O‘zbekistonda tomorqaga ega oila a’zolarini o‘zini o‘zi band qilganlar ro‘yxatiga kiritish tartibi o‘zgartirilmoqda

O‘zbekistonda aholini manzilli ijtimoiy himoya qilish va moddiy qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirish, davlat tomonidan ko‘makka muhtoj fuqarolarga amaliy yordam ko‘rsatish yo‘nalishida bir qator tizimli islohotlar amalga oshirilmoqda. 

Ushbu ishlarning samaradorligini oshirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Ijtimoiy himoya yagona reyestri axborot tizimi orqali kam taʼminlangan oilalarni aniqlash va ularga ijtimoiy nafaqalar tayinlash bo‘yicha elektron ko‘rinishda ariza berishni joriy etish to‘g‘risida”gi qarori loyihasi ishlab chiqildi. 

Mazkur hujjat bilan kam ta’minlangan oilalar bolalari uchun nafaqa va moddiy yordam (ijtimoiy nafaqa) tayinlash va to‘lash tartibiga o‘zgartirish kiritilishining sabablari quyidagilardan iborat.

Kam ta’minlangan oilalarga bolalar nafaqasi yoki moddiy yordam tayinlash uchun oilaning voyaga yetgan barcha mehnatga layoqatli a’zosi rasmiy ish bilan band bo‘lishi talab etiladi. Agar oilaning mehnatga layoqatli a’zosidan biri rasmiy ish bilan band bo‘lmasa, nafaqa yoki moddiy yordam tayinlash rad etiladi.

Bunda, amaldagi tartib bo‘yicha oilaning tomorqa yer maydoni mavjud bo‘lganda har 4 sotix yerga bir oila a’zosi avtomatik ravishda band deb belgilanadi hamda rasmiy daromad talab etilmaydi.

Hozirda 326 ming tadan ortiq oilalarga aynan oila a’zolari avtomatik ravishda band deb belgilanganligi sababli nafaqalar tayinlangan. 

Lekin shuni alohida ta’kidlash lozimki, ushbu oilalarning a’zolari ishga joylashish, faoliyatlarini yakka tartibdagi tadbirkor yoki o‘zini o‘zi band qilish orqali rasmiylashtirish choralarini ko‘rishmagan.

Natijada, amaliyotda o‘ziga to‘q katta hovliga ega bo‘lgan yoki tomorqasidan umuman foydalanmagan oilalarga ham nafaqa tayinlanishi hamda aholi o‘rtasida tizimga nisbatan ishonch kamayishiga sabab bo‘lmoqda.

Misol uchun, 3 farzandlik oilaning 8 sotix yer maydoni mavjud va er-xotin norasmiy daromad oladi. Bunda, er va xotindan bandlik talab etilmaydi va 8 sotix yer uchun 274,4 ming so‘m normativ daromad hisoblanadi. Normativ daromad oiladagi bir kishi (54,8 ming so‘m) uchun eng kam iste’mol xarajatidan kam bo‘lganligi sababli nafaqa tayinlanadi.

Kiritilayotgan o‘zgartirishlarga ko‘ra, oilaning tomorqa yer va/yoki dehqon xo‘jaligi maydonida faqat oilaning bir ishsiz a’zosini avtomatik ravishda “band” sifatida qabul qilinib, keyingi a’zolarini faoliyatini rasmiylashtirishi talab etilmoqda. 

Amaldagi tartibga muvofiq, tomorqada band bo‘lgan fuqarolar ixtiyoriy ravishda soliq organida o‘zini-o‘zi band qilgan shaxs sifatida ro‘yxatdan o‘tish tartibi mavjud. Bunda, o‘zini-o‘zi band qilgan sifatida ro‘yxatdan o‘tgan fuqaroga bir yilda bazaviy hisoblash miqdorining 1 barobari (330 ming so‘m) ijtimoiy soliq to‘lagan taqdirda nafaqa tayinlashda “band” sifatida qabul qilinadi hamda pensiya hisoblashda 1 yillik ish stajiga ega bo‘ladi.