Toshkentdagi AQSh elchixonasiga bostirib kirgan sobiq militsioner, chigirtkaga qarshi hayajonsiz kurash, masxaraboz Xrushchyov. O‘zbek matbuoti 12-mayda nimalar haqida yozgan?

Tarix — hayot takrorlardan iborat ekani haqida saboq beruvchi eng yaxshi ustoz; har kunlik bu saboqlardan doim ham vaqtida va to‘g‘ri xulosalar chiqarilmasa-da, tarix baribir eng yaxshi ustozligicha qolaveradi.

Ham O‘zbekistonning, ham jahonning bundan 90, 60 va 30 yil avvalgi manzarasiga o‘zbek matbuoti ko‘zi bilan imkon qadar nazar solish ham qiziq, ham foydali ko‘rindi. Bundan o‘n yillar avval aynan bugungi sanada nimalar bo‘lgan, davr matbuoti ular haqida nima deb yozgan, jamoatchilikning munosabati qanday edi — bularning barini “Kun matbuoti tarixi” rukni orqali kuzatib borish mumkin.

90 yil avval. 12-may, payshanba

“Hayajonga, panikaga berilishga o‘rin yo‘q. Hayajonga tushib, dushman oldida qo‘l qo‘shurib qolish bolsheviklar sha’niga loyiq emas. Kurashni va ommani kurashga uyushtirish kerak. Uyushgan, intizomli va nima uchun kurashganini bilgna qo‘shinga hech qanday yov qo‘rqinch bo‘la olmaydi” — bu “Chigirtka qarshi hayajonsiz, uyushib kurashuv lozim” rukni ostida berilgan “Chigirtka bilan kurashga” sarlavhali materialdan iqtibos edi.

“Toshkent hali shturmga qo‘shilgani yo‘q” sarlavhali xabardan iqtibos: “Mablag‘ to‘plashda O‘zbekistonning asosiy shahari Toshkentdir. Ikkinchi kvartalda Toshkent butun jumhuriyat planining taxminan 25 protsentini to‘plashi kerak. Shunga qaramasdan, Toshkent O‘zbekistonning boshqa shahar va rayonlaridan orqada qolib boradi. Toshkentda va uning to‘rt rayonida kvartal plani aprel oyi ichida kooperatsiya tomonidan 11 protsent, omonat ishlari va davlat krediti bo‘yicha 31 protsent bajarilgan”.

Fransiya prezidenti o‘ldirilgan dastlabki kunlarda sovet gazetalarining nuqtai nazari boshqacharoq, bu voqea atrofidagi xabar-maqolalar ko‘proq hamdardlik kayfiyatiga yaqinroq bir tusda edi. Ammo kun o‘tgani sayin, sarlavhalar harorati o‘sib bormoqda. O‘zingiz bir ko‘ring-da sarlavhalarni: “Fransiyada yangi yolg‘onlar”, “Gorgulov kompartiyaning a’zosi bo‘lgan emas va bo‘lishi ham mumkin emas edi”, “Dumerning o‘ldirilishidan Sho‘rolarga qarshi kampaniyani kuchaytirish uchun foydalanadilar”, “Gorgulovning bolshevik ta’siri ostida bo‘lganiga hech qanday dalil yo‘q”.

Shu vaqtgacha nuqul Yaponiyaning Xitoyga hujumi yoki Yevropadagi “ezilgan xalq” noroziliklari asosiy mavzu bo‘lib kelardi. “Qizil O‘zbekiston”ning 12-may sonida “Yaqin Sharqda urush tayyorliqlari” sarlavhasi ostida dunyoning ushbu mintaqasidagi vaziyatga sovetlar ko‘zi bilan tayyorlangan sharh berilgan. Unda, jumladan, shunday deyiladi: “Falastin va Mesopotamiyada ham arab qabilalarining feodal boshliqlari bilan ‘bitim’ tuzish harakati davom qiladi, shu bilan bir vaqtda Britaniya imperializmining bosh suyanchig‘i bolgan sionistlarning siyosatiga to‘la yordam ko‘rsatiladi”.

Gazetaning so‘nggi sahifasida esa, odatdagidek, prokuror Badriddinov sudi tafsilotlari. Bu galgi reportaj “badriddinovchilik”ka aloqador boshqa “aybdor”lar so‘rog‘iga bag‘ishlangan. Unda bir e’tiborga molik savol-javob bor: sud raisi guvoh Alimovdan so‘rayapti: “Sinfiy dushman qo‘lida o‘lgan ishchi-dehqon muxbirlari O‘zbekistonda qancha sonni tashkil qiladirlar?”. Guvohning javobi: “Birgina 1930-yilning o‘zida, to‘rt oyning ichida Farg‘ona vodiysidan 5 muxbir o‘ldirildi. Xususan, og‘zaki ma’lumot beruvchi (uskor) Ziyovutdin aka kuppa-kunduzi dushmanlar tomonidan so‘yib tashlandi”.

60 yil avval. 12-may, shanba

O‘zi to‘rt sahifalik “Qizil O‘zbekiston” gazetasining bugungi sonida SSSR yetakchisi Nikita Xrushchyovning 10-may kuni Butunittifoq temiryo‘l transporti xodimlari kengashidagi nutqi ikki yarim sahifa joy olgan. Xrushchyov nutqi davomida sohaning o‘tmishdagi rahbarlari — o‘z safdoshlari bo‘lgan Molotov va Kaganovichning ustidan rosa kulgan.

Shuningdek, mamlakat olimlariga quyidagicha istehzo bilan bildirgan fikrlari ham kam emas. Masalan, quyidagi lavhada Nikita Sergeyevich: “Amerika Oyga apparat yo raketa uchirishni hali ham eplay olgani yo‘q, Oydagi vimpelimiz necha zamondan beri ‘Amerikalik sherigim qachon yetib kelarkin?’ deb kutib yotibdi, buning uchun olimlarimizga rahmat — sizlarga gap yo‘q, lekin shuncha yuksak narsani o‘ylab topolgan olimlarimiz nega temiryo‘l quruvchilarning ishini yengillashtiradigan bir texnika yasab bermaydi?”, degandek bo‘ladi.

“O‘zbekiston mehnatkashlari ham, dedi tinchlikni himoya qilish O‘zbekiston komiteti raisi S.Nuriddinov, qattiq xalqaro nazorat ostida yoppasiga va batamom qurolsizlanish to‘g‘risida Sovet hukumatining qilgan taklifini yakdillik bilan qo‘llab-quvvatlamoqdalar. G‘arbiy davlatlarning hukumatlari urush xavfini abadiy tugata oladigan, Yer yuzining hamma xalqlariga progress va tinch hayot uchun mustahkam sharoitni ta’minlaydigan shu g‘oyat insonparvarlik takliflarining qabul etilishiga AQSh rahbarlarining farmoyishiga amal qilib, qarshilik ko‘rsatayotgani shahar va qishloq mehnatkashlarining g‘azabini kuchaytirmoqda”. Bu — “Urushlarni tugatish — kommunizmning tarixiy vazifasidir” materialidan iqtibos edi.

Xorijda nima gap?

30 yil avval. 12-may, seshanba

.O‘zbekiston parlamenti Rayosati qarorlari bilan O‘zbekistondagi bir qator hududlarning nomlari o‘zgarmoqda. Masalan, Toshkentda Kirov rayoni Yunusobod, Kuybishev rayoni Mirzo Ulug‘bek, Lenin rayoni Mirobod, Oktyabr rayoni Shayxontohur va Frunze rayoni Yakkasaroy deb qayta nomlanmoqda:

Farg‘ona viloyatidagi Kirov rayoni Beshariq, Leningrad rayoni Uchko‘prik, Frunze rayoni Dang‘ara deb, Samarqand viloyatidagi Krasnogvardeysk shahri Bulung‘ur, Bolshevik rayoni Go‘zalkent (keyinchalik, 2001-yilda bu tuman Pastdarg‘omga qo‘shib yuborilgan), Sovetobod rayoni esa Nurobod deb qayta nomlanmoqda:

“Sirdaryo viloyati hokimining iltimosi qondirilib, Ilich rayonining nomi Sharof Rashidov rayoni deb o‘zgartirilsin”, — deyiladi navbatdagi qarorda (o‘sha vaqtda bunday takliflar ko‘p bo‘lgan). Bu tuman nomi 2004-yilda yana o‘zgartiriladi — Sharof Rashidov nomi olib tashlanib, tumanga Sardoba nomi beriladi (2020-yilga kelib u O‘zbekistondagi eng mashhur hududlardan biriga aylanadi). Sharof Rashidov nomi 2016-yil dekabrida Jizzax viloyatidagi Jizzax tumaniga berildi.

Ashxobodda 9—10-may kunlari O‘zbekiston, Turkmaniston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Eron, Turkiya va Pokiston davlat va hukumat rahbarlari uchrashuvi bo‘lib o‘tgan, unda prezident Islom Karimov ham qatnashgan.

11-may kuni AQShning Toshkentdagi elchixonasiga bir fuqaro bostirib kirib, uchastka militsioneridan tortib olgan qurol bilan do‘q qilganicha, elchixona xonalaridan biriga qamalib olgan hamda “muftiy bilan uchrashtirishni talab qilgan”. Ko‘p o‘tmay uni qo‘lga tushirishgan: “Dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra, u 1956-yilda tug‘ilgan, militsiya zobiti nomiga dog‘ tushirganligi uchun 1986-yilda ishdan haydalgan va hozirda hech qayerda ishlamaydigan Abdusattor Mirzakarimovdir”.

“Xalq so‘zi”ning Samarqanddagi muxbiri Habib Temir davlat tili to‘g‘risidagi qonun talablari qanchalik bajarilayotgani haqidagi maqolasida “ko‘pgina korxonalar, tashkilot va muassasalarda 90 foiz ish hamon rus tilida yuritilayotgani” yuqori tashkilotlar tomonidan ham tanqid qilinayotganini ta’kidlab, “mahalliy amaldorlardan birining xizmatxonasi”da bo‘lgan gapni yozgan. “Ho‘v, uka, — dedi u amaldor kerishib, — bu gaplar hammasi vaqtinchalik. Kerak bo‘lsa hali SSSR ham tiklanadi. KPSS ham, Siyosiy byuro ham tiklanadi. Siz bilan o‘shanda gaplashamiz”.

Xorijda nima gap? Kavkazda vaziyat og‘ir.

Leninning hali ham ko‘milmagan murdasini 10 million dollarga sotib olishga tayyor xaridorlar chiqmoqda.

1992-yilgi “Xalq so‘zi” gazetasi yangi Afg‘onistondagi yangi tartiblardan hayratda, buni sarlavhadanoq sezish mumkin: “Hatto pivoyam ichilmaydi”.

Ushbu material huquqlari mualliflarida saqlangan holda e’lon qilish sharti bilan “Daryo” internet-nashriga taqdim etildi.