Президент, бизнесмен ва оддий ишқибозларга аэрокосмик салонлар нега керак?
Авиасалонлар саноати қандай дунё келганлиги ва бугунги кунда сиёсат, бизнес ва шоунинг бундай чатишмаси кимга кераклиги ҳақида «Ведомости» нашри ҳикоя қилади.
«Аэрокосмик салонга биринчи марта йўл олдингми — ҳеч нарсани режалаштирма», — янги ишқибозлар учун энг асосий тавсиялардан бири. Биринчи марта «атмосферага тўйиш»нинг ўзи етарли. Учиш-қўниш йўлагидаги қирувчи самолётни кўздан кечирмоқчимисиз — марҳамат! Улкан икки қаватли самолётга экскурсия қилишни хоҳлайсизми — олға! Бундан ташқари, ретро-самолётлар, келажак самолётлари, вертолётлар, учувчисиз учар қурилмалар ва ракеталар. Яна бошқариб кўриш мумкин бўлган учувчилар виртуал кабинаси, ишлаб турган 3D-принтерлар, учувчи ва космонавтлар билан суҳбат, турли тадбир ва тақдирлаш маросимлари.
Дунёдаги энг қадимий автосалон — француз автосалони. 1908 йилда автомобиль кўргазмаси бўлимларидан бири самолётларга бағишланган. Келгуси йилда Парижда биринчи мустақил авиашоу бўлиб ўтди. 1949 йилдан бошлаб у Франция пойтахти Ле-Буржедан 12 километр масофада жойлашган Ле-Бурже аэродромида ўтказила бошлади. Буюк Британиядаги авиасалон 1920 йилда пайдо бўлди. 1948 йилдан бошлаб Лондондан 34 километр масофада жойлашган Фарнборо аэродромида ўтказила бошлади.
Аэрокосмик салонлар одатда бир ҳафта давом этади. Уларда иштирокчи, ташриф буюрувчи, журналист ёки ишқибоз сифатида қатнашиш мумкин — шоу ишчи ва оммавий қисмларга бўлинган (бусинесс дайс ва публиc дайс). Ҳар бир мақом рухсат ва чекловларига эга. Тадбирда аккредитациядан ўтган журналистларгина текин иштирок этиши мумкин. Қолганлар иштирокчи бадалини тўлайди ёки чипта харид қилади.
Экспозиция ҳажми бўйича дунёдаги энг йирик салонлар Франция (Ле-Бурже) ва Буюк Британияда (Фарнборо) ўтказилади. Мисол учун, 2017 йилда Ле-Буржеда 48 мамлакатдан 2 381 нафар иштирокчи қатнашди, шартномалар қиймати эса 150 миллиард долларни ташкил этди. Айнан имзоланган шартномалар суммаси салон ишчанлиги кўрсаткичидир. Бу масалада фақат Ле-Бурже ва Фарнборо бир-бири билан рақобатлаша олади. Фуқаролик секторидаги энг йирик буюртмалар ҳақида айнан шу ерда эълон қилинади (ҳарбий шартномалар одатда оммага ошкор этилмайди).
Дунёда бошқа кўплаб салонлар ҳам мавжуд. Улардан баъзилари ҳатто бизнес-авиация ёки ҳарбий техникага ихтисослашган. Салонлар қайси шаклда бўлмасин, улар ҳар доим мамлакатнинг обрўси (мансабдорлар учун) , «ўзини кўрсатиш ва бошқаларни кузатиш» имконияти (бизнес учун) ва дунёқарашни кенгайтириш имкониятидир (авиация, космос ишқибозлари учун).
Миллиардлар учун рақобат
Фарнборо ва Ле-Бурже тарихга кирган: бу ерда одамлар фуқаролик авиацияси тараққиётига асос солган парвозларни амалга оширган. 1927 йилда америкалик учувчи Чарлз Линдберг илк бор якка ҳолда Атлантика океанидан учиб ўтиб, Ле-Буржега қўнди. Ўшанда Парижнинг ушбу шаҳри номи дунёга танилди.
ХХ аср ўрталарига қадар урушлар туфайли Франция ва Буюк Британияда авиашоулар мунтазам ўтказилмаган. Бироқ кейинроқ навбат белгиланган: жуфт йилларда авиация жамоатчилиги Лондонда, тоқ йилларда эса Парижда тўпланади. Авиация ва космос янгиликлари айнан шу ерда намойиш этилади. Энг ёрқин мисоллардан — Boeing 747 жамбо-жети, Concorde товушдан тез учадиган самолёт, икки қаватли Airbus A380, композит материаллардан ишланган Boeing 787 Dreamliner, Virgin Galactic’дан самолёт ракета СС2, қуёш энергиясида ҳаракатланувчи Solar Impulse, F-35 қирувчи самолёти кабиларни келтириш мумкин. Бундай экспонатларга катта эътибор қаратилади, уларнинг яратувчилари эса машҳур нюсмейкерларга айланади. Бунда асосийси камтарлик қилмаслик, аксинча, интервьюлар бериш ва дунёга танилишга тайёр туриш. Бежизга Ле-Бурже а Фарнборо шуҳратпарастлик авиация ярмаркалари норасмий номини олмаган.
Мазкур мисоллар айсбергнинг фақат кўриниб турган қисми. Авиасалон ўтказилаётган вақт мобайнида бир неча ўнлаб потенциал мижоз ва етказиб берувчи билан учрашиш ва ҳамсуҳбат бўлиш, соҳа конференцияларида иштирок этиш, бошқаларни тинглаш ва ўз презентацияси билан чиқиш қилиш, қолаверса, лойиҳа учун инвесторлар қидириш мумкин. 100 мингдан ортиқ соҳа мутахассислари яна қаерда тўпланиши мумкин?
Самолётлар ва сиёсат
Ле-Бурже ва Фарнборо даражасидаги авиасалонлар иқтисодий ва сиёсий таркибни бирлаштиради. Бир томондан, бу миллиардлаб долларлик шартномалар бўлса, иккинчи томондан, сиёсий сигналлардир: масалан, қайси йирик мансабдорлар унга ташриф буюрди, қайсилари келмади, уларнинг ташрифи ёки ҳозир бўлмаганлиги нимани англатиши.
2016 йилда Фарнборо Brexit бўйича референдумдан сўнг ўтказилди. Унинг натижалари авиашоуда фаол муҳокама қилинди. Фарнборога мамлакат бош вазири Дэвид Кэмероннинг келиш-келмаслиги салон биринчи куни бош саволига айланди: референдум натижалари унинг сиёсий карьераси якунини англатар эди. Кэмерон салонга келиб, кўплаб фото ва видеокамералар қаршисида жилмайиб турди ва кейинги куни истеъфога чиқди.
Франция янги президенти Эмманюел Макрон эса аксинча, унинг тарафдорлари ғалаба қозонган парламент сайловларининг иккинчи туридан кейинги куни Ле-Буржега ташриф буюрди. Қуёш қиздираётганига қарамасдан, Макрон кўча экспонатлари бўйича экскурсияни қисқартирмади ва кўздан кечиришни ҳарбий самолётлардан бошлади.
Ле-Бурже ва Фарнборо каби бизнес ва сиёсатни ўзида бирлаштирувчи салонлардан ташқари дунё бўйича яна ўнлаб бошқа аэрокосмик салонлар шаклланди. Улар, биринчи навбатда, мамлакатлар нуфузини қўллаб-қувватлашга қаратилган. Уларда шартномалар суммаси бирмунча камроқ (баъзиларида умуман йўқ). Бироқ уларда сиёсий жиҳат муҳим: давлатлар биринчи шахслари ташрифи, дўстона мамлакатлар делегацияси ҳозирлиги, маҳаллий аэрокосмик соҳа эришган ютуқларни намойиш этиш. Бу каби салонлар Германия, Хитой ва Дубайда бўлиб ўтади. Россиянинг МАКС авиасалони ҳам биринчи навбатда мамлакат нуфузи учун фаолият олиб боради. Уларнинг юзага келиш тарихи ҳам, экспонатлар тўплами ҳам турли-туман.
Германиянинг ИЛА авиасалони умуман олганда Ле-Бурженинг тенгдоши. Бироқ Германия бошлаган урушлар туфайли дунёнинг унга нисбатан яхши муносабатига умид қилинмаган. Франция авиасалони халқаро вазн тўплай бошлаган бир пайтда ИЛА маҳаллий даражада қотиб қолди. Берлин авиасалони жуфт йилларда ўтказилади ва у Германиянинг авиация ва космос ривожига қўшган салмоқли улушини намойиш этади. ИЛАънинг ҳар очилишига канцлер Ангела Меркель ташриф буюради.
Airshow China ҳам жуфт йилларда ўтказиладиган тадбир бўлиб, 1996 йилдан буён ўтказиб келинади. Хитойнинг аэрокосмик соҳадаги ютуқлари катта: ўз орбитал станцияси, ракеталари, бошқарилувчи космик кемаси, мамлакат ўз йўловчи самолётлари қурилишини йўлга қўйган. Airshow China’да учиш қурилмалари билан бир қаторда танклар, бронетанспортёрлар ва ўқотар қуроллар ҳам намойиш этилади.
Dubai Airshow тарихи 1989 йилдан бошланади. Унинг аҳамияти Дубайнинг иқтисодий тараққиёти билан бирга ўсиб борди. Тадбир БАА бош вазири ва Дубай амири Ал Мактум патронажи остида ўтказилади. 2013 йилдан буён авиашоу Дубайнинг янги аэропортида ўтказилади. Аэропорт деворларидан сўнг чўл бошланиб кетади.
Россиянинг МАКСи 1993 йилдан бошланган. Унда тажриба сифатида барпо этилган ҳарбий ва истиқболли фуқаролик самолётларини кўриш ва машҳур космонавтлар, масалан, Алексей Леонов билан учрашиш мумкин. МАКС очилишига Владимир Путин ташриф буюради. У президент ва бош вазир мақомидаги бошқаруви давомида атиги бир марта МАКСга келмай қолган.
