Бугунги дунёда экологик ҳимоя долзарб муаммолардан бири бўлиб қолмоқда. 5 июнь эса Бутунжаҳон атроф-муҳит куни сифатида ана бу муаммо устида ўйлаб олиш учун яхши сабабдир. «Дарё» ушбу сана муносабати билан ўқувчилар диққатини табиат муаммолари ҳақида айрим фактларга ва фикр-мулоҳазаларга қаратади.
«Ёки биз атроф-муҳитни ифлослантиришни тўхтатамиз ёки атроф-муҳит бизни маҳв қилади». 1971 йилнинг 11 май санасида ўша вақтдаги БМТ бош котибига келиб тушган ва жаҳоннинг 23 мамлакатидан 2 200 нафар илм-фан ва маданият арбоби томонидан имзоланган мурожаатда ушбу лўнда ва дангал гап айтилган эди.
Албатта, ушбу жиддий чақириқ БМТ доирасида катта муҳокамаларга сабаб бўлди. Кейинги йилиёқ БМТ ташаббуси билан Швеция пойтахти Стокгольмда атроф-муҳит муаммоларига бағишланган махсус конференция чақирилган ва унда атроф-муҳит ифлосланишининг олдини олиш ва келажак авлодга экологик мусаффоликни сақлаган ҳолда етказиш масалалари ўртага ташланган.
Stockholm Conference on the Human Environment номи остида ўтган мазкур халқаро конференция айнан 5 июнда иш бошлаган эди. Кейинчалик, 1972 йилнинг 15 декабрь кунида ўтказилган БМТ Бош Ассамблеясининг 27-сессиясида қабул қилинган махсус резолюция билан ушбу сана Бутунжаҳон халқаро атроф-муҳитни муҳофаза қилиш куни сифатида нишонланиши белгилаб қўйилган. Ўша сессияда БМТ, шунингдек, ушбу муҳим масала бўйича доимий фаолият юритиши белгиланган ўз таркибий органи – UNEP’га ҳам асос солган. Мана 48 йилдирки, БМТ шафелиги остида ушбу сана бутун жаҳон бўйлаб атроф-муҳитни муҳофаза қилиш куни ўтказилмоқда.
Ушбу санани нишонлашдан мақсад, жаҳон ҳамжамиятининг эътиборини атроф муҳит муаммоларига қаратиш ва атроф-муҳитни, экология ва табиатни муҳофаза қилиш ишларига ҳукуматлар даражасида сиёсий рағбат уйғотишдан иборатдир. Албатта, одамзот қанчалик технологик илғорликка эришмасин, у барибир табиатнинг, ўзини ўраб турган теварак муҳитнинг бир қисмилигича қолаверади. Бизнинг жисмонан мавжуд бўлишимиз, интеллектуал ва ахлоқий камолотимиз ҳамда ижтимоий тараққиётимиз атрофимиздаги табиат ва муҳит билан узвий боғлиқдир.
Инкор қилиб бўлмас ушбу ҳақиқатни тафаккур қилиб кўрган ҳолда биз ўзимизнинг табиатга, экологияга бўлган муносабатимизни яна бир бора қайта кўриб чиқишимиз керак. Биз нафас олиб турган ҳаво ҳам, ичаётган сув ва истеъмол қилаётган озуқа ҳам – табиатнинг бизга берадиган инъомидир. Масалан, денгиз ўсимликлари Ер атмосферасига чиқариладиган соф кислороднинг ярмидан кўпини таъминлаб беради. Йирик дарахтларнинг ҳар бири эса ўртача 22 кг карбонат ангидрид газини ютиб, ўрнига яна биз учун зарур бўлган кислород чиқаради.
Шундай неъматларни тақдим қилишига қарамай, одамзот табиат билан ёмон муносабатда бўлаётгани ачинарлидир. Бугунги кунда асосан пластик ва бошқа унсурлар билан ифлосланган денгизлар, кесиб йўқ қилинаётган ўрмонлар мисолида одамларнинг гўёки «яхшиликка ёмонлик» қайтараётганини ҳис қилиш мумкин. БМТ шафелигидаги ушбу санани нишонлашда ҳам масаланинг айнан шу жиҳатига эътибор қаратилади ва экологик мувозанатни сақлашда, табиатни муҳофаза қилиш борасида ҳали олдимизда қилиниши керак бўлган ишлар жуда кўп эканига урғу берилади.
Бу орқали ҳукуматларни, бизнесни ва ҳар бир шахсни табиатга нисбатан эҳтиёткорона муносабатда бўлишга ундаш, айниқса, ёввойи табиатни асраш, сайёрамизнинг ҳаёт тизимларини таъминлаб турган биологик тизимларни авайлашга чақириш мақсад қилинади. Табиатни муҳофаза қилиш борасида жамоатчиликнинг таъсирини кучайтириш, келгуси авлодга ҳам мусаффо замин қолдиришнинг аҳамияти нечоғлик муҳим эканини одамлар онгига сингдиришга ҳаракат қилинади.
Бутунжаҳон атроф-муҳит муҳофазаси куни одатда муайян шиор остида ўтказилади. Биринчи марта 1974 йилда ушбу сана «Ягона замин» шиори билан нишонланган. Кейинчалик турли йилларда бу сана «Сув – ҳаёт манбаи», «Бир замин – бир оила», «Ҳаёт номи ила денгизларни қутқарайлик!», «Ўрмонлар: табиат хизматидан фойдаланиб», «Ёввойи табиат учун кураш!», «Ёввойи ҳайвонларнинг ноқонуний савдосига қарши муросасиз кураш сиёсати» сингари шиорлар билан табиатни муҳофаза қилиш тадбирлари ўтказилган ва ўша йилларда мазкур шиор моҳиятига мувофиқ кенг кўламли амалий ишлар қилинган.
Ўтган 2019 йилда атроф-муҳит муҳофазаси куни «Ҳавонинг ифлосланишига қарши кураш» шиори билан ўтказилган эди. Жорий 2020 йилда эса ушбу сана биологик хилма-хиллик масалаларига бағишланиб ўтказилмоқда. Албатта, биологик хилма-хиллик сайёрамиздаги, қуруқлик ва сувдаги ҳаётни таъминлаб турган тизимдир. Одам саломатлигига оид барча жабҳаларга мутлақ таъсирга эга бўлган ушбу тизим бизни тоза ҳаво ва сув билан ҳамда озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлайди.
Биологик хилма-хиллик одамларга тиббий ресурслар етказиб бериб туриш билан бирга табиий касалликларга қарши чидамлилиги борасида ҳам ўзига хос аҳамият касб этади. Сўнгги йилларда тобора долзарб масала сифатида намоён бўлаётган иқлим ўзгаришлари муаммоларини ҳал қилишда ҳам инсоният, албатта, биологик хилма-хилликка таяниши лозим бўлади. Ушбу тизим занжиридаги биргина элементнинг ўзгариши ёки йўқолиши ҳам глобал ҳалокатларга олиб келишини, бутун бошли ҳаёт тизимини издан чиқариши мумкинлигини ҳамма яхши англаши керак.
Айниқса ёввойи ҳайвонлар ҳаётига нисбатан одамзотнинг дахл қилиши охирги йилларда фалокатли бўлиб бормоқда. Натижада ёввойи жониворлар популяцияси қисқаряпти, айрим турлари эса ҳатто йўқ бўлиб кетяпти. Охирги 50 йил ичида сайёрамиз аҳолиси икки баробар кўпайди; жаҳон иқтисодиёти ҳам деярли тўрт баробарга ўсди, дунё бўйича савдо ҳажми эса 10 баробарга ортди. Одамлар мислсиз кўламда табиат ресурсларини истеъмол қилишмоқда. Ва БМТ ҳисоб-китобларига кўра, ҳозирги инсониятнинг йиллик истеъмол талаби сайёрамиз имкониятларидан 1,6 баробарга ошиб кетган деб баҳоланмоқда.
Айниқса жорий йилда «Буюк карантин» номи билан шубҳасиз ҳаммамизнинг бутун умрга ёдимизда қоладиган COVID-19 пандемиясининг юзага келиши биологик хилма-хиллик тизимига зиён етказиш орқали аслида биз ўзимизга-ўзимиз зиён етказишимизни кўрсатиб қўйди. Экотизимнинг биологик хилма-хиллиги қанчалик бой ва турли-туман бўлса, битта патогеннинг турдан турга ўтиши ва одамлар орасида тарқалиш тезлиги ҳам шунча қийин бўлади; аксинча, ғариб биологик хилма-хилликда патогенлар ҳайвонлардан ҳайвонларга ва улар орқали одамзотга жуда тезлик билан ўта олади ва тарқалади.
Ўз бошимизга тушган ва кўзимиз кўриб турган ушбу яққол мисол ҳам бизнинг атроф-муҳитни, табиатни асрашга аслида қанчалик масъул эканимизни кўрсатиб турибди. Шундай экан, табиатни асрайлик дўстлар, атроф-муҳитни, биологик хилма-хилликни ва экотизимларни авайлайлик.
«Дарё» ижодий жамоаси ушбу муҳим сана муносабати билан юртимиздаги ва жаҳондаги барча экофаолларни, табиатни асрашга бел боғлаган эколог мутахассисларни чин дилдан табриклайди. Бутун башарият учун муҳим бўлган эзгу фаолиятингизда муваффақиятлар тилаймиз!
Изоҳ (0)