Дональд Трамп Жо Байденга ҳокимиятни топширишдан бош тортди. Аммо демократнинг жамоаси ҳокимият транзитига тайёрланишни бошлади

Жо Байден Дональд Трампнинг сайловдаги мағлубиятини тан олишдан бош тортишини шармандалик деб атади ва амалдаги президентнинг фикри қандай бўлишидан қатъи назар, президент лавозимини эгаллашини айтди. АҚШда ҳокимият топширилиши қандай юз беришини «РБК» тушунтириб берди.

Сайловлар ғолиби қандай аниқланади?

АҚШда сайловлар натижалари бирдан аниқланмайди. Биринчи бўлиб ОАВлар ким ғолиб бўлганлиги ҳақида хулосаларни эълон қилади, улар америкаликлар ўртасида ўтказилган сўровлар ва штат маъмурларидан олинган дастлабки маълумотларга таянади. Етакчи ОАВларнинг барчаси Жо Байденни сайлов ғолиби деб эълон қилди, у, прогнозларга кўра, Дональд Трампдан кўпроқ сайловчилар овозини қўлга киритган. Reuters ҳисоб-китобларига кўра, Байден жами 538 сайловчи (сайловчилар ҳайъати аъзоси)дан 279 нафарининг овозини қўлга киритган, бу эса ғалаба учун зарур бўлган 270 та овоздан кўпроқ. Трампда эса — 217 та овоз. Айни вақтда Reuters учта штатда — Шимолий Каролина, Аризона ва Жоржияда ким ғолиб бўлганини айтишга тайёр эмас. Сўнгги иккита штатда Байден фаворит ҳисобланади, демак якуний ҳисоб-китоблардан кейин унинг натижаси яна 27 та овозга ортиши мумкин.

Сайловларнинг расмий натижалари штат ҳукуматлари томонидан эълон қилинади, уларнинг ҳар бирида бунинг учун турлича муддат белгиланади. Одатда сайловларни сертификациялаш жараёнини сайловлар бўйича бош масъул шахс, губернатор ёки бошқа вакил ўтказади. Бироқ расмий натижалар 8 декабрга қадар тақдим этилиши керак — бу кунгача овозларни ҳисоблаш бўйича барча масалалар ва баҳслар ҳал этилиши керак.

14 декабрь куни штатлардан 538 нафар сайловчи (сайловчилар ҳайъати аъзоси ёки танловчи) ўзларининг штатида ғолиб бўлган номзод учун ўз овозини бериши керак бўлади. Назарий жиҳатдан, баъзи штатларда танловчилар исталган номзодга овоз бериши мумкин бўлса-да, бундай ҳолатлар жуда кам учрайди. 6 январь куни конгресснинг иккала палатаси мажлисида қонун чиқарувчилар танловчилар овоз бериш якунларини расман тасдиқлаши керак.

Трамп нима учун қаршилик кўрсатмоқда?

Қоида бўйича, мағлуб бўлган номзод ОАВ томонидан ғолиб эълон қилинадиган босқичда ўз мағлубиятини тан олади. Аммо Дональд Трамп Байденнинг ғалабасини тан олишдан бош тортди. АМалдаги президент рақибини сайланган президент деб ҳисобламаслигини ва сайловлар натижалари устидан норозилик аризасини бериб, судлар орқали ғалабага эришишини маълум қилди. Хусусан, Трамп республикачи кузатувчилар Мичиганда сайлов участкаларига киритилмаганини, Пенсильванияда эса ноқонуний бюллетенлар ҳисобга олинганини айтди. Трампнинг штаби Жоржия ва бошқа штатларда овозлар қайтадан саналишини талаб қилди, у ерларда Байден Трампдан 0,5 фоиздан камроқ фарқ билан олдинда эди.

Шундай бўлса ҳам, Трамп суд орқали ғалабага эришиши имконияти жуда кам. Биринчидан, экспертлар таъкидлашича, унинг штаби қонун бузилиш ҳолатларини исботлаб берганича йўқ. Иккинчидан, Байден бир йўла бир нечта штатда бир неча ўн минглаб овоз билан Трампни ортда қолдирмоқда, ва овозларнинг қайта саналиши бу вазиятни ўзгартириши амри маҳол.

2000 йилда овозларни ҳисоблаш бўйича баҳс республикачи кичик Жорж Буш ва демократ Альберт Гор ўртасида юзага келган эди. Ўшанда Буш Олий суд Флорида штатида овозларни қўлда қайтадан санаб чиқиш ҳақидаги қарорни қўллаб-қувватламаслиги натижасида устунликни сақлаб қолган эди. Бироқ ўшанда сайловларнинг якуни атиги битта штатга боғлиқ эди, ва унда Бушнинг Гордан фарқи Байденнинг Трампдан бир нечта иккиланувчи штатлардаги фарқидан кичикроқ эди.

Трампнинг ваколатлари қачон тугайди?

Агар, кутилганидек, Байден сайловлар ғолиби деб тан олинса, Дональд Трампнинг президентлик ваколатлари 2021 йил 20 январь куни қоқ тушда тугайди. Ўша вақтгача у ўз маъмуриятининг кадрлар таркибини, шу жумладан, асосий вазирларни белгилай олади, шунингдек, ижро фармонларини чиқара олади. 2016 йил ноябридаги сайловларда Трамп ғолиб чиққанидан кейин, лавозимдан кетадиган президент Барак Обама Америка сайловларига аралашганлик учун Россия давлат тузилмаларига қарши санкциялар киритган эди. Ноябрдан бошлаб то президент лавозимидан кетгунига қадар, Обама 17 та фармон чиқарганди, кичик Жорж Буш эса 2008 йилги сайловдан кейин 11 та, Билл Клинтон 2000 йилги сайловдан кейин 22 та, катта Жорж Буш 1992 йилги сайловдан кейин 14 та фармон чиқаришга улгурган.

Конгресснинг янги таркиби 3 январь куни, яъни президентдан икки ҳафта аввалроқ ишга киришади. 20 январдан кейин АҚШ давлат раҳбари ва Қуролли кучлар бош қўмондони ваколатлари янги президентга ўтади.

Одатда, кетаётган президент ўзидан кейинги президентга хат ёзади, у инаугурация куни унга етказилади. Матн қўлда ёзилади ва қисқача муваффақият тилакларидан иборат бўлади. Масалан, Обама Трампга ёзган хатида унинг ёш америкаликлар учун кўпроқ имкониятлар яратишига, АҚШнинг дунё майдонидаги етакчилик ўрнини сақлаб қолишига ва демократия институтларини ҳурмат қилишига умид билдирган эди.

Ҳокимиятни топшириш қандай амалга ошади?

Ҳокимият транзитига тайёргарлик уч босқичда бўлиб ўтади.

Биринчиси — сайловлардан олдин транзитни режалаштириш. Одатда номзодлар сайлов ўтказиладиган йилнинг апрель—майида транзитни назорат қилувчи жамоаларни тайёрлаб қўяди, бунда:

• номзодлар ҳокимиятнинг эҳтимолий транзитини мувофиқлаштириш учун масъулларни тайинлайди;
• ҳокимият транзитини назорат қилувчи жамоа учун молиявий ресурслар қидирилади;
• транзит режаси ишлаб чиқилади.

Иккинчи босқич — сайловлардан кейин транзитни режалаштириш. Унинг доирасида:

• ғолиб бўлган номзод ўз маъмурияти учун номзодларни танлайди. Президент жами бўлиб 4 мингга яқин давлат хизматчисини тайинлайди, улар унинг ташаббусларини тайёрлаш ва амалга оширишда ёрдам беради. Бу 4 минг кишидан 1,6 минг нафари кўпчилик ўринларни Республикачилар партияси назорат қиладиган сенат томонидан тасдиқланиши керак. Барча тайинловлар пухталик билан текширилади;
• ҳокимият транзити учун 100 дан ортиқ давлат муассасалари тайёрланади. Давлат муассасалари ходимлари янги маъмуриятга тайёрланиши керак. Янги ҳокимият келишига тайёргарликни кетаётган маъмурият томонидан Ҳокимият транзитини мувофиқлаштирувчи кенгаш назорат қилади, унга эса Оқ уй аппарати раҳбари Марк Медоуз бошчилик қилади;
• янги президентнинг кун тартиби тайёрланади. Байденнинг маъмурияти яқин ойлар учун кун тартибини тайёрлаб қўйиши — демократлар маъмурияти қандай ислоҳотларга урғу беришини аниқлаштириши керак.

Якуний босқич — сенатда янги маъмуриятдаги асосий лавозимларга номзодлар тасдиқланиши.

Сайланган президент нималарга даъвогарлик қилиши мумкин?

Сайланган президентнинг транзитини ташкиллаштириш жамоаси ишлаш учун жой, шунингдек, давлатдан молиявий ёрдам талаб қилиш ҳуқуқига эга. Бу 1963 йилги қонунда кўзда тутилган ҳокимиятни топшириш қоидаларида айтиб ўтилган. Молиявий ёрдам ажратилишини Умумий хизматлар маъмурияти (GSА) назорат қилади, транзитни ташкиллаштириш бўйича жамоа эҳтиёжлари учун қарийб 6 миллион доллар захира қилиб қўйилган.

Байденнинг ўтиш жамоаси тахминан 500 кишидан иборат, улар, хусусан, давлат тузилмалари билан ишлаш билан шуғулланади. Ҳозирча GSА Байденга маблағларни тақдим этгани йўқ, чунки унинг ғалабаси штатлар ва конгресс томонидан расман тасдиқлангани йўқ. Байден Трампнинг мағлубиятни тан олишдан бош тортишини «шармандалик» деб атади ва ҳокимият топширилишига ҳозирги маъмуриятнинг кўмагисиз ҳам тайёрланишини маълум қилди.