1995 йилги «Олтин тўп» соҳиби Африкадаги давлатга президент бўлди? Йўқ, ҳозирча йўқ

Либерия — Ғарбий Африкадаги энг қашшоқ мамлакат (мазкур кўрсаткич бўйича жаҳонда учинчи); бу давлатга 1822 йилда АҚШдан қайтган озод афроамерикаликлар — «Озодлик ери» деб асос солган. Мамлакат ХХ асрда давлат тўнтаришини бошдан кечирган, давлат тўнтариши оқибатида ҳокимият тепасига келган диктаторга қарши уруш эса Либериядаги биринчи (1989—1996 йиллар) ва иккинчи фуқаролар уруши (1999—2003 йиллар)га сабаб бўлган.

Жорж Веа — Африка тарихидаги энг машҳур футболчилардан бири. 1995 йили ФИФА талқини бўйича йилнинг энг яхши футболчиси деб топилган, Европанинг энг яхши футболчиси сифатида «Олтин тўп»ни қўлга киритган ва уч марта Африканинг энг яхши футболчиси деб эълон қилинган. World Соccер нашри уни ХХ асрнинг энг буюк футболчиларидан бири деб эътироф этган, ФИФАнинг 100 йиллигига атаб тайёрланган буюк футболчиларнинг 100 талик рўйхатидан ўрин олган. Бир сўз билан айтганда, жаҳон чемпионатида ўйнамай жаҳонда зўр бўлган футболчи. Бундай обрў билан ҳудуди Навоий вилоятидек келадиган мамлакатда президентлик учун бемалол курашса бўлади, албатта.

Жорж Веанинг биринчи уриниши

Сержант Семюел Доунинг 1980—1990 йиллардаги диктатураси, ундан кейинги етти йиллик президентсиз давр, сўнг «У менинг ота-онамни ўлдирди, лекин мен барибир унга овоз бераман» шиори билан президент бўлган дала қўмондони Чарльз Тэйлорнинг 2003 йилгача давом этган ҳукмронлигидан сўнг, Либерия тарихида янги бир давр бошланди.

Мамлакат бошқаруви муваққат ҳукуматга ишониб топширилди. 2005 йил кузида натижалари кўп йиллик танаффусдан сўнг илк бор халқаро жамоатчилик томонидан тан олинган президент сайловлари ўтказилди. Президентликка 22 киши, хусусан, Жорж Веа ҳам даъвогар эди. Ўшанда кўпчилик уни сайлов фаворити деб атаган — у бу тахминларни тасдиқлаб, сайловнинг биринчи турида, сайловчиларнинг 28,3 фоиз овозини олган. Бироқ иккинчи турда Африка тарихига демократик йўл билан сайланган илк аёл президент сифатида кирган ва ҳозирга қадар Либерияга раҳбарлик қилиб келаётган Элен Жонсон-Серлифга имкониятни бой берди.

Жорж Веа дастлаб сайлов натижаларини тан олишни истамади, «сайлов натижалари сайловчиларни қўрқитиш йўли билан ва қалбаки бюллетенлар воситасида сохталаштирилган», деб бонг уриб чиқди. Собиқ футболчининг тарафдорлари эса пойтахт Монровия кўчаларида норозилик намойишлари уюштирди, ҳатто тартибсизликлар келтириб чиқарди. Бироқ Африканинг бир қатор давлатлари етакчилари Веа ва унинг тарафдорларини мағлубиятни шараф билан тан олишга чақирганидан сўнг, Жорж «тинчлик йўлида» ўз даъволаридан воз кечди.

Жорж Веанинг иккинчи уриниши

2005 йилги сайлов давомида Жорж Веанинг рақиблари уни таълим кўрмаганлик ва давлат ишида, бошқарув лавозимларида меҳнат қилиш тажрибасига эга эмасликда айблаган эди. Дарҳақиқат, унинг ўша сайловдаги асосий рақиби Элен Жонсон-Серлиф Гарвард битирувчиси, ўз вақтида президент Тэйлор ҳукуматида молия вазири лавозимида, Жаҳон банки ва БМТда масъул лавозимларда ишлаган эди.

Веа бу танқидларга: «Бу таълим кўрганлар ва тажрибалилар 100 йиллардан бери мамлакатни бошқаради, бироқ халқ учун бирор иш қилгани йўқ», деб жавоб берганига қарамай, уни яна дипломсизликда айбламасликлари учун, Майамидаги ДеВри университетида бизнес бошқаруви йўналиши бўйича ўқиб келди.

АҚШдан қайтгач, Веа 2009 йили Монцеррадо округи бўйича Сенатга сайловда ўз номзодини қўйди. Кўпчилик буни 2011 йилги президент сайлови олдида тайёргарлик деб баҳолади ва у бу тахминларни оқлаб, бўлажак президент сайловида Серлифга рақиб бўлишини эълон қилди. Кейинроқ президентликка номзод Уинстон Тюбман жамоасида вице-президент лавозими учун курашга киришди.

Бироқ бу сафар ҳам икки тур давом этган сайловда яна Элен Жонсон-Серлиф ғалаба қозонди. Бошқача бўлиши ҳам қийин эди — Элен Жонсон-Серлиф бир қатор ислоҳотларни муваффақиятли ўтказган, боз устига, сайлов арафасида «аёллар хавфсизлиги ва уларнинг ҳуқуқлари учун куч ишлатмай кураш»даги ҳиссаси учун Тинчлик йўналишидаги Нобель мукофоти билан тақдирланган эди.

Жорж Веанинг ҳали тугалланмаган учинчи уриниши

Веа 2017 йилги президент сайлови арафасида илк сиёсий ғалабасига эришиб бўлганди. У 2014 йили 30 аъзодан иборат Либерия Сенатига бўлиб ўтга сайловларда Монцеррадо округидан сайланди. Эътиборли жиҳати, сайловда унга амалдаги президент Серлифнинг ўғли — Роберт Серлиф рақиблик қилган эди. Якунда сенаторга айланган Веа сайловда 78 фоиз овоз олди, президентнинг ўғли эса 11 фоиз.

2017 йилнинг 10 октябрь куни Либерия президентлиги учун сайлов бўлиб ўтди. Сайлов якунига етиши билан, ижтимоий тармоқлар ва шов-шув ўч интернет-нашрларда Веанинг президент бўлгани ҳақида хабарлар айлана бошлади. Бу ёлғон хабарларга ишониб, Веанинг футболчилик фаолиятидаги устозларидан бири — Лондоннинг «Арсенал» клуби бош мураббий Арсен Венгер уни президентлик билан табриклашга ҳам улгурди (лекин, BBC News мухбирининг таъкидлашича, буни Веанинг ўзи Венгерга қўнғироқ қилиб айтган бўлиши ҳам мумкин — «Венгер шогирдини жуда самимий ва ўзгача бир ҳаяжон билан табриклади»).

Бироқ Либерия Миллий сайлов комиссияси (МСК) 12 октябрь куни баёнот билан чиқиб, сайловнинг расмий ва ҳаққоний натижалари фақат МСК томонидан эълон қилиниши, комиссия эса ҳали ғолиб номини эълон қилмаганини билдирди. Ўз навбатида, фуқаролар ва партияларни сабрлироқ бўлишга чақирди. Ҳозирча мамлакатнинг 25 фоиз сайлов участкаларида овозлар ҳисоблаб чиқилган бўлиб, унга кўра Жорж Веа сайловчиларнинг 39,39 фоиз овозини, унинг асосий рақиби — мамлакатнинг амалдаги вице-президенти Жозеф Боакаи эса 30,47 фоиз овозни қўлга киритган (Боакаини «тоза ва коррупциядан холи номзод» деб аташмоқда).

The New York Times’нинг ёзишича, агар мамлакат бўйлаб барча овозлар ҳисоблаб чиқилиб, номзодлардан бирортаси 50 фоиздан битта бўлса ҳам кўпроқ овоз тўплай олса, сайловнинг ноябрга белгиланган иккинчи тури ўтказилмайди — бир тур якунига кўра президент номи эълон қилинади. Бунақаси Либериянинг янги тарихида ҳали бўлмаган. Якуний натижалар 25 октябрь куни эълон қилиниши кутилмоқда.