Kindigi boltada kesilgan, san’at institutiga qabul qilinmagan va o‘qituvchilikdan qiziqchi bo‘lgan ijodkor Boltavoy Toshmatov bilan suhbat

Boltavoy Toshmatov sahnadagi chiqishlari va filmlarda yaratgan katta-kichik rollari bilan tomoshabinlarga yaxshi tanish. Ammo ko‘pchilik uning shaxsiy hayoti bilan bog‘liq ma’lumotlarni bilmaydi. “Daryo” muxbiri Nargizaxon Murodova ijodkor bilan suhbatda bo‘lib, ko‘plab savollarga javob oldi. 

“Dadam qaychi topolmay doyaga bolta uzatgan ekan”

— 1960-yilga qadar ko‘pchilik ayollar uyda farzandlarini dunyoga keltirishar, har bir mahallaning o‘z doyasi bo‘lardi. Yashirmayman, men ham uyda tug‘ilganman. Dadam rahmatli ismimning ma’nosini aytganida rosa kulgandim. Doya ayol qaychi olib kirish esidan chiqib, “No‘monjon kindik kesishga qaychi berib yuboring”, degan ekan. Dadam ham boshqa erkaklar singari uyda nima turganini bilmasalar kerak, shoshilganda hovlida turgan boltani olib, suvdagi chelakka solib, cho‘ponlariga artib uzatgan ekan. Xullas, kindigim boltada kesilganidan keyin doya ayolning tavsiyasi bilan Boltavoy ismini tanlashgan ekan. O‘zbekiston xalq artisti Tesha Mo‘minov bilan suhbatlashganimda uning kindigi teshada chopilgani haqida aytib bergandi. Ho‘p g‘aroyib zamonlar edi, odamlar infeksiya nimaligini bilishmasdi.
Ismimni o‘zgartirishni ko‘p taklif qilishgan. Ammo kimlardandir uyalib ota-onam qo‘ygan ismdan voz kechishni istmaganman. Menimcha, san’atda tomoshabinlarning yodida qolishimga ham shu ismim sabab. Noodatiy ism baribir odamlarning e’tiborini tortadi.

“San’at institutiga qabul qilishmagan”

— Aslida qiziqchilarni o‘qitadigan san’at maktabi yo‘q. Muhiddin Darveshov agronom bo‘lgan, Abdulla Akbarov pedagog, Obid Asomov esa rassom bo‘lgan. Yashirmayman, san’at oliygohiga hujjat topshirganman. Menga “Dadangiz kim bo‘lib ishlaydi?” degan savolni berishgan. Oddiy ishchi ekanligini aytganimdan keyin hujjatlarimni qaytarib berishgan. Shundan keyin hozirgi O‘zbekiston Milliy universitetining tarix fakultetiga hujjat topshirib, o‘sha yerda tahsil olganman. Oradan ancha yillar o‘tib san’at oliygohida men bilan suhbat qilgan ustozning 60 yillik yubileyiga taklif qilishdi. Imtihondagi voqeani eslatsam “Yaxshi ham o‘qishga qabul qilmagan ekanman, mana qiziqchi bo‘lib ketding”, degan. “San’at institutini tamomlab, hammomchi bo‘lgandan ko‘ra, tarixni bitirib o‘qituvchi bo‘lganim yaxshi”, deganman. Chunki bu gaplarni ancha  yillar davomida dilimda saqlab yurgandim. Professional ijodkor o‘qishi kerak deyishadi, to‘g‘ri ammo bu o‘qib chiqqanlar albatta yaxshi san’atkor bo‘ladi degani emas. Ijodkor avvalo qobiliyatli bo‘lishi, undan keyin yaxshi ustozning qo‘lida o‘qishi kerak. 

“O‘qituvchi bo‘lishga asabim dosh bermagan”

— Sportning og‘ir atletika turi bilan shug‘ullanganman. Yoshlar terma jamoasi bilan birga ko‘plab xalqaro musobaqalarda ishtirok etganman. Oltin va kumush medallarim bor. Aslida imtiyoz bilan Respublikaning istalgan oliygohiga kirishim mumkin edi. Sport va tarixni o‘rganishga ancha kuch sarfladim. Ammo san’atga bo‘lgan ishtiyoq baribir qon-qonimga singib ketgan ekan. Terma jamoada ham, universitetdagi kursdoshlar orasida ham eng so‘zga chechani o‘zim bo‘lganman. Oliygohni tamomlab maktabga ishga kirganman, ammo o‘qituvchilik qilishga asabim dosh bermagan. Bor-yo‘g‘i bir oy o‘qituvchilik qilib, o‘z arizamga ko‘ra ishdan ketganman. Chunki o‘qituvchi bo‘lish oson emas, jahl chiqqanda bitta bolaga og‘ir gapirsangiz shartta ota-onasini yetaklab keladi. Avvalku ota-onalarning ustozlarga bo‘lgan hurmati ancha yuqori edi. Ammo shunda ham bu sohada ishlashimga ko‘zim yetmagan. Undan keyin haydovchi bo‘lib ishlaganman.

“To‘y xizmatlariga Sherali Jo‘rayev bilan borganman”

— Haydovchi bo‘lib ishlab yurgan paytlarimda televideniyega sport ustasi sifatida ham taklif etib turishardi. Bir kuni syomkada Sherali Jo‘rayev bilan uchrashib qolganman. U insonni shu vaqtgacha biror marta hayotda ko‘rmagandim. Qisqa vaqtda Sherali Jo‘rayev bilan shunchalik yaqin bo‘lib ketdikki, hatto to‘y-xizmatlariga ham birga boradigan bo‘ldik. To‘ylardan birida Mirzabek Holmedov bilan uchrashib qoldim. Unga tatarcha va qozoqcha latifa aytib berganimda mazza qilib kulgandi. Aslida qiziqchini kuldirish juda qiyin. Boshqa qiziqchilardan farqli jihatim men qozoq va tatar tilida ham latifalar aytolishim bo‘ldi. Ilk chiqishim “Xalqlar do‘stligi” san’at saroyida bo‘lgan. Chiqishim yomon bo‘lmagan, ammo juda hayajonlanganman. Shunda Mirzabek chetga olib, “Aka ozgina sekin gapiring, odamlar tushunolmay qoladi”, degandi. 

“Obid Asomov menga ishonch bildirgan”

— Ancha vaqtgacha san’atkor bo‘lganimni oila a’zolarimga aytmaganman. Bir kuni ayolim bilan universitetning madaniyat saroyida o‘tkaziladigan konsertga kelganmiz. Tomoshabinlar orasida o‘tirsam, Soat Sharipov tanib qolib sahnaga taklif etgan. Sahnaga chiqib odamlarni kuldirganimda ayolimning og‘zi ochilib qolgandi. “Bu hunaringiz ham bormi?” deb hayratlangandi. 1987-yili ilk marta katta sahnaga chiqdim va shundan keyin hayotim san’at bilan bog‘landi. Ancha yillardan keyin Obid Asomov bilan uchrashib qoldim. “Boltavoy aka, sizga atalgan rol bor, biz bilan sahnaga chiqasizmi”, dedi. Aytilgan vaqtda uyiga borsam u yerda To‘xtamurod Azizov, Obit Asomov va Botir Muhammadxo‘jayevlar yangi konsert dasturi ustida ishlab o‘tirishgan ekan. Obid menga qozoq erkakning rolini o‘ynab berolasizmi dedi. O‘shanda Botir Muhammadxo‘jayev “Bu rolda hech narsani ko‘rayotganim yo‘q, odamlarga yoqmaydi”, degandi. Ammo Obidning ishonchi bilan o‘zbek va qozoq chegarasi sabab uyi ikkiga bo‘lingan erkak haqidagi sahna ko‘rinishi yaratilgandi. Ishonasizmi, bu chiqish o‘sha yilgi konsertimizning eng cho‘qqisi bo‘ldi. Odamlar ancha vaqtgacha bu hazilni eslab kulib yurishgan.

“Oilam haqida gapirgim kelmaydi”

— Oilam haqida ko‘p qiziqishadi. Ammo aytgim kelmaydi. Chunki san’atkor baribir sirli bo‘lgani, shaxsiy hayotini ommaga ko‘rsatmagani ma’qul. Masalan, rahmatli aktyor Hojiakbar Nurmatov bilan radioda ko‘p birga ishlaganmiz. Juda ko‘p sigaret chekardi. “Aka, o‘pka ham qiynalib ketdi-ku, nega chekaverasiz?” desam “Eh Boltavoy ichimdagildar o‘zimga va yolg‘iz Allohga ayon. Hozir dublyajdan chiqib, uyga borib kelinoyingizni ovqatlantirib kelishim kerak”, degandi. Shu insonning ayoli uzoq yil to‘shakka mixlanib yashadi. Ammo aktyor buni ommaga oshkor etishni istamasdi. Aytmoqchi bo‘lganim, har bir san’atkorning o‘z shaxsiy hayoti, oddiy odamlar kabi muammolari bor. Uni ommaga oshkor etish shart emas. Bir o‘g‘lim va uchta qizim bor. Qizlarimning barini turmushga berganmiz. Uyga kelganda xursand bo‘lamiz, kelmasa undan ham yaxshi deymiz. O‘g‘lim yengil atletika bilan shug‘ullanadi.