«Дарё» АҚШ—Ироқ уруши санаси муносабати билан МРБ раҳбари Жорж Тенетнинг Ироқ урушида тутган ўрни, фаолияти ва унинг МРБ раҳбарлигидан кетишига сабаб бўлган воқеа тафсилотлари ҳақида ҳикоя қилади.
Жорж Тенет қисқача таржимаи ҳоли
Жорж Тенет Нью-Йоркнинг Квинс раёнида албаниялик грек мигрантлари Евангелия ва Жорж Тенет хонадонида дунёга келди. Жорж Тенет болалигида кўп мактабларда ўқиди ва тез-тез мактабларни алмаштиришга тўғри келди. Ўқувчилик пайтида отаси очган кафеда буюртма таомларни етказиб бериш билан ҳам шуғулланди.
Тенет болалик чоғларидан баскетболнинг мухлиси эди ва бутун умри давомида спортнинг мазкур турига муҳаббатини сақлай олди. Оилавий бизнес оила раҳбарининг ўгилларига яхши таълим бериши учун фойда берди. 1976 йилда Жорж Тенет Жоржтаун университетида бакалавр даражасига эга бўлди. Кейинчалик, Колумбия университетида халқаро тадқиқотлар соҳасида магистрлик даражасига эга бўлди.
1992 йилда Билл Клинтон АҚШнинг президенти этиб сайланди. Билл Клинтонгача демократлар ҳокимият тепасига келмаганига 12 йил вақт бўлганди. Билл Клинтон бошқараётган маъмуриятда кадрлар танқислиги кузатиларди. Клинтон ўз диққатини Конгрессга тикди. Шу тариқа Тенет 1993 йилда сиёсий карьераси давомида АҚШ Миллий хавфсизлик дастурининг разведка дастури катта директори бўлиб тайинланади.
Клинтон МРБ директори Жон Дойчни истеъфосини қабул қилгач, мамлакатнинг энг муҳим давлат идорасининг ўринбосари лавозимига Жон Тенетни тайинлайди. Тенет эгаллаган лавозим нозик ва ўта масъулиятли лавозим эди. Ҳаттоки МРБни ташкил қилишда асосий шахс бўлган Аллен Даллес ҳам 1961 йилда Кубадаги муваффақиятсизлик сабабли бу лавозимдан кетишга мажбур бўлганди.
1995 йил январида эса Жеймс Вулси Москвада МРБ агентининг ошкор бўлиши натижасида разведка ташкилотида икки йил ишлай ишламас мансабидан олинади. 2000 йилда Москвага расмий ташрифи чоғида халқаро туризмнинг олдини олиш борасида муҳокамаларни олиб боради. Associated Press матбуот агентлиги Тенет нима учун Москвага расмий ташриф буюргани тафсилотлари номаълумлигича қолгани ҳақида хабар тарқатганди.
Ироқ—Америка урушининг бошланиши: Тенет айбдорми?
2003 йилнинг 20 март санасида АҚШ қўшинлари БМТнинг №687 ва 1441 қарорлари натижасида Ироқ пойтахти Боғдод шаҳрини ишғол қилиш амалиётини бошлади. Ироққа нисбатан бошланган ҳарбий амалиётлар учун гўёки Саддам Ҳусайн ҳукуматининг халқаро террорчиларни, «Ал-Қоида» террорчи ташкилотини қўллаб-қувватлаганлик ва оммавий қирғин қуролларини йўқ қилиш сабаб қилиб кўрсатилди. Мақсад воситаларни оқлайди деганларидек, «Ироқ озодлиги» ҳарбий амалиётида АҚШ 466 985 аскарлари ва зобитларини ҳаракатга келтирди.Ўша даврда АҚШ бош разведкачиси Жорж Тенет эди. 2000 йилда президент Клинтон ҳокимиятни кичик Жорж Бушга топшириш олдидан Тенетни ўз лавозимида қолдиришни тавсия қилади. Буш эса Клинтон тавсиясига амал қилади. Жорж Буш президентлик ваколати вазифаларини бажаришга киришар экан, МРБ ҳар қандай «қутқулар»га хайрихоҳлик кўрсата бошлади.
Бу эса МРБ раҳбариятини янада катта хатоларга йўл қўйишга олиб келди. Ироқда оммавий қирғин қуроллари захираси мавжуд деган нотоғри тасаввур айнан АҚШнинг Ироққа бостириб кириши учун қўл келди. Тенет Ироқда оммавий қирғин қуроллари, бактериологик қуроллар бор деган «факт»ларни асосан Ироқдан Европа, АҚШга қочиб ўтган Саддам Ҳусайн ҳокимиятига қарши бўлган мухолифатчиларнинг кўрсатмалари асосида қўлга киритади.
Тақдирнинг ҳазилими, бу кейинчалик Тенетга ва умуман АҚШнинг халқаро сиёсатда шарманда бўлишига олиб келган сиёсий можарога олиб келди. Яна бир жиҳат шуки, МРБ қўлга киритилган маълумотларни етарли даражада асосли деб баҳолаб, уларни обдон таҳлил қилишга аҳамият қаратмади. Саддам Ҳусайннинг рақиблари эса МРБ назарида «persona grata» тасаввурини уйғотиш учун ҳам баъзан чин, баъзан сохта маълумотларни бош разведка ташкилотига тиқиштира бошлади.
Келишган Жорж Тенет эса маълумотларни АҚШ сиёсий элитаси олдига дастурхон қилиб, қимматли маълумотлар сифатида сочаверди. АҚШ сиёсий элитасининг анчайин босиқ бўлган сиёстчиси Колин Пауэл ҳам Тенет келтираётган маълумотларнинг тўғри эканига ишонмасликдан бошқа иложи йўқ эди. 2003 йил февраль ойида БМТ хавфсизлик кенгашида Ироқнинг оммавий қирғин қуролларини ишлаб чиқараётгани борасида маъруза қилади.
Кейинчалик, Колин Пауэл Ироқда оммавий қирғин қуроллари топилмагани юзасидан матбуот анжуманида АҚШ қўлга киритган оммавий қирғин қуроллари ҳақидаги маълумотлар аниқ эмаслиги, бир қатор атайин адаштиришга уринган маълумотлар билан суғорилганини таъкидлайди. Колин Пауэл АҚШнинг нуфузли вазмин сиёсатчисининг томчилаб йиққан обрўсига доғ тушганди. Айнан шунинг учун ҳам Колин Пауэл Жорж Тенетни кечира олмаслигини тушунса бўлади.
Тенет йўл қўйган хатоси учун кичик Жорж Буш уни айбламаслиги мумкин эди. Бироқ ички ва ташқи сиёсий босим АҚШ раҳбариятига Ироқ воқеаларида балогардон бўлган барча айбни тўнкариш мумкин бўлган шахсга муҳтож эди. Бу президентни ҳам ортиқча босимдан қутқарар, турли гап-сўзларга чек қўярди. Тенет эса ана шундай шахс вазифасини ўтади, деб эслайди CNN ахборот агентлигининг миллий хавфсизлик масалалари билан шуғулланган Дэвид Энсор. Тенет ҳам пресидент шахси барча айбловлардан ҳоли бўлиши учун ҳам барча айбни ўз зиммасига оларди.
Тенет учун катта сиёсат саҳнасидан имкон борича тинчгина, сездирмасдан кетиш йўли қолган эди. 2004 йилнинг 3 июнь санасида Жорж Тенет «оилавий сабабларга» важи билан истеъфо беради. Президент Рейганнинг вафоти, Бушнинг Европага саёҳати, катта саккизлик саммити атрофида бўлаётган сиёсий воқеалар Тенет машмашасини қисқа муддатга эсдан чиқишига сабаб бўлади. Президент унинг истеъфосини орадан бир ой вақт ўтиб қабул қилади. Шу тариқа етти йил мобайнида АҚШ разведкаси – Ленглининг раҳбари бўлган Жорж Тенет катта сиёсатдан кетади.
2004 йилнинг 14 декабрь санасида пресидент Жорж Буш Тенетни «Америка халқини кучайиб бораётган радикал террорчилардан келаётган хуружлардан ҳимоя қилгани учун» Озодлик медали билан тақдирлайди.
Кейинчалик, Жорж Тенет «Ал-Қоида»нинг АҚШга ҳужумлари, Ироқ воқеалари тасвирланган «At the centre of the storm» – «Тўфонлар марказида» номли ўз хотиралари жамланган китобни нашр қилади.
Жаҳонгир Эргашев тайёрлади.
Изоҳ (0)