Бош прокуратура электрон тўлов тизими билан боғлиқ янги турдаги фирибгарликдан огоҳлантирди

Бош прокуратура Ўзбекистон учун электрон тўлов тизимидаги фирибгарликнинг янги тури – “Чарджбек” (Chargeback) пайдо бўлганидан огоҳлантирди.

Маълум қилинишича, бу жиноий схема Ўзбекистонда аллақачон кенг тарқалиб, бир қатор тадбиркорлик субъектлари бундай ноқонуний хатти-ҳаракатлардан жабр кўрмоқда.  

“Чарджбек” – бу карта эгаси томонидан хизмат кўрсатувчи банк орқали банк карта операциясига эътироз билдириш ва бекор қилиш тартиби. Дастлабки ҳимоя функциясига қарамай, “чарджбек” механизми нотўғри даромад кўриш учун тобора кўпроқ фойдаланилмоқда.

Мисол учун, мижоз интернет-дўкондан 8 миллион сўмлик ноутбукни банк картаси орқали онлайн тўлов орқали харид қилгани қайд этилган. Бир муддат вақт ўтгач, ушбу картанинг қонуний эгаси бундай операцияни амалга оширмагани сабабли хизмат кўрсатувчи банкка тўловни қайтариш (“чарджбек”) талабини билдирган.

Банк бу маблағни товар сотувчиси ҳисобидан чиқариб, мижозга 8 миллион сўм қайтарди. Сотувчи харидни маълум бир тўловчи томонидан амалга оширилганини исботлай олмади, чунки у мижозни аниқлаш учун қўшимча чоралар кўрмаган.

Бундай ҳолатларда тегишли чоралар кўрилмагани, чарджбек механизмидан нотўғри фойдаланиш натижасида компаниялар зарар кўрмоқда.  

“Айни пайтда ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари томонидан чарджбек фирибгарлигини текшириш ва олдини олишнинг аниқ услуби ишлаб чиқилмаган”, — дейилади хабарда.

Таъкидланишича, банкларда ҳам ушбу механизм билан боғлиқ ҳолатларни аниқлаш ва тадбиркорларнинг қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича ҳозирча махсус тартиблар мавжуд эмас.

“Ўзбекистон Марказий банки маълумотларига кўра, 2022 йилда чакана тўловларнинг умумий ҳажмида тўлов карталаридан фойдаланган ҳолда амалга оширилган операциялар улуши 65 фоизга етган. Бу билвосита ъчарджбекъ потенсиал хавфларининг ортиб бораётганидан далолат беради”, — дейилади хабарда.

Одатий фирибгарлик схемасидан фарқли ўлароқ, чарджбек тартиби тўловни қабул қилиб олувчининг айбини исботлашни талаб қилмайди. Мижознинг олинган товар/хизматларнинг йўқлиги ёки компания томонидан фирибгарликда гумон қилингани ҳақидаги баёнотининг ўзи етарли. Исботлаш мажбурияти тадбиркор зиммасига тушади, бу масофавий савдо шароитида қийин, айниқса мижоз бошқа давлат фуқароси бўлса.

Суд амалиётининг таҳлили чарджбекдан нотўғри фойдаланишнинг одатий схемаларини кўрсатади: кейинчалик қайтариб бериш шарти билан товарларни ҳақиқатда қайтариб бермасдан сотиб олиш; ўғирланган, деб эълон қилинган карта орқали тўлов қилиш, қонуний эгаси томонидан чарджбек мақсадида бошқа фуқаронинг картасидан фойдаланиш; етказиб бериш орқали харид қилиш, лекин гўёки қабул қилинмади, деган важ орқали чарджбек операциясини амалга ошириш.

Қабул қилинган маблағларнинг қонунийлигини исботлаш вақт ва молиявий харажат талаб қилади. Тўғридан тўғри йўқотишдан ташқари, битимлар бўйича тез-тез эътирозлар келиб тушиши натижасида компаниялар ўз обрўсига путур етказади ва бк жарима тўлашга олиб келади.

“Чарджбек” орқали юзага келиши мумкин бўлган хавфларни минималлаштириш учун мутахассислар қуйидагиларни тавсия қилади: биринчидан, тўловни амалга оширишда тўловни амалга оширувчиларни тўлиқ текшириш; иккинчидан, харидор тўғрисидаги ва сотиб олиш параметрлари ҳақидаги маълумотларни ёзиб олиш.  

Пластик карталардан пул ўғирлаш ҳолатлари

Апрель ўрталарида Наманганда мактаб ўқувчиси устозининг пластик картасидан 2 миллион сўм ечиб олгани тўғрисида хабар берилганди. 2022 йил июлда эса Андижонда 8-синф ўқувчиси ўнлаб фуқароларнинг пулларини қўлга киритиб, PUBG ўйинига тикиб юборгани аниқланган эди. Июль бошида бўлса, Бухоро вилояти Ғиждувон туманидаги банк филиали кассири мижозларнинг 41 та банк карталаридаги маблағларни ўғирлагани маълум бўлди.