1985 йилда Франция томонидан ўтказилган ядровий қурол синовлари экологларнинг эътиборини тортмай қолмади. Улардан халос бўлиш учун эса Франция махсус хизматлари Greenpeace ташкилотига тегишли бўлган кемани портлатиб юборди. «Дарё» ушбу тарихий воқеа ҳақида ҳикоя қилади.
Ядро қуролига муҳтож Франция
ХХ аср давомида атроф-муҳитни ядровий ифлосланиш таъсиридан қутқариш учун курашаётган экологлар ва расмий ҳокимият ўртасидаги қарама-қаршиликлар бир нафасга ҳам тўхтамади. Экологлардан норози бўлган сиёсатчиларнинг сўзлардан фойда йўқлигини англаб, амалий ҳаракатларга ўтишини белгиловчи энг жиддий воқеалардан бири 1985 йил 10 июлда француз полинезияси минтақасида содир бўлди.Гап шундаки, 1962 йилда Жазоир мустақилликка эришгач, Франция ядро қуролларини синовдан ўтказиш учун асосий «синов майдончасини» қўлдан чиқарганди.
Жазоирликлар ўзларининг эркинликларига қуролли кураш орқали эришган бўлса, француз полинезиясида кайфият умуман бошқача эди. СССР ва АҚШ уч шароитда (атмосфера, очиқ космос ва сув остида) бундай синовларни тақиқлашга рози бўлганига қарамай, Франция ҳукумати ядровий арсеналини синаш учун Тинч океанидаги ороллардан фойдаланишга қарор қилган.
«Камалак жангчиси» бунга йўл қўймайди
Ядро синовлари 1980 йилларда ҳам давом этган. Французлар бу синовларни асосан Mururoa atolli’да (ҳалқа шаклидаги маржонлар ороли, ўртасида сув) олиб борди. Атроф-муҳитни ҳимоя қилиш ҳаракатлари авжига чиққан пайтда, бу ишларга Greenpeace вакиллари аралаша бошлади. Улар Шотландиядан Sir William Hardy кемасини сотиб олиб, унинг номини Rainbow Warrior («Камалак жангчиси») деб ўзгартирди ва уни ядровий синовлар майдонига юборди. 1985 йилгача француз аскарлари бундай кемаларни шатакка олиб, уларни махфий базалар ҳудудидан четлатиш учун олиб кетишарди.
1985 йилда вазият ўзгарди: Rainbow Warrior’дан ташқари, Mururoa atolli’га ядро синовларига қарши бўлган фуқаролардан иборат яна ўнлаб кемалар кела бошлади. Бу сафар Франция аввалгидан анча кескин ҳаракат қилишга қарор қилди: француз махсус агентлари, акваланглар билан жиҳозланиб, Rainbow Warrior кемасининг тубига иккита портловчи мослама ўрнатиб қўйди. Французлар биринчи портлашдан кейин кемада улкан туйнук пайдо бўлишини ва шу билан экологларнинг ортга чекинишини режалаштирган.
Шундай ҳам бўлди, лекин орадан ярим соат вақт ўтгач, кеманинг баъзи экипаж аъзолари ўзларининг нарсаларини олиш учун кемага қайтди. Айнан шу пайтда кемани бутунлай йўқ қилиниши учун мўлжалланган иккинчи портлаш содир бўлди. Ушбу портлаш натижасида шахсий буюмларини олиш учун «Камалак жангчиси» бортига қайтган фотограф Фернандо Перейра ҳалок бўлди. Франция эса бўлиб ўтган бу воқеани террористик акт деб қўя қолди.
Катта жанжал
Шунга қарамай, Янги Зеландия ҳукумати махсус операцияни амалга ошириб, мамлакатни тарк этишга улгурмаган икки нафар француз махсус агентларини ҳибсга олди. Улар деярли дарҳол айбни тан олишни ва ҳамкасбларини «сотишни» бошлади. Францияда эса мамлакат мудофаа вазири Шарль Эрнюнинг истеъфога чиқишигача бўлган ҳибсга олишлар тўлқини бошланиб кетди. Бундан ташқари, Франция айбини тан олди ва Greenpeace’га 8,1 миллион доллар товон пули тўлади. Бу пулларни ташкилот нима қилган деб ўйлайсиз? Ҳа, улар яна бир янги кема сотиб олиб, унга Rainbow Warrior II номини беришди.Экофаоллар ғалабаси
Rainbow Warrior’нинг парчалари 1985 йил 21 августда юзага кўтарилди ва суд-тиббиёт экспертизаси учун денгиз кўрфазига кўчирилди. Кема корпусига жиддий шикаст етказилгани сабабли кемани тиклаш иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ эмас деб топилди. Кеманинг мачталари ҳозирда экоактивистларнинг ғалаба рамзи сифатида Даргавилл шаҳар музейи биноси олдида турибди.
Greenpeace раҳбари Дэвид Мак Таггартнинг сўзларига кўра, ушбу қарор «тинч намойиш ўтказиш ҳуқуқини қўллаб-қувватловчилар ва зўравонлик ишлатишдан нафратланганлар учун катта ғалаба» бўлди.
Якун
Франция давлати ядро синовларининг мораторийсига фақат 1998 йилга келиб қўшилган. Mururoa atolli’да эса ҳали ҳам ҳеч ким яшамайди. Тинч океанида ўтказилган ядровий синовларнинг оқибатлари ҳали баҳоланиши керак – шу пайтгача тадқиқотчилар бу ерларда нафақат юқори даражадаги радиоактив ифлосланишни, балки ҳали тўлиқ тушуниб бўлмайдиган қатор об-ҳаво ва атмосфера ҳодисаларини қайд этишга муваффақ бўлган.2013 йилда Greenpeace ташкилотининг яна бир кемаси, музёрар Arctic Sunrise шимолий қутб атрофида, Россиянинг Газпром компаниясининг нефть конлари яқинида спецназ томонидан қўлга олиниб, яна бир катта шов-шув кўтарилганди. Аммо бу энди умуман бошқа ҳикоя...
Нурбек Алимов тайёрланди.
Изоҳ (0)