Бўлганни «бўлмади» дейиш иллати ҳақида

Ўзбекистон Бош прокуратураси матбуот хизмати 24 февраль куни идоранинг 2000—2015 йиллардаги раҳбари Рашиджон Қодировга нисбатан жиноий иш очилгани ҳақида баёнот берди. Баёнотда иш қачон очилгани маълум қилинмаган, бироқ Рашиджон Қодировнинг ўзи 23 февраль куни ушлангани айтилган. Ваҳоланки, бир кун аввал — 23 февраль куни Бош прокуратуранинг Жамоатчилик билан алоқалар ва ҳуқуқий ахборот бўлими собиқ бош прокурорга нисбатан жиноий иш очилгани ҳақидаги хабарларни рад этганди. Қодировнинг ушлангани ҳақидаги миш-мишлар эса 22 февралдаёқ тарқалиб улгурганди.

Мамлакатимиз жамоатчилиги, аниқроқ айтадиган бўлсак, сизу биз каби интернет фойдаланувчилари давлат ташкилотларининг, амал эгаларининг бундай — бўлган воқеани «бўлмади» деб, вазиятдан чиқишга беўхшов уриниши ва охир-оқибат мулзам бўлиб қолишига биринчи марта гувоҳ бўлаётгани йўқ. Биргина 5 минг, 10 минг ва 50 минг сўмлик миллий банкноталарнинг муомалага чиқарилиши билан боғлиқ ғаройиб тарихнинг ўзиёқ аслида ҳамма учун, энг асосийси, давлат ва жамоат ташкилотларининг раҳбарлари ва матбуот хизматлари учун жамоатчилик билан алоқалар бўйича текин ва тенгсиз сабоқ бўлиши лозим. Эди. Бироқ, энди «Рашиджон Қодировнинг ушланиши тарихи» деб атаса бўладиган жорий воқелик сабоқ учун ҳали камида икки-уч қовун пишиғи борлигини исботлади, шекилли.

Ҳозир бировга нима қилиш кераклигини ўргатадиган замон эмас, ҳа. Лекин ўнг қўлнинг имзоси турган қарорлардан чап қўл бехабар қолаётганини, пастки қаватдагиларнинг хатосидан юқори қаватдагиларнинг хулоса чиқармаётганини кўриб, бирор ўзгариш бўлишига кўп умид қилмасанг-да, жим туришни ўзига айб санаркан киши. Қарасанг панд-насиҳатга ҳам ўхшаб кўринадиган бу гаплар аниқ бир ташкилот, конкрет бир идорага қаратилмаган — муаммо (агар буни муаммо деб атаб бўлса) деярли ҳар ерда қарийб бир хил, шунинг учун — фикрлар ҳам умумга.

Мана шу — ўз вақтида катта қудрат эгаси бўлган бир кишининг қўлга олиниши билан боғлиқ ҳодисани олайлик. Аввало, бу — катта ҳодиса. Масалан, Аҳмадбойнинг қўлга олиниши ҳам худди шундай миқёсдаги воқеа эди. Катта ҳодисаларнинг рўй беришида кўпчилик иштирок этади. Уларнинг бири бўлмаса бошқаси ё билмай, ё қасддан маълумотларни чала-чулпа ошкор этиши мумкин. Аҳмадбой билан боғлиқ ҳолатда биров кейинчалик рад этишга мажбур қиладиган маълумотни сиздиришга улгурмаган — давлат органлари олдиндан ўйланган режа асосида шу қадар аниқ ва пухта ишлаганки, у қўлга олиниши билан ортиқча миш-мишга ўрин қолдирмайдиган ахборот жамоатчиликка тақдим этилган.

Рашиджон Қодиров билан ундай бўлмади — 22 февраль куни «душман овозлари» унга нисбатан иш очилгани, у қўлга олингани ҳақида хабар тарқатди. 23 февраль куни бу масалага аниқлик киритишга уринган Ўзбекистон нашрларига «бўлмаган гап, ака» дегандек жавоб қайтарилди. 24 февралда эса «душман овозлари» икки кун аввал тарқатган хабар ростлиги тан олинди. Бош прокуратура баёнотида «фалон хорижий ОАВда икки кун аввал эълон қилинган хабар рост эди» деб ёзилмаган, албатта. Лекин идоранинг қуруқ расмий тилда ёзилган сўнгги баёноти ҳозирги замон ўзбек тилига шундай таржима қилинади.

Ваҳоланки, ҳаммаси худди Аҳмадбойнинг иши каби жуда оддий бўлиши ҳам мумкин эди — жиноий иш очилган куни иш очилгани ҳақида, гумонланувчи қўлга олинган куни эса у қўлга олингани ҳақида 24 февралдаги каби қисқа ахборот берилса кифоя. Жуда бўлмаса, агар ростини айтиш имкони (журъати) бўлмаса, барча миш-мишларни рад этувчи ё тасдиқловчи расмий ахборот эълон қилингунига қадар, инглизчасига «No comment» деб турган маъқул — бу миш-миш болалашини жим кузатиш билан тенг ва, ҳар ҳолда, аллақачон юз берган, одамлар билиб бўлган ҳодисани «бўлмаган» деб рад этишдан, ёлғончига айланишдан ва «Ўзбекистон ҳақида мунтазам равишда нохолис ахборот тарқатувчи»ларга бўлган ишончни оширишдан кўра яхшироқ.

Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.