• Profilga Kirish
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12692.42
    • RUB158.44
    • EUR14511.24
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +29°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Dunyo

    Kuniga sakkiz soat, haftasiga besh kun ishlash tartibini kim, qachon va qanday joriy qilgan?

    Ko‘plab mamlakatlar uchun odatiy sanalgan haftada besh kunlik, kuniga esa sakkiz soatlik mehnat tizimi XX asrgacha bosqichma-bosqich shakllanib kelgan. Bu jarayon kimlar tomonidan qanday amalga oshirilgani, shuningdek, bugungi kunda O‘zbekiston va dunyodagi vaziyat to‘g‘risida “Daryo” so‘z yuritadi.

    Yog‘och zavodidagi bir guruh lotin amerikalik ishchilar

    Yog‘och zavodidagi bir guruh lotin amerikalik ishchilar
    Foto: Getty Images

    Besh kunlik ish tartibi tarixi

    Mazkur tizim amerikalik avtomobil magnati Genri Ford tomonidan yo‘lga qo‘yilgan, degan qarash mavjud.

    1914-yil 5-yanvarda u o‘z korxonasida ish kunini 9 soatdan 8 soatga qisqartirib, bir smena uchun uch dollar qilib belgilangan maoshni besh dollarga ko‘taradi.

    Raqobatchilar bu o‘zgarishga shubha bilan qaragandi, lekin yondashuv vaqt o‘tishi bilan o‘z samarasini beradi. Butun mamlakatdagi eng yaxshi mexaniklar Ford Motor Company’ga oqib kela boshlaydi. Natijada Ford atigi ikki yil ichida foydani ikki baravar oshirishga muvaffaq bo‘ladi.

    Ushbu g‘oyaning iqtisodiy samaradorligi isbotlanganiga qaramay, butun Amerikada sakkiz soatlik ish kuni oradan 23 yil o‘tibgina — bir qator ish tashlashlar yuz berib, 1937-yilda “Adolatli mehnat me’yorlari to‘g‘risida”gi qonun qabul qilinganidan so‘ng joriy etilgan.

    Genri Ford

    Genri Ford
    Foto: Getty Images

    Lekin ish vaqtiga yangilik kiritgan tarixdagi birinchi inson Genri Ford emas. 1593-yilda qirol Filipp II o‘zining Ordenanzas de Felipe II farmonida birinchi marta sakkiz soatlik ish kunini joriy qilib, mehnat yukini vaqtga qarab taqsimlashni yo‘lga qo‘yadi. Masalan, quyosh jaziramasidan qochish uchun ishchilar ertalab va kechqurun to‘rt soatdan ishlashlari kerak bo‘lgan.

    Odatiy tartibga ikkinchi qadam 1810-yilda sanoatchi Robert Ouen tomonidan qo‘yilgan. Avvaliga u o‘zining Nyu-Lanarkdagi zavodida 10 soatlik ish kunini belgilab qo‘ygandi (undan avval 14-16 soat ishlangan), oradan yetti yil o‘tib esa sakkiz soatga qisqartiradi. Ouen hatto maxsus shior ham o‘ylab topgan: “Sakkiz soat ish, sakkiz soat xursandchilik, sakkiz soat dam”.

    Ijobiy o‘zgarishlar, xodimlar va kasaba uyushmalarining faol qo‘llab-quvvatlashiga qarmay, uzoq vaqt davomida besh kunlik ish haftasi odat tusiga kirmagan. Bu tartibga yirigmanchi asr boshlarida ommaviy ravishda o‘tish boshlanadi.

    1912-yilda Hindiston Osiyoda birinchi bo‘lib kuniga sakkiz soat, haftada besh kunlik tizimni qonunchilikka kiritgan. 1917-yilda SSSRda sotsialistlarning 40 soatlik ish jadvali haqidagi g‘oyasi qonuniylashtiriladi. Aksariyat Yevropa mamlakatlarida odatiy ish smenasi 1919-yilda iqtisodiyotni falaj ahvolga keltirgan bir qator kasaba uyushmalari ish tashlashlaridan keyin o‘rnatiladi.

    Yaponiyada 1919-yilda ishchilarning keng ko‘lamli ish tashlashi natijasida Kawasaki birinchi bo‘lib 40 soatlik ish haftasiga o‘tadi. Tizim “Mehnat standartlari to‘g‘risida”gi qonun qabul qilinganidan so‘ng 28 yil o‘tib kuchga kiradi. Oxirgi sakkiz soatlik ish kunlaridan biri 1947-yilda Avstraliya tomonidan qabul qilingan.

    Bugungi kunda ahvol qanday?

    MDH davlatlaridagi Mehnat kodeksiga ko‘ra besh kunlik haftada ish kunining uzunligi sakkiz soat va tushlik uchun qo‘shimcha bir soatdan oshmasligi kerak. Boshqa mamlakatlarda vaziyat-chi?

    Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, mehnat rekordchilari Kolumbiya (haftasiga 47,6 soat) va Turkiyada (46,4) istiqomat qiladi. Meksika (49,9) va Kosta-Rika (43,6) ulardan biroz ortda qoladi.Lekin hamma ham bu rekordni yangilash ishtiyoqida emas — OECD ma’lumotlariga ko‘ra, dunyoda o‘rtacha ish kuni 37 soatni tashkil qiladi.

    Niderlandiya (29,4), Daniya (32,5) va Norvegiya (32,5) aholisi eng kam ishlaydiganlar sirasiga kiradi.

    Foto: Laba

    Garchi sharqiy davlatlar OECD reytingiga kiritilmagan bo‘lsa-da, ularning ko‘rsatkichi Kolumbiya va Turkiyani osongina ortda qoldirishi mumkin. Masalan, Xitoyda ko‘plab kompaniyalar 9–9–6 tartibotiga amal qiladi: xodimlar haftada olti kun ertalab soat oltidan kechki to‘qqizgacha mehnat qilishi kerak. Bunday tartib qonunan taqiqlanganiga qaramay, ko‘plab yirik korxonalar uni ochiq qo‘llab-quvvatlaydi — masalan, Alibaba Group.

    Yaponiyada ish vaqti haddan tashqari uzunligi sabab ko‘plar o‘z joniga qasd qilishgacha boradi. Hatto shu holatni anglatuvchi “Karosi” atamasi ham o‘ylab topilgan. BBC nashri 2016-yilda bergan ma’lumotlariga ko‘ra, har yili 2 mingdan ortiq odam ish joyida holdan to‘ydiruvchi mehnat tufayli olamdan o‘tadi.

    O‘zbekistondagi vaziyat

    O‘zbekiston Respublikasi mehnat kodeksining 115-moddasida belgilab qo‘yilgan normaga ko‘ra, xodim uchun ish vaqtining normal muddati haftasiga qirq soatdan ortiq bo‘lmasligi kerak.

    Olti kunlik ish haftasida har kungi ishning muddati yetti soatdan, besh kunlik ish haftasida esa sakkiz soatdan ortib ketmasligi lozim.

    Korxonada ish vaqtini jamlab hisobga olish joriy qilingan taqdirda, ushbu Kodeksning 123-moddasiga binoan, hisobga olinadigan davrdagi ish vaqtining muddati ish soatlarining normal miqdoridan oshib ketmasligi shart.

    Kelajakda ish kunini yanada qisqartirish g‘oyalari XXI asr boshidan beri ko‘plab mamlakatlarda muhokama qilinib, sinovdan o‘tkazildi. Masalan, 2010-yilda Britaniyaning New Economics Foundation jamg‘armasi mamlakatda 21 soatlik ish haftasini o‘rnatishni taklif qilgandi.

    03.02.2022, 12:12   Izoh (0)   102745
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Endi Ucell ilovasida Yandex Music’ni tinglash mumkin 


    BYD SEALION 7: Flagman elektr SUV — shahar ko‘chalarida yangi yetakchi 


    Avvallari xufiyona iqtisodiyotda faoliyat yuritgan eshitish va gapirishda muammosi bor insonlar endi rasmiy sektorga qo’shilib, Poytaxt Parking jamoasining bir qismiga aylandi


    AVO bank aloqa markazi: innovatsiyalar va yangi xizmat darajasi 


    STEM va biznes yo‘nalishidagi qizlar uchun TBC Bank’dan ta’lim grantlari — O‘zbekistonda gender tafovutini kamaytirish yo‘lida yangi qadam


    Toshkentda CRYPTO O₂ forumi bo‘lib o‘tdi: Texnologiya, fintech va tartib‑qoidalar muhokama qilindi 


    OKMKda mahalliy dumpkarlardan foydalaniladi 


    Toshkent Farmatsevtika Instituti — Farmatsiya sohasida xalqaro darajadagi sifatli ta’lim


    ZARMED Universiteti: 200 ta grant sizni kutmoqda


    Qo‘ng‘iroqlardan mobil internetga: Toshkent mobil aloqadan foydalanish modelini qanday o‘zgartirmoqda


    American University of Technologyʼda bakalavrlar uchun ochiq eshiklar kuni


    AKFA energiya tejovchi romlari: iqlimga moslashtirilgan, qulaylikni ko‘zlagan 


    Aqlli diversifikatsiya: nima uchun kerak va kapitalni qanday taqsimlash lozim?


    SonetUzStyle tanlovida ishtirok etish uchun arizalar qabuli 15-avgustgacha uzaytirildi


    InfinBANK va Kwikpay: uyingizga komissiyasiz va mehr bilan xalqaro pul o‘tkazmalari

     

    Tavsiya etamiz

    Trampning Falastinga nisbatan noxolis siyosati: AQSH YUNESKO a’zoligidan nega chiqyapti?

    2 avgust, 18:35

    Kamchatkadagi hodisa yagona emas: so‘nggi 120 yilda ro‘y bergan eng kuchli megazilzilalar

    1 avgust, 18:20

    Tramp uchun xavotirlar: AQSH prezidenti taniqli shaxslarga yosh qizlarni sotgan Jeffri Epshteynning mijozi bo‘lganmi?

    29 iyul, 17:19

    Bir kechada oddiy ofitsiantdan millionerga aylangan ayol: lotereyadan yutilgan 10 mln dollar mashmashasi

    27 iyul, 09:25
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Og‘ir jinoyati uchun qidiruvda bo‘lgan 3 nafar shaxs BAAdan O‘zbekistonga ekstraditsiya qilindi

    O‘zbekiston | 3 avgust, 21:45

    Yevropada xavfli virus tarqalmoqda: o‘lim holatlari qayd etildi

    Dunyo | 3 avgust, 21:15

    Trampga qarshi ish olib borgan prokurorga nisbatan tergov boshlandi

    Dunyo | 3 avgust, 20:24

    Saudiya Arabistoni klublari Vinisius transferidan voz kechdi

    Sport | 3 avgust, 19:34

    Shavkat Mirziyoyev amaliy tashrif bilan Turkmanistonga boradi

    O‘zbekiston | 3 avgust, 19:29

    Rossiyada 14 yoshli ozarbayjonlik teraktda ayblandi (video)

    Dunyo | 3 avgust, 19:15

    Sea Breeze loyihasining egasi qanday majburiyatlarni o‘ziga olmoqda?

    O‘zbekiston | 3 avgust, 18:56

    Isroil mudofaa vaziri butun G‘azoni bosib olishga chaqirdi (video)

    Dunyo | 3 avgust, 18:10
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.