• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12768.26
    • RUB162.63
    • EUR14400.04
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +17°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    O‘zbekiston

    “Ustoz”, “muallim”, “domla”, “professor” — bu so‘zlarning asl ma’nosi nima?

    Ta’lim sohasida faoliyat olib boruvchi mutaxassislar bir necha nomlar bilan ataladi. Ularning kelib chiqishi, etimologiyasi turlicha, albatta. “Daryo” kolumnisti Orif Tolib bugun ana shunday so‘zlarning ba’zilari haqida ma’lumot beradi.

    Ustoz – usta degani

    Ustoz so‘zi tilimizga forschadan o‘tgan. U usta so‘zi bilan o‘zakdosh. Asliyatda muallim, usta ma’nolari ishlatiladigan bu so‘z o‘zbekchada ikki xil ma’noda qo‘llanadi:

    1. Kasb, hunar, ilm va shu kabilarni o‘rgatuvchi; o‘qituvchi, muallim.

    Ustozidan saboq olgan, auditoriyalarda bo‘ladigan bahslar va jiddiy mashg‘ulotlarda qatnashgan talaba bo‘shagan zahoti ikkinchi uyi – yotoqxonaga shoshiladi. Gazetadan.

    2. Yo‘l-yo‘riq ko‘rsatuvchi, tarbiyalovchi, murabbiy; rahnamo, o‘qituvchi, muallim.

    Shunday qilib, kitobni ko‘tarib, ming istihola bilan ustoz Mirtemirga yaqinlashdim. Gazetadan.

    Bu so‘z ustod shaklida ham qo‘llanadi, lekin bu shakl hozir eskirgan.

    Muallim – ilm beruvchi

    Muallim so‘zi arab tilidan olingan, ilm, ta’lim, olim so‘zlari bilan o‘zakdosh. O‘zbek tilida ikki xil ma’noda qo‘llanadi:

    1. Dars beruvchi kishi; o‘qituvchi, pedagog: matematika muallimi, musiqa muallimi, universitet muallimi.

    Fiqhdan ta’lim beruvchi muallimning maoshi 300 dirhamni tashkil etgan. “Fan va tumush”.

    2. Ta’lim beruvchi, birovga biror narsa o‘rgatuvchi kishi; ustod, ustoz.Bugun muallim so‘zi jonli tilda kam qo‘llanadi. Og‘zaki uslubda malim shaklida ishlatish uchraydi.

    Domla – katta o‘qituvchi

    Domla so‘zining etimologiyasi haqida turli qarashlar bor. So‘zning to‘liq shakli – domulla. Xalq tilida ana shu to‘liq shakli ham ishlatilib turadi. Izohli lug‘atga ko‘ra, fors va hind tillaridagi so‘zlardan hosil bo‘lgan dodo va arabcha mulla so‘zlari birikishidan hosil bo‘lgan.

    Dodo – ota, katta; mulla esa o‘qimishli, taqvodor odam ma’nosiga ega. Ya’ni domulla – katta o‘qituvchi, bosh muallim.

    Milliy ensiklopediyaga ko‘ra, bu so‘z eski maktablarda o‘g‘il bolalarga ta’lim-tarbiya bergan ziyolilar; masjid imom-xatiblari; oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlarida dars beruvchilar; biror sohada obro‘-e’tibor qozongan, ilg‘or dunyoqarashi, e’tiqodi va boshqa fazilatlari bilan o‘zgalarga namuna bo‘ladigan kishilarga nisbatan ishlatiladi.

    O‘qituvchi – sof o‘zbekcha atama

    O‘qituvchi so‘zi domla, muallim, ustoz, murabbiy kabi so‘zlar qatorida sof o‘zbekcha ekani bilan ajralib turadi. U fan, tarbiya asoslaridan birini o‘qitadigan, dars beradigan kishini anglatadi.

    Oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlarida, maktablarda dars beradigan mutaxassislarning rasmiy lavozimi ham aynan o‘qituvchilikdir:

    Jismoniy tarbiya o‘qituvchisi unga “sendan yaxshi sportchi chiqadi”, degan. O‘. Hoshimov, “Qalbingga quloq sol”.

    Murabbiy – tarbiyachi demak

    Murabbiy arab tilidan olingan, tarbiya so‘zi bilan o‘zakdosh. O‘zbek tilida tarbiyachi, rahnamo, sport treneri kabi ma’nolarda ishlatiladi:

    Murabbiy – bola qalbida nish ura boshlagan umid g‘unchalarining mehribon sohibidir. R. Usmonov, “Odobnoma”.

    Xosiyatxon faqat Naziraning ustozigina emas, qanchadan-qancha qiz-juvonlarning murabbiysi. Yo. Shukurov, “Marg‘ilon go‘zali”.

    U o‘z jamosi bilan juda ko‘p sovrinlarni qo‘lga kirita olgan murabbiydir.

    Mamlakatimizda eng yaxshi murabbiylar uchun “O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan yoshlar murabbiysi” faxriy unvoni ta’sis etilgan.

    Mudarris – dars beruvchi

    Mudarris so‘zi arab tilidan kirgan. Dars, madrasa so‘zlari bilan o‘zakdosh. Madrasada dars beruvchi kishini, madrasa o‘qituvchisini bildiradi. Hozir ham diniy ta’lim muassasalari, jumladan, madrasa muallimlari mudarris deb ataladi. Bu so‘z oldinlari tilda faol qo‘llangan:

    Katta amakisi Buxoroning “Xo‘ja Porso” madrasasining mudarrisi bo‘lib, Abdurahmon shu kishining tarbiyasiga kelgan edi. A. Qodiriy, “Mehrobdan chayon”.

    Pedagog – qadim atama

    Bu so‘zning ildizi qadimgi yunon tilidagi paydagogos iborasiga borib taqaladi. Bola yetaklovchi ma’nosiga ega bu atama dastlab bolaga ilk ta’limni beruvchi va unga g‘amxo‘rlik qiluvchi qullarga nisbatan ishlatilgan. Qadimgi Afinada bola yetti yoshga yetgach, pedagog tarbiyasiga berilgan. U bolaning savodini chiqargan. Jismoniy va ruhiy xavf-xatarlardan himoya qilish ham pedagog zimmasiga yuklatilgan. Pedagog bolani maktabgacha kuzatish va olib kelish, hamisha uning yonida bo‘lish majburiyatini olgan.

    Pedagog so‘zi pediatr so‘zi bilan “qarindosh”. Pediatr bolalar salomatligi bo‘yicha mutaxassisdir.

    Pedagog so‘zi dastlab lotin tiliga, undan fransuz tiliga o‘tgan. XVIII asrda rus tiliga kirib kelgan va keyinchalik o‘zbekchaga o‘zlashgan.

    Hozirgi o‘zbek tilida pedagog so‘zi pedagogika sohasi mutaxassisi; bolalar va yoshlarni tarbiyalash va o‘qitish bilan shug‘ullanuvchi, shu soha bo‘yicha maxsus tayyorgarlikka ega bo‘lgan shaxs, o‘qituvchini anglatadi:

    Pedagogning vazifasi yuksak, murakkab va oliyjanobdir. “Fan va turmush”.

    Tyutor – murabbiy demak

    Tilimizda oxirgi bir yil ichida paydo bo‘lgan bu atama talabalarning ma’naviy va ijtimoiy holatini doimiy ravishda tahlil qilib boruvchi, mavjud muammolarni bartaraf etishda yaqindan yordam ko‘rsatuvchi mutaxassisni anglatadi.

    Tyutor – inglizcha so‘z. Ingliz tiliga lotin tilidan qadimgi fransuz tili orqali o‘tgan. Taxminlarga ko‘ra, bu so‘zning ildizi sanskrit tiliga borib taqalishi mumkin.

    Tyutor zamonaviy ingliz tilida ustoz, murabbiy, xususiy ta’lim bilan shug‘ullanuvchi mutaxassis ma’nolarida qo‘llanadi.

    O‘zbek tilida oliy ta’lim muassasasi xodimini anglatadi. U talabalarning qiziqishlari, darsdan keyingi mashg‘ulotlari, yashash sharoitlari kabi masalalar bilan shug‘ullanadi. Bu mazmunni o‘zbek tilida shu paytgacha qo‘llanib kelayotgan murabbiy so‘zi bemalol bera oladi. Fikrimcha, tilimizda tayyor so‘z turgan paytda yana yangi atama qidirish mutlaqo ortiqcha.

    Professor – xalq o‘qituvchisi

    Professor so‘zi lotinchada ommaviy o‘qituvchi, xalq o‘qituvchisi degan ma’noni anglatadi. Uning o‘zagi profiteri – ochiq aytmoq, e’lon qilmoq, oshkor gapirmoq fe’liga borib taqaladi.

    Professor oliy o‘quv yurtlari va ilmiy-tadqiqot institutlaridagi yuksak malakali ilmiy xodimlarning ilmiy unvoni yoki lavozimidir. Dastlab XVI asrda Oksford universitetida rasmiy maqom sifatida tatbiq etilgan.

    Professor so‘zi o‘zbek tiliga rus tilidan o‘tgan. Rus tiliga XVII–XVIII asrlarda nemis tilidan kirgan.

    Birinchi o‘zbek professori Abdurauf Fitratdir. U 1926-yili ana shu ilmiy unvonga ega bo‘lgan.

    01.10.2022, 21:10   Izoh (0)   44180
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Jizzaxda haydovchi traktorida 14 ta tirkama bilan harakatlandi (video)

    01.10.2022, 20:08

    Surxondaryodagi xonadonga 4 bosh Buxoro bug‘usi adashib kirib qoldi (foto)

    01.10.2022, 19:41

    O‘zbekistonda qancha pedagog faoliyat yuritayotgani ma’lum bo‘ldi

    01.10.2022, 18:06

    “Ikki milliondan ortiq o‘zbekistonlik xorijda mehnat qilib, daromad topmoqda” — Mehnat vaziri

    01.10.2022, 17:46

    O‘zbekistonda sentabr oyida eng qimmat va eng arzon palov qayerda tayyorlangani ma’lum qilindi

    01.10.2022, 17:22

    Adliya vazirligi axborot xavfsizligi bo‘yicha xalqaro sertifikat oldi

    01.10.2022, 16:07
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Chery gazga o‘tmoqda: kafolat to'liq saqlanib qolinadi, o‘rnatish esa 31 maygacha bepul! 


    MKBANK xalqaro moliya bozorida: Qozog‘iston banklaridan 15 million dollar jalb qilindi


    So‘zlar ahamiyatga ega: TBC Bank 8-mart tabriklarini pullarga aylantirib, ayollar tadbirkorligini qo‘llab-quvvatladi


    “Akkermann sement” xalqaro forumi: qurilish materiallari sohasidagi muammolar keng tahlil qilindi


    Acıbadem shifoxonalar tarmog‘ida qon kasalliklarini zamonaviy davolash usullari: leykoz va boshqa kasalliklar


    UZTELECOM 10 Gbit/s tezlikdagi uy internetini foydalanuvchilarga taqdim etdi


    Ilg‘or qurilish texnologiyalari asosida qad rostlayotgan Quyi Chotqol GES


    InfinBANK Visa Direct orqali xalqaro pul o‘tkazmalariga qo‘yilgan limitlarni oshirdi 


    Eng chuqur g‘or, eng baland ko‘prik va eng sirli maskan – Namanganga boramiz


    “Biznesni rivojlantirish banki” biznes uchun qulay innovatsion bank bo‘lishga intilmoqda


    Centrum Air yangi Airbus A320neo — aviaparkidagi to‘qqizinchi samolyotni qabul qilib oldi 


    Oqtepa Lavashdan “Kulgili narxlar”: sevimli taomlar — har bir pozitsiya 10 mingdan 20 ming so‘mgacha bo‘lgan maxsus narxlarda


    Abadiy ishonchlilik va xavfsizlik: GWM sohaning yangi standartlarini joriy etmoqda


    “O‘zbekinvest” IUA aʼzosiga aylandi va Londonning global sug‘urta bozorida o‘z mavqeini mustahkamladi


    Ipoteka Bank OTP Group o‘zini o‘zi band qilganlarga yangi ipoteka dasturini ishga tushirdi: hujjatlarsiz, asabbuzarliksiz, samarali natijalar bilan

     

    Tavsiya etamiz

    “Ikki xonali uy uchun 715 mln so‘mdan”. “Daryo”dagi maqoladan so‘ng poytaxt hokimligi uysiz qolgan aholiga xonadon sotib olish uchun mablag‘ ajratdi

    28 may, 21:15

    Budapesht fasadlari: sanʼat ko‘chada yashaydi (foto)

    27 may, 10:00

    Gestapo va KGB xizmatida bo‘lgan buxorolik “Shtirlits”

    26 may, 19:00

    Ayol ovchilardan ilg‘or samolyotlarga qadar — Ukraina rus Shahed’larini qanday ovlaydi?

    19 may, 20:10
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    O‘zbekistonda nechta oliy taʼlim tashkiloti faoliyat yuritayotgani ochiqlandi

    O‘zbekiston | 29 may, 23:50

    Saida Mirziyoyeva Rossiya hukumati raisi bilan uchrashuv o‘tkazdi

    O‘zbekiston | 29 may, 23:31

    “Daryo” dayjesti: 29-mayning eng muhim xabarlari

    O‘zbekiston | 29 may, 23:25

    Saida Mirziyoyeva Rossiya Federal Majlisi Federatsiya Kengashi raisi bilan uchrashuv o‘tkazdi

    O‘zbekiston | 29 may, 23:10

    Kongressmen Trampdan investorlar uchun tashkil etilgan kechki ovqat tafsilotlarini oshkor qilishni talab qildi

    Dunyo | 29 may, 22:53

    Massimiliano Allegri “Milan” bilan kelishuvga erishdi

    Sport | 29 may, 22:38

    Isroil G‘azodagi asirlarni ozod qilish bo‘yicha AQSHning yangi taklifini qabul qildi. HAMAS esa jim

    Dunyo | 29 may, 22:10

    Sirdaryoda sevgan yigitini o‘ldirmoqchi bo‘lgan qiz 6 yilga qamaldi

    O‘zbekiston | 29 may, 21:57
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.