Aviasalonlar sanoati qanday dunyo kelganligi va bugungi kunda siyosat, biznes va shouning bunday chatishmasi kimga kerakligi haqida “Vedomosti” nashri hikoya qiladi.
“Aerokosmik salonga birinchi marta yo‘l oldingmi — hech narsani rejalashtirma”, — yangi ishqibozlar uchun eng asosiy tavsiyalardan biri. Birinchi marta “atmosferaga to‘yish”ning o‘zi yetarli. Uchish-qo‘nish yo‘lagidagi qiruvchi samolyotni ko‘zdan kechirmoqchimisiz — marhamat! Ulkan ikki qavatli samolyotga ekskursiya qilishni xohlaysizmi — olg‘a! Bundan tashqari, retro-samolyotlar, kelajak samolyotlari, vertolyotlar, uchuvchisiz uchar qurilmalar va raketalar. Yana boshqarib ko‘rish mumkin bo‘lgan uchuvchilar virtual kabinasi, ishlab turgan 3D-printerlar, uchuvchi va kosmonavtlar bilan suhbat, turli tadbir va taqdirlash marosimlari.
Dunyodagi eng qadimiy avtosalon — fransuz avtosaloni. 1908-yilda avtomobil ko‘rgazmasi bo‘limlaridan biri samolyotlarga bag‘ishlangan. Kelgusi yilda Parijda birinchi mustaqil aviashou bo‘lib o‘tdi. 1949-yildan boshlab u Fransiya poytaxti Le-Burjedan 12 kilometr masofada joylashgan Le-Burje aerodromida o‘tkazila boshladi. Buyuk Britaniyadagi aviasalon 1920-yilda paydo bo‘ldi. 1948-yildan boshlab Londondan 34 kilometr masofada joylashgan Farnboro aerodromida o‘tkazila boshladi.
Aerokosmik salonlar odatda bir hafta davom etadi. Ularda ishtirokchi, tashrif buyuruvchi, jurnalist yoki ishqiboz sifatida qatnashish mumkin — shou ishchi va ommaviy qismlarga bo‘lingan (business days va public days). Har bir maqom ruxsat va cheklovlariga ega. Tadbirda akkreditatsiyadan o‘tgan jurnalistlargina tekin ishtirok etishi mumkin. Qolganlar ishtirokchi badalini to‘laydi yoki chipta xarid qiladi.
Ekspozitsiya hajmi bo‘yicha dunyodagi eng yirik salonlar Fransiya (Le-Burje) va Buyuk Britaniyada (Farnboro) o‘tkaziladi. Misol uchun, 2017-yilda Le-Burjeda 48 mamlakatdan 2 381 nafar ishtirokchi qatnashdi, shartnomalar qiymati esa 150 milliard dollarni tashkil etdi. Aynan imzolangan shartnomalar summasi salon ishchanligi ko‘rsatkichidir. Bu masalada faqat Le-Burje va Farnboro bir-biri bilan raqobatlasha oladi. Fuqarolik sektoridagi eng yirik buyurtmalar haqida aynan shu yerda e’lon qilinadi (harbiy shartnomalar odatda ommaga oshkor etilmaydi).
Dunyoda boshqa ko‘plab salonlar ham mavjud. Ulardan ba’zilari hatto biznes-aviatsiya yoki harbiy texnikaga ixtisoslashgan. Salonlar qaysi shaklda bo‘lmasin, ular har doim mamlakatning obro‘si (mansabdorlar uchun) , “o‘zini ko‘rsatish va boshqalarni kuzatish” imkoniyati (biznes uchun) va dunyoqarashni kengaytirish imkoniyatidir (aviatsiya, kosmos ishqibozlari uchun).
Milliardlar uchun raqobat
Farnboro va Le-Burje tarixga kirgan: bu yerda odamlar fuqarolik aviatsiyasi taraqqiyotiga asos solgan parvozlarni amalga oshirgan. 1927-yilda amerikalik uchuvchi Charlz Lindberg ilk bor yakka holda Atlantika okeanidan uchib o‘tib, Le-Burjega qo‘ndi. O‘shanda Parijning ushbu shahri nomi dunyoga tanildi.
XX asr o‘rtalariga qadar urushlar tufayli Fransiya va Buyuk Britaniyada aviashoular muntazam o‘tkazilmagan. Biroq keyinroq navbat belgilangan: juft yillarda aviatsiya jamoatchiligi Londonda, toq yillarda esa Parijda to‘planadi. Aviatsiya va kosmos yangiliklari aynan shu yerda namoyish etiladi. Eng yorqin misollardan — Boeing 747 jambo-jeti, Concorde tovushdan tez uchadigan samolyot, ikki qavatli Airbus A380, kompozit materiallardan ishlangan Boeing 787 Dreamliner, Virgin Galactic’dan samolyot raketa SS2, quyosh energiyasida harakatlanuvchi Solar Impulse, F-35 qiruvchi samolyoti kabilarni keltirish mumkin. Bunday eksponatlarga katta e’tibor qaratiladi, ularning yaratuvchilari esa mashhur nyusmeykerlarga aylanadi. Bunda asosiysi kamtarlik qilmaslik, aksincha, intervyular berish va dunyoga tanilishga tayyor turish. Bejizga Le-Burje a Farnboro shuhratparastlik aviatsiya yarmarkalari norasmiy nomini olmagan.
Mazkur misollar aysbergning faqat ko‘rinib turgan qismi. Aviasalon o‘tkazilayotgan vaqt mobaynida bir necha o‘nlab potensial mijoz va yetkazib beruvchi bilan uchrashish va hamsuhbat bo‘lish, soha konferensiyalarida ishtirok etish, boshqalarni tinglash va o‘z prezentatsiyasi bilan chiqish qilish, qolaversa, loyiha uchun investorlar qidirish mumkin. 100 mingdan ortiq soha mutaxassislari yana qayerda to‘planishi mumkin?
Samolyotlar va siyosat
Le-Burje va Farnboro darajasidagi aviasalonlar iqtisodiy va siyosiy tarkibni birlashtiradi. Bir tomondan, bu milliardlab dollarlik shartnomalar bo‘lsa, ikkinchi tomondan, siyosiy signallardir: masalan, qaysi yirik mansabdorlar unga tashrif buyurdi, qaysilari kelmadi, ularning tashrifi yoki hozir bo‘lmaganligi nimani anglatishi.
2016-yilda Farnboro Brexit bo‘yicha referendumdan so‘ng o‘tkazildi. Uning natijalari aviashouda faol muhokama qilindi. Farnboroga mamlakat bosh vaziri Devid Kemeronning kelish-kelmasligi salon birinchi kuni bosh savoliga aylandi: referendum natijalari uning siyosiy karyerasi yakunini anglatar edi. Kemeron salonga kelib, ko‘plab foto va videokameralar qarshisida jilmayib turdi va keyingi kuni iste’foga chiqdi.
Fransiya yangi prezidenti Emmanyuel Makron esa aksincha, uning tarafdorlari g‘alaba qozongan parlament saylovlarining ikkinchi turidan keyingi kuni Le-Burjega tashrif buyurdi. Quyosh qizdirayotganiga qaramasdan, Makron ko‘cha eksponatlari bo‘yicha ekskursiyani qisqartirmadi va ko‘zdan kechirishni harbiy samolyotlardan boshladi.
Le-Burje va Farnboro kabi biznes va siyosatni o‘zida birlashtiruvchi salonlardan tashqari dunyo bo‘yicha yana o‘nlab boshqa aerokosmik salonlar shakllandi. Ular, birinchi navbatda, mamlakatlar nufuzini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan. Ularda shartnomalar summasi birmuncha kamroq (ba’zilarida umuman yo‘q). Biroq ularda siyosiy jihat muhim: davlatlar birinchi shaxslari tashrifi, do‘stona mamlakatlar delegatsiyasi hozirligi, mahalliy aerokosmik soha erishgan yutuqlarni namoyish etish. Bu kabi salonlar Germaniya, Xitoy va Dubayda bo‘lib o‘tadi. Rossiyaning MAKS aviasaloni ham birinchi navbatda mamlakat nufuzi uchun faoliyat olib boradi. Ularning yuzaga kelish tarixi ham, eksponatlar to‘plami ham turli-tuman.
Germaniyaning ILA aviasaloni umuman olganda Le-Burjening tengdoshi. Biroq Germaniya boshlagan urushlar tufayli dunyoning unga nisbatan yaxshi munosabatiga umid qilinmagan. Fransiya aviasaloni xalqaro vazn to‘play boshlagan bir paytda ILA mahalliy darajada qotib qoldi. Berlin aviasaloni juft yillarda o‘tkaziladi va u Germaniyaning aviatsiya va kosmos rivojiga qo‘shgan salmoqli ulushini namoyish etadi. ILA’ning har ochilishiga kansler Angela Merkel tashrif buyuradi.
Airshow China ham juft yillarda o‘tkaziladigan tadbir bo‘lib, 1996-yildan buyon o‘tkazib kelinadi. Xitoyning aerokosmik sohadagi yutuqlari katta: o‘z orbital stansiyasi, raketalari, boshqariluvchi kosmik kemasi, mamlakat o‘z yo‘lovchi samolyotlari qurilishini yo‘lga qo‘ygan. Airshow China’da uchish qurilmalari bilan bir qatorda tanklar, bronetansportyorlar va o‘qotar qurollar ham namoyish etiladi.
Dubai Airshow tarixi 1989-yildan boshlanadi. Uning ahamiyati Dubayning iqtisodiy taraqqiyoti bilan birga o‘sib bordi. Tadbir BAA bosh vaziri va Dubay amiri Al Maktum patronaji ostida o‘tkaziladi. 2013-yildan buyon aviashou Dubayning yangi aeroportida o‘tkaziladi. Aeroport devorlaridan so‘ng cho‘l boshlanib ketadi.
Rossiyaning MAKSi 1993-yildan boshlangan. Unda tajriba sifatida barpo etilgan harbiy va istiqbolli fuqarolik samolyotlarini ko‘rish va mashhur kosmonavtlar, masalan, Aleksey Leonov bilan uchrashish mumkin. MAKS ochilishiga Vladimir Putin tashrif buyuradi. U prezident va bosh vazir maqomidagi boshqaruvi davomida atigi bir marta MAKSga kelmay qolgan.
Izoh (0)