида компанияларга бўлиб юборишни сўрамоқда, токи «шикоятда таърифланган хатти-ҳаракатлар бўлмаганида, ҳамон мавжуд бўладиган рақобат қайта тиклансин».Иккинчидан Facebook’ка бўлғуси ўзлаштиришларнинг барчасини ҳукумат билан мувофиқлаштириш мажбуриятини юкламоқчи (CNN қайд этишича, фақат қиймати 10 миллион доллардан ошадиган олди-сотдиларни мувофиқлаштириш керак бўлади).
Учинчидан, Facebook зиммасига API ва маълумотларга нисбатан чекловлар ва бошқа хатти-ҳаракатлар билан рақобатга халал бермаслик мажбуриятини юкламоқчи.
Facebook нима деяпти?
FTC’нинг даъвосига жавобан корпорация вице-президенти Женнифер Ньюстед корпоратив блогда пост эълон қилди, у шундай бошланади: «Ҳар куни миллиардлаб одамлар Facebook маҳсулотларидан фойдаланади. Уларнинг вақти ва эътиборини жалб қилиш учун, биз бутун дунё бўйлаб кўплаб сервислар билан рақобатлашамиз».Ньюстед эътибор қаратган нарса шуки, FTC’нинг ўзи Instagram’ни сотиб олиш бўйича битимни бир овоздан маъқуллаган, Еврокомиссия эса WhatsApp’ни сотиб олишда ҳеч қандай қонун бузилишларини аниқламаган. «Регуляторлар бу олди-сотдиларга рухсат бериб тўғри иш қилди, чунки улар рақобатга хавф солмасди», — дея таъкидлади Ньюстед.
«Энди, кўп йиллар ўтганидан кейин, идора хато қилганини ва барчасини бошидан бошламоқчи эканини айтмоқда, — дейилади унинг баёнотида. — Facebook Instagram ва WhatsApp’ни бугунги — барча фойдаланувчилар учун севимли дастурлар ҳолига келтириш учун миллиардлаб доллар пули ва миллионлаб соат вақтини сарфлаётганида FTC ва АҚШ ҳукумати бир четда турган эди».
Шунингдек, Ньюстеднинг фикрича, FTC’нинг даъвоси умуман бозор учун рискка эга: унинг ёзишича, энди «ҳеч бир олди-сотди узил-кесил бўлмайди» ва даъво «компаниялар қўшилишининг АҚШ ҳукумати томонидан маъқулланиш жараёнини шубҳа остига қўяди». Шу билан бирга, FTC собиқ раиси Уильям Ковавич CNN’га маълум қилишича, амалдаги ҳеч бир қонун идора томонидан олдиндан маъқулланган олди-сотдини қайта кўриб чиқишни тақиқламайди.
Корпорация судда ўз позициясида қатъий турмоқчи ҳамда Instagram ва WhatsApp устидан назоратни сақлаб қолишга эришмоқчи.
Instagram ва WhatsApp’да нима дейишган (ёки нима деб ўйлашган)?
The Verge қайд этишича, Instagram ва WhatsApp асосчилари улар Facebook’ка қўшилганидан кейин ўз компанияларини тарк этган. Ўз салбий фикрини улардан биттасигина — WhatsApp’дан Брайан Эктон очиқча айтиб ўтди — 2018 йил баҳорида у ҳатто #deletefacebook акциясида ҳам қатнашди. Ўшанда фойдаланувчилар маълумотларнинг Cambridge Analytica компаниясига сизиб чиқиши сабабли, ижтимоий тармоқдаги аккаунтларини ўчиришга чақиришган эди.WhatsApp асосчиларидан яна бири Ян Кум ҳам компаниядан кетди — ОАВлар ёзишича, у Facebook фойдаланувчилар маълумотлари билан қандай иш тутаётганидан норози бўлган. Instagram асосчилари Кевин Систром ва Майк Кригер ҳам, тахминларга кўра, Facebook раҳбарияти билан зиддият туфайли кетган.
Изоҳ (0)