Moliya sohasi bilan bog‘liq har qanday mavzu murakkab, uni tushunish uchun maxsus bilimga ega bo‘lish kerakdek tuyulishi mumkin. Biroq keling, depozitlar haqida oson va tushunarli tilda ma’lumotga ega bo‘lamiz. Mavzu bo‘yicha umumiy tasavvur hosil qilishingiz uchun asosiy tushunchalarga e’tibor qaratamiz.
Depozit/omonat nima?
Pul depoziti – bu foyda olish yoki shunchaki saqlash uchun pullarni ma’lum muddatga bankka qo‘yish. Bank ushbu mablag‘larning bir qismidan o‘z maqsadlari yo‘lida foydalanishi mumkin. Masalan, mijozlarga kredit berish, fond bozorlari va valyuta birjalarida savdo qilish orqali bank foyda ko‘rish huquqiga ega.
Tarixga nazar
Depozitlar miloddan avvalgi VII asrda paydo bo‘lgan. Odamlar pullarini mahalliy kohinlar qo‘lida saqlagan. Biroq buning evaziga hech qanday foizlar to‘lanmagan. Omonat bilan bog‘liq xizmatlarni taklif qiluvchi birinchi banklar Yevropada 808-yilda faoliyat boshlagan.
Depozit turlari
Eng keng tarqalgan depozitlar:
- Talab qilib olinguncha depozitlar. Pullarni saqlash muddati bo‘yicha qat’iy belgilangan cheklovlar yo‘q, pul qo‘yuvchi mablag‘laridan istalgan payt foydalanishi mumkin. Foiz stavkalari boshqa omonat turlariga qaraganda pastroq yoki umuman mavjud emas.
- Muddatli depozitlar (ma’lum muddatga – 6, 12, 24 oyga va undan ko‘proq yilga ochiladigan depozitlar). Depozit summasi belgilangan muddat yakunlangach egasiga qaytarib beriladi. Yig‘ilgan foizlar omonat muddati davomida (har oy, har kvartalda va h.k.) yoki yakunida to‘lab beriladi.
- Jamg‘ariladigan/maqsadli omonatlar. Ma’lum bir maqsadni (masalan, o‘qishga to‘lov qilish, mashina yoki kvartira sotib olish) ko‘zlab pul to‘plash uchun ochiladi. Odatda ushbu omonat uzoq muddatga joylashtiriladi va boshqa ko‘plab depozitlardan farqli ravishda, hisobni to‘ldirib borish imkonini beradi.
Depozitning yaxshi taraflari:
- O‘zbekistonda har qanday shartlar asosida va har qanday valyutada ochilgan barcha depozitlar Fuqarolarning omonatlarini kafolatlash fondi tomonidan himoyalangan. Agar bank bilan noxush hodisa yuz bergan taqdirda ham, pul qo‘ygan kishi zarar ko‘rmaydi.
- Depozitlar – bu kafolatlangan passiv daromad. Mukofot mijoz ishtirokisiz avtomatik ravishda jamg‘arib boriladi.
- Depozitlar turli shartlarga ega. Shartlarning ba’zilariga ko‘ra, mijoz o‘z mablag‘larini istalgan payt yechib olishi mumkin.
- Foydani oldindan hisoblab chiqish imkoni mavjud. Buning uchun bankning rasmiy saytidagi onlayn kalkulyatordan foydalanish yoki mustaqil ravishda foyda miqdorini aniqlab olish mumkin.
- Pulga ega bo‘lish mexanizmi imkon boricha tushunarli va maxsus bilimga ega bo‘lishni talab etmaydi.
- Rasmiylashtirish oson.
Depozit – pullarni saqlash va ko‘paytirib olishning ishonchli usuli. Biroq uning ba’zi xususiyatlarini bilib qo‘yish zarar qilmaydi.
- Ba’zan inflyatsiya bank tomonidan hisoblangan foizlardan yuqori bo‘ladi. Vaqt o‘tishi bilan foizlar kamroq daromad keltira boshlaydi. Shuning uchun juda uzoq muddatga pul qo‘yish tavsiya etilmaydi.
- Muddatli depozitlarni muddatidan oldin yopsangiz, foydadan mahrum bo‘lishingiz mumkin. Talab qilib olinguncha depozitlar bundan istisno, biroq ularda foiz stavkasini pastroq.
- Milliy valyuta xorijiy valyutaga nisbatan arzonlashib ketsa, siz depozitdan kam daromad olasiz, ayniqsa omonatingiz qisqa muddatga joylashtirilgan bo‘lsa. Biroq bunday holatlarda pullarni yechib olishga shoshilmaslik kerak, chunki vaqt o‘tib kurs yana barqarorlashsa, foizlar bo‘yicha foyda ko‘rish mumkin bo‘ladi.
Depozitlar bo‘yicha foizlar – bu mablag‘laringizdan foydalanganlik uchun bank tomonidan sizga to‘lanadigan pul. Aniq hisob-kitob uchun yillik foiz stavkasi tushunchasidan foydalaniladi. Yillik foiz stavkasi – bu bir yil davomida bank mijozning pullaridan foydalanib, buning uchun unga taqdim etadigan mukofot puli. Foiz stavkalarini hisoblab yozishda nominal va effektiv foiz stavkalaridan foydalaniladi.
Nominal foiz stavkasi:
Nominal foiz stavkasi – bu depozit summasiga asoslangan foizlar. Misol uchun, siz 23 foiz oddiy foiz stavkasi bo‘yicha 2 yil muddatga 1 million so‘m miqdorida depozit ochdingiz.
- Bir yildan keyin ko‘radigan foydangiz – 1 230 000 so‘m
- Ikki yildan keyin ko‘radigan foydangiz – 1 460 000 so‘m
Effektiv foiz stavkasi (kapitallashtirish):
Omonatning asosiy summasiga ma’lum davriylik bilan (har oy, har uch oyda bir, har yil) foizlar qo‘shib boriladi. Ushbu foiz stavkasi pul qo‘yuvchiga ko‘proq daromad keltiradi.
Masalan, siz foizlarni avtomatik kapitallashtirish (har oylik kapitallashtirish) shartlari bo‘yicha 2 yil muddatga 23 foiz stavka bo‘yicha 1 million so‘m miqdorida depozit ochdingiz:
- Bir yildan keyin ko‘radigan foydangiz – 1 255 863 so‘m.
- Ikki yildan keyin ko‘radigan foydangiz – 1 577 193 so‘m.
Shuni unutmangki, banklar depozit shartnomasining muddati tugashiga qadar foiz stavkasi va daromadni hisoblab yozish usulini o‘zgartirishga haqli emas.
Depozit ochishda nimalarga e’tibor qaratish kerak?
Agar depozit ochishga qaror qilgan bo‘lsangiz, quyidagi jihatlarni inobatga oling:
- foiz stavkasi. Stavka qancha yuqori bo‘lsa, omonatdan foydalanish imkoniyati shuncha cheklangan bo‘ladi. Masalan, hisobvaraqni to‘ldirish yoki undan pul yechib olish imkonsiz bo‘lishi mumkin;
- depozitning minimal va maksimal summasi.
- pullarni qisman yoki to‘liq yechib olish shartlari.
- nominal yoki effektiv foiz stavkasi, kapitallashtirish bor-yo‘qligi.
- muddatni uzaytirish imkoni (avtomatik tarzda yoki mijozning talabiga ko‘ra bo‘lishi mumkin).
Depozitlar, shuningdek, boshqa aktivlarga qilingan sarmoyalar bo‘yicha moliyaviy yo‘qotishlarning o‘rnini to‘ldirishga yordam berishi mumkin.
Sarmoyalaringiz omadli bo‘lsin!
Reklama huquqi asosida.
Izoh (0)