Bosh prokuratura O‘zbekiston uchun elektron to‘lov tizimidagi firibgarlikning yangi turi – “Chardjbek” (chargeback) paydo bo‘lganidan ogohlantirdi.
Maʼlum qilinishicha, bu jinoiy sxema O‘zbekistonda allaqachon keng tarqalib, bir qator tadbirkorlik subyektlari bunday noqonuniy xatti-harakatlardan jabr ko‘rmoqda.
“Chardjbek” – bu karta egasi tomonidan xizmat ko‘rsatuvchi bank orqali bank karta operatsiyasiga eʼtiroz bildirish va bekor qilish tartibi. Dastlabki himoya funksiyasiga qaramay, “chardjbek” mexanizmi noto‘g‘ri daromad ko‘rish uchun tobora ko‘proq foydalanilmoqda.
Misol uchun, mijoz internet-do‘kondan 8 million so‘mlik noutbukni bank kartasi orqali onlayn to‘lov orqali xarid qilgani qayd etilgan. Bir muddat vaqt o‘tgach, ushbu kartaning qonuniy egasi bunday operatsiyani amalga oshirmagani sababli xizmat ko‘rsatuvchi bankka to‘lovni qaytarish (“chardjbek”) talabini bildirgan.
Bank bu mablag‘ni tovar sotuvchisi hisobidan chiqarib, mijozga 8 million so‘m qaytardi. Sotuvchi xaridni maʼlum bir to‘lovchi tomonidan amalga oshirilganini isbotlay olmadi, chunki u mijozni aniqlash uchun qo‘shimcha choralar ko‘rmagan.
Bunday holatlarda tegishli choralar ko‘rilmagani, chardjbek mexanizmidan noto‘g‘ri foydalanish natijasida kompaniyalar zarar ko‘rmoqda.
“Ayni paytda huquqni muhofaza qilish organlari tomonidan chardjbek firibgarligini tekshirish va oldini olishning aniq uslubi ishlab chiqilmagan”, — deyiladi xabarda.
Ta’kidlanishicha, banklarda ham ushbu mexanizm bilan bog‘liq holatlarni aniqlash va tadbirkorlarning qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha hozircha maxsus tartiblar mavjud emas.
“O‘zbekiston Markaziy banki maʼlumotlariga ko‘ra, 2022-yilda chakana to‘lovlarning umumiy hajmida to‘lov kartalaridan foydalangan holda amalga oshirilgan operatsiyalar ulushi 65 foizga yetgan. Bu bilvosita ‘chardjbek’ potensial xavflarining ortib borayotganidan dalolat beradi”, — deyiladi xabarda.
Odatiy firibgarlik sxemasidan farqli o‘laroq, chardjbek tartibi to‘lovni qabul qilib oluvchining aybini isbotlashni talab qilmaydi. Mijozning olingan tovar/xizmatlarning yo‘qligi yoki kompaniya tomonidan firibgarlikda gumon qilingani haqidagi bayonotining o‘zi yetarli. Isbotlash majburiyati tadbirkor zimmasiga tushadi, bu masofaviy savdo sharoitida qiyin, ayniqsa mijoz boshqa davlat fuqarosi bo‘lsa.
Sud amaliyotining tahlili chardjbekdan noto‘g‘ri foydalanishning odatiy sxemalarini ko‘rsatadi: keyinchalik qaytarib berish sharti bilan tovarlarni haqiqatda qaytarib bermasdan sotib olish; o‘g‘irlangan, deb eʼlon qilingan karta orqali to‘lov qilish, qonuniy egasi tomonidan chardjbek maqsadida boshqa fuqaroning kartasidan foydalanish; yetkazib berish orqali xarid qilish, lekin go‘yoki qabul qilinmadi, degan vaj orqali chardjbek operatsiyasini amalga oshirish.
Qabul qilingan mablag‘larning qonuniyligini isbotlash vaqt va moliyaviy xarajat talab qiladi. To‘g‘ridan to‘g‘ri yo‘qotishdan tashqari, bitimlar bo‘yicha tez-tez eʼtirozlar kelib tushishi natijasida kompaniyalar o‘z obro‘siga putur yetkazadi va bk jarima to‘lashga olib keladi.
“Chardjbek” orqali yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xavflarni minimallashtirish uchun mutaxassislar quyidagilarni tavsiya qiladi: birinchidan, to‘lovni amalga oshirishda to‘lovni amalga oshiruvchilarni to‘liq tekshirish; ikkinchidan, xaridor to‘g‘risidagi va sotib olish parametrlari haqidagi maʼlumotlarni yozib olish.
Plastik kartalardan pul o‘g‘irlash holatlari
Aprel o‘rtalarida Namanganda maktab o‘quvchisi ustozining plastik kartasidan 2 million so‘m yechib olgani to‘g‘risida xabar berilgandi. 2022-yil iyulda esa Andijonda 8-sinf o‘quvchisi o‘nlab fuqarolarning pullarini qo‘lga kiritib, PUBG o‘yiniga tikib yuborgani aniqlangan edi. Iyul boshida bo‘lsa, Buxoro viloyati G‘ijduvon tumanidagi bank filiali kassiri mijozlarning 41 ta bank kartalaridagi mablag‘larni o‘g‘irlagani ma’lum bo‘ldi.
Izoh (0)