Яқиндагина астрофизиклар Дидье Келоз ва Мишель Майор «Қуёш типидаги юлдуз атрофида айланадиган экзосайёрани кашф қилганликлари учун» 2019 йилги Нобель мукофотига лойиқ кўрилди. «Дарё» уларнинг илмий иши моҳияти ҳақида ҳам батафсил шарҳ берди.
Айтиш жоизки, бугунги кунда фанда 4 мингдан зиёд экзосайёра маълум. Бу сезиларли илмий ютуқ сўнгги 25 йил мобайнида олиб борилган фаол изланишлар маҳсулидир. Бундай даражада кўп экзосайёраларнинг аниқланиши эса бизнинг Қуёш тизимидагига ўхшаш сайёраларга эга юлдузлар Сомон йўлида жуда кўп эканига ишорадир. Эндиликда астрономлар яхши биладики, галактикамизнинг аксарият юлдузларининг атрофида энг камида бир донадан бўлса ҳам сайёралар мавжуд экан. Ўттиз йил муқаддам бу ҳақда аниқ гапнинг ўзи йўқ эди. Ўзга юлдузлар яқинида ўз сайёралари мавжудлиги фақат гипотетик жиҳатдан тахмин қилинган гап бўлган.
Илк экзосайёра 1992 йилда астрономлар Александр Вольшан ҳамда Дейл Фрейль томонидан кашф қилинган. Ўшанда жуда кучли магнит майдонига эга нейтрон юлдуз атрофида айланаётган экзосайёралар аниқланган эди. Бизнинг Қуёшга ўхшаш, яъни астрономия терминлари билан айтганда «асосий кетма-кетликдаги» юлдуз атрофида айланадиган илк экзосайёрани эса жорий йилги Нобель эгалари Дидье Келоз ва Мишель Майорлар 1995 йилда амалга оширилган. Бундай юлдузларда термоядро реакциялари натижасида водород гелийга айланиб туради ва бу каби юлдузлар Сомон йўли учун ҳам ва бошқа галактикалар учун ҳам энг оддий турдаги, кенг тарқалган юлдузлар саналади.
Экзосайёраларни қидириш учун 2009 йилнинг 6 март санасида NASA атайин тайёрланган «Кеплер» космик телескопини коинотга чиқарган эди. Ўтган йилнинг кузида эса «Кеплер» ўзидаги ёқилғи захирасини бутунлай сарфлаб тугатди ва фаолиятдан тўхтади. Шунга қарамай, «Кеплер» ўзининг тўққиз йиллик иш фаолияти давомида 2000дан зиёд экзосайёрани аниқлашган улгурди. Ҳозирда эса ушбу миссия ўтган йили орбитага чиқарилган TESS телескопи томонидан бажарилмоқда.
Музаффар Қосимов тайёрлади.
Изоҳ (0)