2017 йил декабрь ойи охирида президент Шавкат Мирзиёев Ўзбекистонда 2018 йил — Фаол тадбиркорлик, инновацион ғоялар ва технологияларни қўллаб-қувватлаш йили, деб эълон қилган эди, дейилади Spot нашри эълон қилган мақолада.
Шундан кейин, Давлат раҳбарининг фармони билан Давлат дастури тасдиқланди, унинг 88-бандида «дунёнинг етакчи тўлов тизимлари (Visa, Mastercard, UnionPay, PayPal ва бошқалар) билан интеграциялашган замонавий чакана тўлов тизимлари фаолиятини ташкил этишнинг ташкилий-ҳуқуқий асослари ва механизмини яратиш» норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳасини ишлаб чиқиш кўзда тутилган. Муддати — 2018 йил 1 сентябрь.
Февраль ойининг охирида Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги чора-тадбирлари «Йўл харитаси»ни тасдиқловчи президент қарори чиқарилди, унинг бандларидан бирида «контактсиз тўлов технологиясини кенг қўллаш, жумладан халқаро тўлов тизимлари (Visa, Mastercard, PayPal, Alipay ва бошқалар)дан фойдаланишни ривожлантириш ва рағбатлантириш, ушбу соҳадаги норматив базани такомиллаштириш» кўрсатилган, аммо натижалар лойиҳа эмас, балки чора-тадбирлар мажмуаси бўлиши керак. Муддати — 2018 йилнинг 1 июнигача.
«Ўзбекистон Республикаси ҳудудида электрон пулларни ҳуқуқий тартибга солиш бўйича таклифлар тайёрлаш» бўйича яна бир банд кўзда тутилган. Бунинг натижаси сифатида қонун 2018 йилнинг 1 сентябригача бўлган муддатда ишлаб чиқилиши керак эди.
Сентябрь ойида «Миллий тўлов тизимини ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида» Президент қарори чиқди, унда яна электрон пул муаммоларини ҳал қилиш топшириғи юклатилган.
Хусусан, Марказий банк «Тўловлар ва тўлов тизимлари тўғрисида»ги қонун лойиҳасини ишлаб чиқиши ва «электрон пуллар билан опецияларни амалга ошириш соҳасида ҳуқуқий муносабатларни тартибга солиш, жумладан электрон пуллар эгаларини идентификация қилиш тартиби»ни ҳам жорий қилиши лозим.
Фақат бу ерда муддат 2019 йилнинг 1 январига қадар деб кўрсатилган. Бунга кўра, шу кунгача қонун лойиҳаси ишлаб чиқилиши ва жорий қилиниши лозим эди. Шундан кейин бошқа норматив ҳужжатлардаги тегишли ўзгартиришларни киритиш, тасдиқлаш ва амалиётга татбиқ қилиш чораларини қабул қилиш керак бўларди.
Буларнинг ҳаммасига бир неча ой вақт талаб этилади. Ахир электрон пуллар масаласи автомобиль ойналарини қорайтиришдек гап эмас, яъни бирон-бир сабабга кўра қисқа муддатда лойиҳа ишлаб чиқилса-ю, тасдиқланиб, ҳужжат қабул қилинса (май ойида ойналарни қорайтириш бўйича петиция 10 мингта овоз йиғди, июнь ойида эса қонун лойиҳаси тайёрланиб, август ойида рухсат берила бошланди).Электрон пуллар бўйича расмий маълумот йўқлиги сабабли, Spot таҳририяти июль ойининг бошида Ягона умумреспублика процессинг маркази (ЯУПМ)га мурожаат қилди.
Ўша пайтда компания директори Аҳрор Маҳмудов Ўзбекистонда PayPal ишламаслигини, чунки қонунчилигимиз жисмоний шахсларга пулларини хорижий банкларда сақлашига рухсат бермаслигини, электрон ҳамёнлар эса хориждаги ҳисобвараққа тенглаштирилганини тушунтириб берди.
Ушбу суҳбатдан бир ҳафта олдин Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни муҳокама қилиш Ягона порталида жисмоний шахс бўлган резидентларга хорижий банкларда ҳисобварақ очиш ва ундан фойдаланишга рухсат бериш таклифи билдирилган лойиҳа эълон қилинди.
Ушбу қарор мамлакатда электрон пулларнинг ишлаши учун зарур минимал ҳуқуқий асос яратади, аммо муҳокама июль ойидаёқ тугади, у чиқиши режалаштирилган сана (1 сентябрь) ҳам аллақачон ўтиб кетди.
Натижада нимага эришилди?
Сентябрь ойида содир бўлган ягона нарса (ва шу муддатнинг ўзида турли ҳужжатларда электрон пуллар ҳақида турли таклифлар тайёрлаш, кейин қатор чора-тадбирларни қабул қилиш, сўнгра эса қонун лойиҳасини тайёрлаш керак), бу юқорида айтиб ўтилган тўлов тизими ҳақида қарорнинг янги тасдиқланиш санаси — 2019 йилнинг январь ойи эканлигидир.«Электрон тижоратни жадал ривожлантириш бўйича чора-тадбирлар тўғрисида»ги президент қарорида ҳам шу сана кўрсатилган бўлиб, унда ҳам «Ўзбекистон ҳудудида электрон пулларга муносабатни тартибга соладиган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни ишлаб чиқиш» вазифаси юклатилган эди.
Шундай қилиб сўнгги 9 ой ичида ҳар бирида электрон пул муаммоларини ҳал қилиш масалалари топширилган ҳукуматнинг 4 (!)та қарори чиқди, бироқ, амалда йил охирлаб бораётган бўлса-да, тайинланган муддатлар фақатгина ортга суриляпти, на PayPal, на Yandex. Money, на Qiwi Ўзбекистонда олдин ҳам бўлмаганидек, ҳозирда ҳам йўқ. Бундан ташқари, Марказий банк, Молия вазирлиги, Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги ва бошқаларда бунинг учун жавобгар шахслар тайинланган бўлса-да, уларни татбиқ этиш учун ҳатто ҳуқуқий база ҳам йўқ.Техник таркибий қисмига келсак, масалан Ягона умумреспублика процессинг маркази (ЯУПМ) маълум қилишича, аллақачон америкалик ҳамкорларнинг барча талаблари бажарилган ва ҳозирда PayPal штаб-квартирасининг қарори кутилмоқда:
«Ушбу хизматни ишга тушириш учун техник тайёргарликни илгарироқ бошлагандик. Қонун қабул қилиниши билан (жисмоний шахсларга чет элда ҳисоб рақамларини очишга имкон берувчи) биз дарҳол аҳолига PayPal, Yandex. Money, WebMoney ва Qiwi Wallet’да ҳисобларини тўлдириш имконини берамиз. Биз бошқа электрон тўлов тизимларига ҳам уланишни режалаштираяпмиз», — деган эди Аҳрор Маҳмудов ёз фаслида.Ҳозирча Ўзбекистон PayPal тармоғига қўшилмаган (Ўзбекистон PayPal’нинг «қора рўйхат»ида эмас) Марказий Осиёда ягона мамлакат (ва дунёдаги камчилик) мамлакатлардан бирилигича қолмоқда.
Худди шундай Yandex. Money билан ҳам том маънода мамлакатни қамраб оладиган, лекин унинг ичида мавжуд бўлмаган ҳамённи тўлдириш нуқталари мавжуд бўлган карта аниқ кўринади:
Январь ойининг бошида Amazon вакили Шоҳрух Жўраев, мамлакатдаги электрон тўловлар тизими жуда тез ривожланаётгани, бироқ улар маҳаллий ва ички бозорга мўлжалланганича қолаётгани, мамлакатда PayPal’нинг ўзи йўқлиги жараёнга кучли тўсқинлик қилаётганини таъкидлаб ўтди.
«Ҳозирда Ўзбекистонда бор бўлган электрон тижорат (E-commerce) платформалари ҳам жаҳон бозорига қўшилмаган», — деган эди ўшанда Жўраев.Агар Ўзбекистонда электрон пуллар масаласи бўйича янги ҳужжат ишлаб чиқилмаса, натижада бу масала янада кечикади, у ҳолда унинг чиқишини 2019 йилга мўлжалласа бўлади (энг яхши ҳолатда).
Ҳукуматнинг тўртта қарори ва Фаол тадбиркорлик, инновацион ғоялар ва технологияларни қўллаб-қувватлаш йили бўлишига қарамай, қарор қабул қилиш масаласи, барча кўринишлардаги қандайдир сабаблар билан яқин ўртада амалга ошмаслиги аниқ бўлди.
Изоҳ (0)