“Bolalar buzib qo‘ymasin deb o‘chiramiz”. Toshkentdagi piyodalar yerusti o‘tkazgichlaridagi chang bosgan eskalator va liftlar nega to‘liq, muntazam, maromida ishlamaydi?

1859-yil 9-avgustda eskalator patentlandi. Dastlab istirohat bog‘larida attraksion sifatida foydalanilgan ushbu “harakatlanadigan zinapoya” 1911-yilga kelib metrolarda qo‘llanila boshladi. Bu bilan harakat tezligi ortib, yo‘lovchilarning og‘irini yengillatdi va lift-u eskalator turmushimizning ajralmas bo‘lagiga aylanib ulgurdi.

Bugun Toshkentning turli manzillari — piyodalar yerusti o‘tkazgichlari, savdo markazlari, metro bekatlaridagi eskalatorlar qulaylik qatorida ayrim foydalanuvchilar uchun najot. Keksalar yo yosh bolali ota-ona, yukxalta ko‘targan yo‘lovchidan bu qurilmaning ahamiyatini so‘rasa arziydi. Lekin odamning mushkulini xiyla aritadigan eskalatorlarning (poytaxt bo‘ylab) hammasiyam xalqqa xizmat qilmayotgani, ishlagan kunidan ishlamagan vaqtlari ko‘proqligi dilni ranjitadi. “Daryo” muxbiri Toshkent yerusti o‘tkazgichlaridagi eskalator va liftlarning texnik holati, ishlash soati va undan muntazam foydalanadigan (amalda ko‘pam foydalanolmayotgan) yo‘lovchilar fikri bilan qiziqdi.

Boshlanishiga 5 nuqta: Shota Rustaveli va Muqimiy, Bunyodkor va Muqimiy, Cho‘pon ota va Bunyodkor, Oqtepa va Muqimiy ko‘chalari kesishmasi, Abdulla Qodiriy ko‘chasidagi (“Ganga”) piyodalar yerusti o‘tkazgichlarini tanladik. 8, 21-avgust va 1-sentabr kunlari shu yerlarda bo‘lganimizda eskalator va liftlarning (bayram kunlari ba’zi joylarda eskalatorlarning “yurayotgani”ni hisobga olmaganda) deyarli ishlamayotgani ustidan chiqdik.

Abdulla Qodiriy ko‘chasidagi piyodalar yerusti o‘tkazgichining ikkala tomonidagi eskalator anchadan beri ishlamay, chang bosib yotgan ekan. 8-avgust peshin vaqtiga yaqinlashgani uchunmi, ko‘prikda harakatlanayotganlarni deyarli uchratmadik. Ikki hafta o‘tgach, 21-avgustda yana shu nuqtaga qayta borsak, vaziyat o‘sha-o‘shaligicha qolganini ko‘rdik. Changi yana bir necha hissaga ko‘paygan eskalator hamon o‘chiq.

Mavluda Rasulova – “Eskalatorni yoqinglar, deb hokimiyatdan so‘rasam, bolalar o‘ynab, buzib qo‘yadi, deyishdi”.

Bu yerdagi eskalator ishlaganini ko‘rmaganman. Yoshim 63 da. Bir necha kasallikdan qiynalganim uchun doimiy davolanib yuraman. Yuragimga “stend” qo‘yilgan, “saxar”im ham bor. Yo‘lning narigi tarafidagi dorixonaga borish uchun majburan o‘taman halloslab. Davolaydigan doktorim ikkita zina ham yuqoriga chiqmagin degan. Mana hozir sanasam 48 ta zina ekan. Endi shuncha zinadan tushaman. Dorimni olib, qaytishda yana shu ko‘prik va zinalardan yuraman. To‘g‘ri, bu atrofda dorixona ko‘p, lekin men olishim kerak bo‘lgan dori qurg‘urning hammasiyam topila qolmaydi-da. Bugun yuragimnikini olsam, diabetimniki tugab qoladi. Uni ham olsam, buyragimnikiga chiqishimga to‘g‘ri keladi. Mana qarang, hozir harsillab qolganman. Men-ku, kasalim sabab dori-darmonga ko‘chaga chiqarman, lekin nogironlar, har kuni ishga borib-keladigan, bolalar aravachasida bolasi bilan ko‘chaga chiqadigan ayollar nima qilsin?

Shanba, yakshanba kunlari odamlar bozorlik qilib qo‘llarida og‘ir sumkalari bilan o‘tishadi. Nahot, shuni o‘ylashmasa! Eskalatorni ishlatishlarini so‘rab o‘tgan yili hokimlikka ham bordim. “Bolalar o‘ynab, buzib qo‘yishadi, shunga o‘chirib qo‘yamiz” deyishdi. Ota-onasi yo biror hamrohsiz ko‘prikka chiqqan bolalarni umuman ko‘rmaysiz bu yerda. Ishlatishmas ekan, nimaga falon pul sarflab qurishgan bo‘lmasa? Mashinalar o‘tadigan katta yo‘ldan biz uchun zaxiraga yo‘l tashlab ketishsin edi... Yoki kamera, nazorat qiladigan biror odam qo‘yishsin. Mashina “stoyanka”lariga nazoratchi qo‘yib, mashina qo‘yganimiz uchun pul olishadi-ku! Nimaga davlat o‘zining haqini talab qiladi-yu, bizga kelganda huquqlarimiz oyoqosti bo‘laveradi?

Poytaxtdagi yerusti o‘tkazgichlari Shahar sun’iy inshootlaridan foydalanish, ularni saqlash va ta’mirlashga ixtisoslashtirilgan boshqarma (ShSIFUSTIB) tasarrufida. Tabiiyki, ulardagi eskalator va liftlarning soz holatga keltirilishi ushbu boshqarmaning bo‘ynida. Abdulla Qodiriy va Sebzor ko‘chalari kesishmasidagi piyodalar yerusti o‘tkazgichi 2015-yili qurilgan bo‘lib, boshqarma tasarrufiga 2019-yilda o‘tkazilgan. ShSIFUSTIB rahbari Shavkat Valiyevning ma’lum qilishicha, boshqarma eskalator va liftlarga xizmat ko‘rsatish uchun moslashmagani sabab har yili ularga xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar bilan tender asosida shartnoma tuziladi. Texnik xizmat ko‘rsatish ishlari, ularning yoqib o‘chirilishi ShSIFUSTIB boshqaruvi ostida tenderda yutgan korxona xodimlari chekiga tushadi. Ertalab 07:00 dan — 22:00 gacha eskalator va liftlar yoqiq turishi, ayrim texnik ta’mirlanishlarni aytmaganda uzluksiz ishlashi kerak.

Afsuski, yo‘lovchilarning ko‘pi piyodalar yerusti o‘tkazgichidan har kun o‘tsa-da, bu qurilmaning yoqilganini ko‘rmaganini aytdi.

Ravshan Ziyoyev — “Tayyor texnikani ishlatmayotgan mas’ullar xalq oldida javob bersin!”

54 yoshdaman. Ko‘prik qurilib, eskalator qilinganda yengillik bo‘lar ekan-da, deb suyungandim. Bu yo‘ldan ayolim ham, men ham kuniga ikki martadan o‘tamiz. Bir oy oldin narigi tomoni ishlab, bu tarafi ishlamayotgandi. Mana, hozir ikkalasi ham o‘chiq. Ellikdan oshgan bo‘lsamam, hartugul, oyog‘imda quvvat bor. Ammo mendan qarilar, nogironlar, qo‘lida og‘ir yuki borlarga qiyin. Bunga qaraydigan mas’ullarni topib, nimaga ishlatmayotganini so‘rashga vaqtim yo‘q. Chunki ishga bormagan har bir soatim uchun maoshimning ma’lum qismidan mahrum bo‘laman. Nega o‘z pulimiz — to‘lagan soliqlarimizga qilingan texnikani ishlatib qo‘yishmaydi? Shunga hech javob topolmayman. Mana, yo‘ldan o‘tayotgan mashinalar qoida buzsa, jarima to‘laydi-ku, bizning oldimizda tayyor texnikani yoqmayotgan amaldorlar ham xalqqa jarima to‘lasin. Biz xato qilsak, tovon to‘laymiz-u, ularga kelganda nega jimjitlik?

1-sentabr kuni yana shu yerga keldik. Bayram bahona Toshkent ko‘chalari gavjum bo‘ladi. Bu esa piyodalar yerusti o‘tkazgichlarida harakatlanuvchilar nisbati har doimgidan ham ortadi degani. O‘tkazgich eskalatorining “Avalon” savdo do‘koni tomonidagi chiqish qismi maromida ishlayapti. “Xayriyat, bayram kuni yoqishibdi-ya!” deb yuqoriga ko‘tarilib, tushish qismiga yaqinlashsak, juda vaqtli quvonib qo‘yibmiz. Ushbu o‘tkazgichga parallel ravishda qurilgan Milliy bank tarafdagi ikkinchi yerusti o‘tkazgichida na tushish, na chiqish eskalatorlari ishlayotgandi.

Ikkinchi manzil — “Novza” metrosi qarshisida joylashgan Bunyodkor va Muqimiy ko‘chalari kesishmasidagi yerusti o‘tkazgichi. Unda lift bor, ammo eskalator yo‘q. 8-avgustda ushbu liftning ishlayotgani va undan odamlar foydalanayotganiga guvoh bo‘ldik.

Ammo 21-avgustda lift o‘chirib qo‘yilgan, piyodalar qo‘llaridagi yukxaltalari bilan zinadan ko‘tarilib tushishayotgandi. Yo‘lovchilar ishdan qaytayotgani uchun shoshib o‘tib-qaytishar, holatga munosabat so‘raganimizda, bu ko‘p yillik dardlari ekanini aytishdi.

Ixtiyor Fayziyev — “Hammasi xo‘jako‘rsinga. Biror kattakon o‘tsagina lift yoqiladi”

Bu hududda besh yildan beri yashayman. Masjidga besh mahal shu ko‘prikdan o‘tib-qaytaman. Lift ishlaganini onda-sonda ko‘raman. Unda ham biror kattakon yo‘ldan o‘tib ketayotganini bilib yoqib qo‘yishadi. Balki, elektrni tejamoqchi bo‘lishar... Ochig‘i, hammasi xo‘jako‘rsinga.

Yo‘lning narigi betidagi do‘kondan bozorlik qilib chiqqach juda qiynalaman. Haliyam odamlar mehribon. Qo‘limdagini olib, yordam beradi. Nafaqat bu, balki boshqa ko‘priklardagi liftlar ham ko‘zbo‘yamachilikka qurilgan. “Dom”larni-ku aytmasa bo‘ladi. Ikki kun oldin shu atrofdagi bir “dom”ning oldida 86 ga kirgan amaki yig‘lagandan battar bo‘lib o‘tiribdi. Tinchlikmi deb so‘rasam, “O‘n kundan beri lift ishlamayapti, kutib-kutib, oxiri sabrim tugab pastga amallab tushgandim, endi chiqolmayapman”, — deydi. Endi bunisiga nima deyishga hayronman...

Eskalator va liftlarning har kuni o‘n ikki soatdan oshiq vaqt davomida ishlab turishini ta’kidlagan boshqarma rahbariga biz borgan ikki kundagi turli soatlarda ham ularning soz holatda emasligini aytganimizda:

Piyodalar yerusti o‘tkazgichlarida texnik ko‘rik, texnik xizmat ko‘rsatish, tozalash ishlari olib borilayotganda, elektr energiyasida uzilishlar sodir bo‘lganda lift va eskalatorlar harakatdan to‘xtatib qo‘yiladi. Siz o‘tayotgan vaqtda shunday holat kuzatilgan bo‘lishi mumkin. Bundan boshqa vaqtlarda lift va eskalatorlar texnik xizmat ko‘rsatuvchi korxona tomonidan nazorati ostida ishlaydi, — deya ta’kidladi.

Ammo “Novza” metrosi qarshisidagi ushbu piyodalar yerusti o‘tkazgichidan olingan fotosurat yuqoridagi ta’mirlash ishlarining hech biri bo‘lmayotganini ko‘rsatadi. Texnik va tozalash ishlari olib borilishi uchun tuzatuvchi ustalar yoki maxsus xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar bo‘lishi kerak. Ammo tasvirlar faqat yo‘lovchilar borligini ko‘rsatmoqda. Suratda yaqqol ko‘zga tashlanib, zina tepasida yonib turgan chiroqlar elektrda ham uzilish bo‘lmaganini isbotlaydi. Bundan kelib chiqadiki, lift besabab o‘chirib qo‘yilgan. Qolaversa, ushbu piyodalar yerusti o‘tkazgichida Mustaqillik bayrami kunida bo‘lganimizda ham lift ishlamayotgandi.

Navbatdagi manzil Cho‘ponota va Bunyodkor ko‘chalari kesishmasidagi (“Mirzo Ulug‘bek” metrosiga kirishdagi) piyodalar yerusti o‘tkazgichi. Unda lift ham, eskalator ham mavjud, ammo u 8-avgustda umuman ishlamayotgandi. Yo‘lovchilar deyarli yo‘q, biroq eskalatorning turli qismlari, zina va yo‘lakda tartibsiz yoyilib yotgan reklama qog‘ozlari — flayerlardan avval bu yerdan odamlar o‘tgani, ehtimol eskalator ham ishlaganini anglash mumkin.

Bundan ikki hafta o‘tib — 21-avgust shomga yaqin qo‘lida yukxalta, ba’zan yonidagi hamrohlari bilan zinadan harakatlanayotgan yo‘lovchilarni uchratdik. Eskalator va lift yana ishlamayapti.

Nurmurod Elmurodov — “Zinalardan chiqish ishdan charchab kelayotgan odamga — muammo”

Ertalab ishga shoshib ketayotganimda zinadan halloslab chiqaman. O‘zi bor-u, ammo ishlamayotgan eskalator va liftni ko‘rib bir xo‘rsinib qo‘yaman. Charchab qaytayotganda tushishda qiynalmayman, lekin yuqoriga chiqishda tilim osilib qoladi. Ishlasa, hartugul odamlarga yengillik bo‘lardi. Shaharning qoq markazida shu ahvol bo‘lsa, chetroqlarga umid bog‘lamasa ham bo‘ladi.

Cho‘ponota va Bunyodkor ko‘chalari kesishmasidagi ushbu yerusti o‘tkazgichi 2018-yilda qurilgan bo‘lib, ShSIFUSTIB boshqarmasi tasarrufiga 2020-yilda o‘tgan. Boshqarma rahbari Shavkat Valiyevga ikkala harakatlanish vositasi ham ishlamayotganini aytganimizda, ular ta’mirdan boshqa vaqtlarda soz holatda bo‘lishi, xodimlari tomonidan ularning yoqib qo‘yilishi ta’minlangani va hatto tungi paytlarda ko‘ngilsiz holatlarning oldini olish maqsadida maxsus navbatchilik guruhlari shakllantirilganini aytdi. Ammo vaziyatdan olingan tasvirlar aldamaydi.Piyodalar yerusti o‘tkazgichlari ishlamasligi borasida yo‘lovchilarning ko‘pi salbiy bahosini aytsa-da, bir foydalanuvchi qurilmani o‘chirish iqtisodga foydaligini aytdi.

Eskalatorni ham, liftlarni ham o‘chirib qo‘yish kerak. Elektr, qancha energiya tejaladi! Keyin zinadan tushib-chiqish sog‘liqqa foyda. Texnika odamni dangasa qiladi. Bular imkoniyati cheklanganlar uchun ishlagani ma’qulroq, — dedi o‘zini Mirtohir Xoliqov deb tanishtirgan yo‘lovchi.

Shota Rustaveli va Muqimiy, Oqtepa va Muqimiy ko‘chalari kesishmasidagi yerusti o‘tkazgichlariga bordik. Ikkala nuqtada ham eskalator va lift mavjud emas. Odatda zinapoyalarning yonida bo‘ladigan eskalator uchun joy tashlab ketilgan bo‘lsa-da, haligacha nishona yo‘q. Bunga izoh so‘rab yana ShSIFUSTIB rahbariga yuzlandik.

Yerusti o‘tkazgichlari “ToshkentBoshPlanLiti” tashkiloti tomonidan loyihalashtirilgan bo‘lib, “Mostootryad-13” kompaniyasi tomonidan qurilgan. Loyihada lift va eskalatorlarning bo‘lishi ko‘rsatilmagan va quruvchi kompaniya tomonidan loyihadagidek qurilgan. Agar endi qurish zarurati paydo bo‘lsa ham loyihaga o‘zgartirishlar kiritish bizning vakolatimizga kirmaydi, — dedi Shavkat Valiyev.

Yerusti o‘tkazgichlarini qurgan “Mostootryad-13” kompaniyasi “O‘zbekiston temiryo‘llari” AJning “Ko‘prik qurilish” trestiga tegishli. Ushbu trest xodimi yerusti o‘tkazgichlarining buyurtmachisi ShSIFUSTIBning o‘zi ekanligi, loyihalashtirish ham boshqarmaning ishtirokida bo‘lgani va buyurtmachi sifatida ular ajratgan pul asosida qurilganini aytdi. Shota Rustaveli va Muqimiy, Oqtepa va Muqimiy ko‘chalari kesishmasidagi yerusti o‘tkazgichlarida lift va eskalatorlar qurilmaganining sababi sifatida ShSIFUSTIB tomonidan pul ajratilmaganini ta’kidlab o‘tdi. Har bir piyodalar yerusti o‘tkazgichiga qancha mablag‘ ajratilganini bilish maqsadida Shahar sun’iy inshootlaridan foydalanish, ularni saqlash va ta’mirlashga ixtisoslashtirilgan boshqarmaga bog‘landik. Boshqarma rahbari Shavkat Valiyev mablag‘larni hisoblash boshqarmaning bo‘ynida emasligi, “Yagona buyurtmachi xizmati” injiniring kompaniyasi bu haqda ma’lumot berishini aytdi. Injiniring kompaniyasiga ma’lumot so‘rab bog‘langanimizda ayni damda mablag‘lar haqidagi hujjatlar arxivda saqlanayotgani, kompaniya rahbarlarining hammasi o‘zgargani sababli buni aniqlash imkonsizligi aytildi.

Toshkentning yana ikkita nuqtasida piyodalar yerusti o‘tkazgichlari qurilmoqda. Shahar hokimligi tomonidan qurilayotgan ushbu o‘tkazgichlarining ikkisi ham Ahmad Donish ko‘chasida joylashgan bo‘lib, ularda zina va ikki tarafida lift bo‘lishi ko‘zda tutilgan. Toshkent shahar hokimligi matbuot xizmatining “Daryo”ga ma’lum qilishicha, yerusti o‘tkazgichlaridan birining qurilish-montaj ishlari 2021-yil sentabr oyi oxiri, ikkinchisi esa shu yilning oktabr oyi oxiriga rejalashtirilgan. Qayd etilishicha, qurilayotgan piyodalar yerusti o‘tkazgichlari har birining taxminiy loyihaviy qiymati 5,462 milliard so‘mni tashkil etadi.

Besh manzilni oy va kunning turli soatlarida kuzatgan bo‘lsak, “Novza” metrosi qarshisida joylashgan Bunyodkor va Muqimiy ko‘chalari kesishmasidagi yerusti o‘tkazgichida 8-avgustda lift, Abdulla Qodiriy va Sebzor ko‘chalari kesishmasidagi yerusti o‘tkazgichida esa 1-sentabrda eskalatorning faqat bir qismigina ishlayotgandi. Qolgan barcha nuqtalardagi eskalator va liftlar o‘chiq. Hatto Mustaqillik bayrami kunida ham birortasini to‘liq yoqib qo‘yishmagan. Yo‘lovchilarning ko‘pi noroziligini bildirib, nega yoqilmasligi sababini bilgisi kelsa-da, qaysi tashkilotga murojaat qilish, piyodalar yerusti o‘tkazgichidagi lift, eskalatorga kim yoki qaysi tashkilot javobgar ekanini ham bilmaydi. To‘g‘ri, xalqning haqqini berish mas’ullarning majburiyati, ammo u berilmaganda talab qilish va so‘rashni ham bilish kerak.

Muallif: Ziyoda Ramazonova