Tarix — hayot takrorlardan iborat ekani haqida saboq beruvchi eng yaxshi ustoz; har kunlik bu saboqlardan doim ham vaqtida va to‘g‘ri xulosalar chiqarilmasa-da, tarix baribir eng yaxshi ustozligicha qolaveradi.

Ham O‘zbekistonning, ham jahonning bundan 90, 60 va 30 yil avvalgi manzarasiga o‘zbek matbuoti ko‘zi bilan imkon qadar nazar solish ham qiziq, ham foydali ko‘rindi. Bundan o‘n yillar avval aynan bugungi sanada nimalar bo‘lgan, davr matbuoti ular haqida nima deb yozgan, jamoatchilikning munosabati qanday edi — bularning barini “Kun matbuoti tarixi” rukni orqali kuzatib borish mumkin.

90 yil avval. 10-may, seshanba

Bosh mavzu — Fransiya prezidenti Pol Dumerning rossiyalik muhojir Pavel Gorgulov tomonidan o‘ldirilishining yangi tafsilotlari va bu voqeaga jahon jamoatchiligining munosabatlari. Masalan, Germaniya matbuotining fikricha, “Gorgulovning otishidan maqsad — Sho‘ro-Fransiya munosabatlarini yomonlatish edi”. Ayni vaqtda, ingliz matbuoti “juda jiddiylashavermanglar-ey” demoqchidek: “Dumerga suiqasd qilgan Gorgulovning aqli joyida emas, bu hodisa hech qanday katta siyosiy oqibatlarni tug‘dirmayajak... Bu o‘ldirishning siyosiy oqibati bo‘lar, degan fikr ham jinoyatning o‘zi singari bo‘lmag‘ur bir narsadir”.

“Qizil O‘zbekiston” gazetasi birinchi sahifasining salkam yarmi “Qanotli yovlarga bir g‘o‘za ham yem bo‘lmasin” nomli ruknga ajratilgan. “Butun jamoatchilik chigirtkani tinch qo‘ymaslikka safarbar qilinsin”, degan so‘zlar bilan boshlanadi shu rukndagi “Afg‘oniston tomonidan qanotli yov xavf soladi” sarlavhali xabar.

Badriddinov sudi davom etmoqda, o‘zbek sovet gazetalari esa jarayonni (tabiiyki, bir yoqlama) yoritmoqda. Sud davomida prokuror Katanyanning guvoh Shohid Yusupovga berayotgan savolini ko‘ring (bu guvoh avvalroq Oliy sud raisi Sa’dulla Qosimovga qarshi “qosimovchilik ishi”da ham faollik ko‘rsatgan): “Ahmadxonov maorif mudiri bo‘lib turganida maktablarda ko‘proq kimlarning rasmlari ko‘zga tashlanar edi?”. Guvoh Yusupovning javobi: “U vaqtda Qo‘qon maktablarining bir munchalarida Lenin rasmi o‘rnida Munavvar qori va Turkiyaning burjuaziya yozuvchilarining rasmlari ko‘proq uchrar edi”.

60 yil avval. 10-may, payshanba

Lenincha milliy siyosat tantanasiga bag‘ishlangan Toshkent konferensiyasidagi delegatlarning chiqishlaridan yana ayrim lavhalarni e’tiboringizga havola qilmoq joiz. Masalan, o‘zbekistonlik delegat “10 yil ichida O‘zbekistonning eksport hajmi besh baravar ko‘paygani” haqida aytmoqda:

Latviyalik delegatning bu so‘zlari g‘aroyib (va ayrim mamlakat vakillarining bugun ham og‘iz yirtib aytadigan ayrim gaplariga juda o‘xshash): “Birinchi Jahon urushidan keyin Latviya Rossiyadan ajratib olingani natijasida, mamlakatning nisbatan yuksak darajada taraqqiy etgan ekonomikasi inqirozga uchradi. Burjua Latviyasi yirik imperialistik davlatlarning agrar-xomashyo qo‘shog‘iga aylanib qoldi. Latviya Sovet Ittifoqi sostaviga kirganidan keyingina... sotsialistik ekonomikaga mustahkam negizlar solindi. Hozirgi Latviya yuksak darajada taraqqiy etgan industrial-kolxoz respublikasidir”.

Tojikistonlik delegatning tushuntirishicha, Rossiya Qrimni Ukrainaga tarkibiga qo‘shishni maqsadga muvofiq deb topishi yoki Qozog‘istonning Bo‘stonliq tumanini O‘zbekistonga topshirish to‘g‘risidagi qarori “sotsialistik millatlar o‘rtasidagi do‘stona munosabatlarning rivojlanishi va ularning yaqinlashishi” ramzidir.

Har bahorda shu bo‘lar takror: “19-apreldan 20-aprelga o‘tar kechasi bo‘lgan sovuq ko‘pgina oblast va rayonlarda bog‘ va tokzorlarga zarar yetkazdi, hosilning bir qismi nobud bo‘ldi”.

To‘rtko‘l tumanidagi Kaltaminor qishlog‘idagi bolalar bog‘chalarga ikkita “Volga” avtomobili berilgan: “Uzoq uchastkalardagi bolalar ana shu mashinalarda bog‘chaga olib kelinadi va kechqurun uylariga olib borib qo‘yiladi”.

“Andijon oblastining markazi yildan-yilga o‘zgarib, go‘zallashib bormoqda... Siz Andijon shahrining soya-salqin va obod ko‘chalaridan biri — Alisher Navoiy prospektini ko‘rib turibsiz”:

Ko‘rib turganingiz bu xotin-qizlar — Toshkent viloyati Kalinin rayonidagi Sobir Rahimov nomli kolxozning ilg‘or sut sog‘uvchilari. “Ular har bir sigirdan topshiriqdagi 4,5 ming litr o‘rniga 5 ming litrdan sut sog‘ib olish uchun bir-birlari bilan musobaqalashganlar” (sutning egasi hisoblangan sigirlar bu rejadan qanchalik boxabar — bu haqda ma’lum qilinmagan).

Xorij xabarlari sahifasidan: Afg‘onistonda SSSR yordami bilan elektr stansiya qurilib, foydalanishga topshirilgan. “Afg‘oniston bosh ministri Sardo Muhammad Dovud GES qurilishida qatnashgan sovet mutaxassislariga tashakkur izhor qildi” (oradan 11 yil o‘tib, bu bosh vazir Zohirshohni ag‘daradi va respublikaga aylantirilgan yangi Afg‘oniston rahbari bo‘ladi).

30 yil avval. 10-may, yakshanba

1992-yil 10-may kuni O‘zbekistonda markaziy gazetalar chop etilmagan.Ushbu material huquqlari mualliflarida saqlangan holda e’lon qilish sharti bilan “Daryo” internet-nashriga taqdim etildi