Ҳаттоки энг масъулиятли ота-оналар ҳам фарзандининг бахтли, билимли бўлишига тўсқинлик қиладиган, шунингдек, оиладаги тотувликка таъсир ўтказадиган, таълим ва тарбияда йўл қўядиган хатолардан ҳоли эмас. Айниқса, карантин сабабли болалар масофадан таълим олаётган бир пайтда. Адванcе таълим технологиялари марказининг асосчиси ва «Болалар мотивацияси технологияси» китобининг муаллифи Николай Ягодкин ота-оналарга қуйидаги 5 та хато устида ишлашни маслаҳат беради.
12 ёшгача бўлган болалар билан келажак ҳақида гаплашиш
Болага обрўли инсон бўлиш, муносиб маош олиш, бош директор бўлиш учун яхши ўқиши шарт эканлигини айтиш мумкин эмас. У эндигина 10 ёшда, ҳатто 10-20 йилдан кейинги ҳаётини тасаввур қилишга ҳам қодир эмас. Болалар катталарга нисбатан анча содда режалар тузади. Катталар эса 5 йилдан сўнг лавозими ва маоши қанча бўлишини ҳам тасаввур қилишни билади.
Бола эса гўёки янги олам. У фақат ўзини қизиқтирган нарса учун ҳаракат қилади. 12 йилдан сўнг боланинг мақсад ва қизиқишлари инобатга олинса, албатта, юқоридаги фикр иш беради. Агар бола ветеринар бўлишни орзу қилса, ота-она томонидан ҳам мақбул таклиф чиқиши лозим: «Яхши ветеринар бўлишни ва ҳайвонларга ғамхўрлик қилишни хоҳлайсанми? Ҳайвонларнинг инсон каби тили бўлмайди, лекин уларни даволай олиш учун дорилар ҳақида жуда кўп билимга эга бўлиш зарур. Бунинг учун табиий фанларни яхши ўқиш керак». Бу болага куч, ғайрат бағишлайди.
Салбий мотивация билан шуғулланиш
Бунга қуйидагилар киради:
- Қўрқув. Бола ёмон баҳо олишдан эмас, бу туфайли ота-онасидан эшитадиган даккидан қўрқади.
- Жазо. Бола ота-онаси томонидан жазоланишдан қўрқади.
- Мажбурият.Бола яхши ўқиши керак, у катталарнинг ягона умиди. Уни келажакда қанча ташвишлар кутиб турибди, демак, шунинг учун ҳам яхши ўқиши керак.
- Уят. Бола ота-онаси томонидан қўшни, дўстлар ёки ҳамкасблар олдида истеъдодли бўлмаганлиги учун уялтирилишидан хавотирланади.
- Тескари алоқа. Ота-оналар ўзлари сезмаган ҳолда боласини аҳмоқ, уқувсиз деб койиши одатий ҳолга айланган. Афсуски, уларни бундай баҳолаш салбий мотивация бўлиб, болани шу каби хусусиятлар борлигига ишонтиради. Узоқ муддатда улар стрессга айланиши ҳам ҳеч гап эмас.
Ўрганишга мажбур қилиш
Кўпгина ота-оналар яхши баҳо учун мақтов айтмайди, сабаби бола шундоқ ҳам яхши ўқиши керак. Лекин ёмон баҳолар учун танбеҳ беришади. Ота-она боласи билан токи кучи етгунга қадар бирга дарс қилиши мумкин. Аммо вазифалар қийинлашгани сари энди репетитор томон судрайди. Бола мактабдан чарчаб келиб, яна дарс қилишга мажбур бўлади. Унинг хаёлида икки фикр пайдо бўлади:
- Ҳеч қачон ҳеч нарса ўрганмаслик;
- Муаммоларини ўзи ҳал этолмаслик.
Боланинг ўзига хос истаклари, фикрлари, танлаш ҳуқуқи бор. Баркамол, руҳан соғлом шахсни ўстиришни истовчилар, албатта, бу билан ҳисоблашиши зарур. Бола кичик ютуқлари учун ҳам мақтов эшица, у ўрганиш учун ўзида куч топади. Буни эса, аввало, ота-оналар ўрганиши керак, мақташ учун оламшумул ишни амалга ошириш шарт эмас. Демак, ҳар қандай ютуқни мақташ туфайли бола буюкликка интилади. Бола билан ҳам катта шахс сифатида мулоқот қилиб, шартномалар тузиш мумкин. Бу эса уларга қандай қилиб шерик бўлиш, ваъдаларни бажариш ва масъулиятли бўлишни ўргатади.
Боладан ўзингизда йўқ нарсани талаб қилиш
Боланинг тарбияси сўзда эмас, амалда талаб қилинади. Агар боладан кўп китоб ўқишни талаб қилсангизу, ўзингиз смартфон ўйнаб ўтирсангиз, катта ўзгаришларни кутиб овора бўлманг. Сабаби бола катталардан нусха кўчиради. Болада когнитив келишмовчилик бўлади, сабаби ундан талаб қилишади ва бунга ўзлари амал қилмайди. Албатта, улар бу каби хатти-ҳаракатини катталиги билан оқлаши мумкин. Шунинг учун бола олдига мақсад қўйишини, сўзида туришини, заифларни ранжитмаслигини истасангиз, ўзингиз намуна бўлишга ҳаракат қилинг.
Одамлар мукаммал эмас, шу жумладан, ота-оналар ҳам. Хатолар устида иложи борича тезроқ ишлаш керак. Чунки ҳар бир ота-она боласини яхши кўради ва бахтли бўлишини истайди.
Изоҳ (0)