XIII аср бошларида Осиёда дунё харитасини ўзгартириб юборган ва жаҳон тарихида ўзига хос тарзда из қолдирган, кўплаб халқлар шаклланишига ҳисса қўшган бир сиёсий куч пайдо бўлди. Бу Чингизхон асос солган мўғул империяси эди. Чингизхоннинг невараси Ботухон бобосининг юришларини ғарбга қараб давом эттирди. Ана шундай юришлар натижасида 1240 йил 6 декабрь санасида рус давлатининг эски маркази Киев шаҳри фатҳ этилди. «Дарё» бугунги мақолада Киевнинг мўғуллар томонидан эгалланиши ҳақида ҳикоя қилади.
Тарихий вазият
Қисқа муддат ичида Хитой, Марказий Осиё, Эрон, Дашти Қипчоқ ҳудудлари мўғуллар қўлига ўтди. Чингизхон асос солган марказлашган давлат унинг вафотидан кейин учинчи ўғли Ўқтой (Ўгадой) Улуғ хон қўлига ўтди. У эса Чингизхон бошлаб берган дунёни эгаллаш вазифасини давом эттиришга қарор қилди. Ҳали фатҳ этилмаган ҳудудларга, жумладан, рус ерларига юбориш учун катта қўшин ташкил қилиб, унга Чингизхоннинг невараси, Жўжихоннинг ўғли Ботухонни бош қўмондон этиб тайинлади. Шу тариқа рус сафари бошланди. Аслида, 1223 йилдаёқ Субутой ва Жебе нўёнлар бошчилигида мўғуллар Киев остоналаригача борган, аммо шаҳарни қамал қилмасдан ортга қайтган эди. Аммо бу сафар ҳаммаси бошқа эди.
1237—1238 йилларда мўғуллар Рязань, Владимир-Суздал князликларини фатҳ этди. Кейин эса Волга-Дон текисликларига чиқди ва шу ердан жануби-шарқий Европани эгаллади. 1239 йилда шундай юришлардан бирида Переяславль ва Днепр дарёсининг чап соҳили ерлари забт этилди. Шу йилнинг кузида Чернигов эгалланди. Шу йилда Менгухон разведка билан шуғулланди ва Киев атрофларини диққат билан ўрганди. У Киев князи Михаил Всеволодичга элчилар юборди, аммо элчилар ўлдирилди.
Бу пайтда рус князликлари ўзаро душман кайфиятида эди, қўшимчасига мўғул таҳдиди ҳам бор эди. Княз Михаил бу хавф олдида ожиз қолди ва шаҳарни тарк этиб, Венгрияга қараб қочди. Унинг ўрнини Смоленск князи Ростислав эгаллади, у ҳам тез орада Галицк князи Данил Романович томонидан қувиб чиқарилди. У эса шаҳарни Дмитрийга топшириб, унинг ҳимоясини ташкил қилишни буюрди. Ўзи эса ўз князлигига қараб равона бўлди.
1240 йил ёзда мўғуллар ғарбга юриш учун тайёргарликни якунига етказди. Шу вақтга қадар бўлиб ўтган жангларда йўқотилган аскарлар ўрнига шарқдан ва фатҳ этилган ерлардан янги аскарлар келиб қўшилди. Ғарбга қарши юриш қилган қўшин сони ҳақида турли фикрлар айтилади. Замонавий тарихчилар унинг сони 40 мингдан 120 мингача бўлганини қайд этади.
Киевга юриш
Мўғулларнинг ғарбга юришидаги энг биринчи йирик шаҳар Киев, энг биринчи тўсиқ эса Днепр эди. Турли манбаларда мўғулларнинг Днепрдан қандай ўтгани ҳақида турлича маълумотлар келтирилади. Баъзилар уларни дарё музлаган пайтда кесиб ўтган деса, бошқалари ёзда сув сатҳи пасайган пайтда кесиб ўтган дейди. Лекин мўғуллар Днепр бўйларига 1240 йилнинг ёзида келди ва узоқ вақт шу ерда туриб қолди. Мақсад Киев шаҳрини фатҳ этиш эди.
Киев ўз даврининг энг йирик шаҳарларидан бири эди. Унинг аҳолиси 40—50 минг кишини ташкил қилгани манбаларда ёзиб қолдирилган. Шаҳар баландлиги 12 метр бўлган қалин девор билан ўралган. Аммо деворлар Х—XI асрларда қурилгани боис улар тошотар қамал қуролларига бардошли қилиб қурилмаган эди. Бу эса оқибатда Киевнинг қулашига сабаб бўлди. Шаҳар икки қисм — юқори ва қуйи қисмдан иборат эди. Шаҳарни ҳимоя қилиш учун тўрт-беш минг киши сафарбар қилинди. Мўғуллар яқинлашиб келаётган пайтда киевликлар Подол (қуйи қисм)ни тарк этиб, яхши ҳимояланган юқори шаҳарга кириб олди.
Киев қамали
Тарихчилар мўғулларнинг қалъаларни забт этиш тактикасини қуйидагича таърифлайди: «Улар қалъага дарҳол ҳужум қилмайди. Дастлаб уни ўраб олиб, қамал қилади. Турли қамал қуролларидан фойдаланиб, тинмасдан ҳужум қилиб туради. Ҳужумлар тун-у кун давом этади. Қалъага киришнинг ҳам, ундан чиқишнинг ҳам имкони бўлмайди. Аскарлар ҳам тез-тез ўрин алмашиб тургани учун чарчаб қолмайди».Шу тариқа Боту аскарлари ҳам шаҳарни ўраб олди ва унинг атрофларини ташқи ёрдам келишига имкон қолдирмайдиган қилиб тозалаб чиқди. Уч ой давомида шаҳар қамал қилиб турилди. Ботухоннинг бош қароргоҳи Либид дарёсининг нариги қирғоғида жойлашган эди. Шу ердан, яъни шаҳарнинг жанубий тарафидан «Ярослав шаҳри» (Киев Ярослав Мудрий шарафига шундай номланган) деворлари ва миноралари яхши кўриниб турар эди.
Боту ўз қўшинлари ва тош отиш машиналарининг асосий қисмини шаҳарнинг энг ҳимоясиз қисмида — Лядский дарвозаси қаршисида, ботқоқли пасттекисликда тўплаган эди. Ботухон ботқоқлик музлаш пайтини кутди ва шундан кейингина мазкур дарвоза орқали ҳужум бошлади.
Уларнинг катапульталари юз йиллик эман ва қарағай дарахти ёғочидан қилинган эди. Шу тариқа шаҳар тош отувчи катапульталар ёрдамида ўққа тутилди. Натижада, Лядский дарвозаси қулади. Киевликлар ҳимояланишда давом этди. Қўмондон Дмитрий жанг пайтида яраланди ва мўғуллар шаҳарнинг қолган девор ва дарвозаларини ҳам эгаллади. Қўшин шаҳарга киришга муваффақ бўлди. Рус оғир кавалерияси қочаётган одамлар тўла тор кўчаларда ҳаракатлана олмади. Шаҳар тўлиғича мўғуллар томонидан эгалланди. Эртаси куни ҳам жанглар давом этди. Ҳимоячилар Десятина черковига кириб ҳимояланди ҳамда унинг атрофида ёғоч тўсиқлар ўрнатди. Тирик қолганлар черков ичига кириб олди. Гумбазда ҳам одамлар кўплигидан гумбаз қулаб тушди.
Шу тариқа Киев шаҳри Боту томонидан фатҳ этилди. Шаҳар эгалланганидан кейин у ерда бир неча минг кишилик гарнизон жойлаштирилди. Энди мўғуллар учун Европа эшиклари очиқ эди. Киевдан кейин Волин, Галиция эгалланди. Киевнинг эгалланиши билан рус ерларининг мўғуллар томонидан фатҳ этилиши амалда якунланди ҳамда руслар кейинги икки ярим аср мўғуллар ҳукми остида яшади.
Жаҳонгир Остонов тайёрлади.
Изоҳ (0)