1859 йил 9 августда эскалатор патентланди. Дастлаб истироҳат боғларида аттракцион сифатида фойдаланилган ушбу «ҳаракатланадиган зинапоя» 1911 йилга келиб метроларда қўлланила бошлади. Бу билан ҳаракат тезлиги ортиб, йўловчиларнинг оғирини енгиллатди ва лифт-у эскалатор турмушимизнинг ажралмас бўлагига айланиб улгурди.
Бугун Тошкентнинг турли манзиллари — пиёдалар ерусти ўтказгичлари, савдо марказлари, метро бекатларидаги эскалаторлар қулайлик қаторида айрим фойдаланувчилар учун нажот. Кексалар ё ёш болали ота-она, юкхалта кўтарган йўловчидан бу қурилманинг аҳамиятини сўраса арзийди. Лекин одамнинг мушкулини хийла аритадиган эскалаторларнинг (пойтахт бўйлаб) ҳаммасиям халққа хизмат қилмаётгани, ишлаган кунидан ишламаган вақтлари кўпроқлиги дилни ранжитади. «Дарё» мухбири Тошкент ерусти ўтказгичларидаги эскалатор ва лифтларнинг техник ҳолати, ишлаш соати ва ундан мунтазам фойдаланадиган (амалда кўпам фойдаланолмаётган) йўловчилар фикри билан қизиқди.
Бошланишига 5 нуқта: Шота Руставели ва Муқимий, Бунёдкор ва Муқимий, Чўпон ота ва Бунёдкор, Оқтепа ва Муқимий кўчалари кесишмаси, Абдулла Қодирий кўчасидаги («Ганга») пиёдалар ерусти ўтказгичларини танладик. 8, 21 август ва 1 сентябрь кунлари шу ерларда бўлганимизда эскалатор ва лифтларнинг (байрам кунлари баъзи жойларда эскалаторларнинг «юраётгани»ни ҳисобга олмаганда) деярли ишламаётгани устидан чиқдик.
Абдулла Қодирий кўчасидаги пиёдалар ерусти ўтказгичининг иккала томонидаги эскалатор анчадан бери ишламай, чанг босиб ётган экан. 8 август пешин вақтига яқинлашгани учунми, кўприкда ҳаракатланаётганларни деярли учратмадик. Икки ҳафта ўтгач, 21 августда яна шу нуқтага қайта борсак, вазият ўша-ўшалигича қолганини кўрдик. Чанги яна бир неча ҳиссага кўпайган эскалатор ҳамон ўчиқ.
Мавлуда Расулова – «Эскалаторни ёқинглар, деб ҳокимиятдан сўрасам, болалар ўйнаб, бузиб қўяди, дейишди».
Бу ердаги эскалатор ишлаганини кўрмаганман. Ёшим 63 да. Бир неча касалликдан қийналганим учун доимий даволаниб юраман. Юрагимга «стенд» қўйилган, «сахар»им ҳам бор. Йўлнинг нариги тарафидаги дорихонага бориш учун мажбуран ўтаман ҳаллослаб. Даволайдиган докторим иккита зина ҳам юқорига чиқмагин деган. Мана ҳозир санасам 48 та зина экан. Энди шунча зинадан тушаман. Доримни олиб, қайтишда яна шу кўприк ва зиналардан юраман. Тўғри, бу атрофда дорихона кўп, лекин мен олишим керак бўлган дори қурғурнинг ҳаммасиям топила қолмайди-да. Бугун юрагимникини олсам, диабетимники тугаб қолади. Уни ҳам олсам, буйрагимникига чиқишимга тўғри келади. Мана қаранг, ҳозир ҳарсиллаб қолганман. Мен-ку, касалим сабаб дори-дармонга кўчага чиқарман, лекин ногиронлар, ҳар куни ишга бориб-келадиган, болалар аравачасида боласи билан кўчага чиқадиган аёллар нима қилсин?Пойтахтдаги ерусти ўтказгичлари Шаҳар сунъий иншоотларидан фойдаланиш, уларни сақлаш ва таъмирлашга ихтисослаштирилган бошқарма (ШСИФУСТИБ) тасарруфида. Табиийки, улардаги эскалатор ва лифтларнинг соз ҳолатга келтирилиши ушбу бошқарманинг бўйнида. Абдулла Қодирий ва Себзор кўчалари кесишмасидаги пиёдалар ерусти ўтказгичи 2015 йили қурилган бўлиб, бошқарма тасарруфига 2019 йилда ўтказилган. ШСИФУСТИБ раҳбари Шавкат Валиевнинг маълум қилишича, бошқарма эскалатор ва лифтларга хизмат кўрсатиш учун мослашмагани сабаб ҳар йили уларга хизмат кўрсатувчи корхоналар билан тендер асосида шартнома тузилади. Техник хизмат кўрсатиш ишлари, уларнинг ёқиб ўчирилиши ШСИФУСТИБ бошқаруви остида тендерда ютган корхона ходимлари чекига тушади. Эрталаб 07:00 дан — 22:00 гача эскалатор ва лифтлар ёқиқ туриши, айрим техник таъмирланишларни айтмаганда узлуксиз ишлаши керак.Шанба, якшанба кунлари одамлар бозорлик қилиб қўлларида оғир сумкалари билан ўтишади. Наҳот, шуни ўйлашмаса! Эскалаторни ишлатишларини сўраб ўтган йили ҳокимликка ҳам бордим. «Болалар ўйнаб, бузиб қўйишади, шунга ўчириб қўямиз» дейишди. Ота-онаси ё бирор ҳамроҳсиз кўприкка чиққан болаларни умуман кўрмайсиз бу ерда. Ишлатишмас экан, нимага фалон пул сарфлаб қуришган бўлмаса? Машиналар ўтадиган катта йўлдан биз учун захирага йўл ташлаб кетишсин эди... Ёки камера, назорат қиладиган бирор одам қўйишсин. Машина «стоянка»ларига назоратчи қўйиб, машина қўйганимиз учун пул олишади-ку! Нимага давлат ўзининг ҳақини талаб қилади-ю, бизга келганда ҳуқуқларимиз оёқости бўлаверади?
Афсуски, йўловчиларнинг кўпи пиёдалар ерусти ўтказгичидан ҳар кун ўтса-да, бу қурилманинг ёқилганини кўрмаганини айтди.
Равшан Зиёев — «Тайёр техникани ишлатмаётган масъуллар халқ олдида жавоб берсин!»
54 ёшдаман. Кўприк қурилиб, эскалатор қилинганда енгиллик бўлар экан-да, деб суюнгандим. Бу йўлдан аёлим ҳам, мен ҳам кунига икки мартадан ўтамиз. Бир ой олдин нариги томони ишлаб, бу тарафи ишламаётганди. Мана, ҳозир иккаласи ҳам ўчиқ. Элликдан ошган бўлсамам, ҳартугул, оёғимда қувват бор. Аммо мендан қарилар, ногиронлар, қўлида оғир юки борларга қийин. Бунга қарайдиган масъулларни топиб, нимага ишлатмаётганини сўрашга вақтим йўқ. Чунки ишга бормаган ҳар бир соатим учун маошимнинг маълум қисмидан маҳрум бўламан. Нега ўз пулимиз — тўлаган солиқларимизга қилинган техникани ишлатиб қўйишмайди? Шунга ҳеч жавоб тополмайман. Мана, йўлдан ўтаётган машиналар қоида бузса, жарима тўлайди-ку, бизнинг олдимизда тайёр техникани ёқмаётган амалдорлар ҳам халққа жарима тўласин. Биз хато қилсак, товон тўлаймиз-у, уларга келганда нега жимжитлик?1 сентябрь куни яна шу ерга келдик. Байрам баҳона Тошкент кўчалари гавжум бўлади. Бу эса пиёдалар ерусти ўтказгичларида ҳаракатланувчилар нисбати ҳар доимгидан ҳам ортади дегани. Ўтказгич эскалаторининг «Авалон» савдо дўкони томонидаги чиқиш қисми маромида ишлаяпти. «Хайрият, байрам куни ёқишибди-я!» деб юқорига кўтарилиб, тушиш қисмига яқинлашсак, жуда вақтли қувониб қўйибмиз. Ушбу ўтказгичга параллел равишда қурилган Миллий банк тарафдаги иккинчи ерусти ўтказгичида на тушиш, на чиқиш эскалаторлари ишлаётганди.
Иккинчи манзил — «Новза» метроси қаршисида жойлашган Бунёдкор ва Муқимий кўчалари кесишмасидаги ерусти ўтказгичи. Унда лифт бор, аммо эскалатор йўқ. 8 августда ушбу лифтнинг ишлаётгани ва ундан одамлар фойдаланаётганига гувоҳ бўлдик.
Аммо 21 августда лифт ўчириб қўйилган, пиёдалар қўлларидаги юкхалталари билан зинадан кўтарилиб тушишаётганди. Йўловчилар ишдан қайтаётгани учун шошиб ўтиб-қайтишар, ҳолатга муносабат сўраганимизда, бу кўп йиллик дардлари эканини айтишди.
Ихтиёр Файзиев — «Ҳаммаси хўжакўрсинга. Бирор каттакон ўтсагина лифт ёқилади»
Бу ҳудудда беш йилдан бери яшайман. Масжидга беш маҳал шу кўприкдан ўтиб-қайтаман. Лифт ишлаганини онда-сонда кўраман. Унда ҳам бирор каттакон йўлдан ўтиб кетаётганини билиб ёқиб қўйишади. Балки, электрни тежамоқчи бўлишар... Очиғи, ҳаммаси хўжакўрсинга.Эскалатор ва лифтларнинг ҳар куни ўн икки соатдан ошиқ вақт давомида ишлаб туришини таъкидлаган бошқарма раҳбарига биз борган икки кундаги турли соатларда ҳам уларнинг соз ҳолатда эмаслигини айтганимизда:Йўлнинг нариги бетидаги дўкондан бозорлик қилиб чиққач жуда қийналаман. Ҳалиям одамлар меҳрибон. Қўлимдагини олиб, ёрдам беради. Нафақат бу, балки бошқа кўприклардаги лифтлар ҳам кўзбўямачиликка қурилган. «Дом»ларни-ку айтмаса бўлади. Икки кун олдин шу атрофдаги бир «дом»нинг олдида 86 га кирган амаки йиғлагандан баттар бўлиб ўтирибди. Тинчликми деб сўрасам, «Ўн кундан бери лифт ишламаяпти, кутиб-кутиб, охири сабрим тугаб пастга амаллаб тушгандим, энди чиқолмаяпман», — дейди. Энди бунисига нима дейишга ҳайронман...
Пиёдалар ерусти ўтказгичларида техник кўрик, техник хизмат кўрсатиш, тозалаш ишлари олиб борилаётганда, электр энергиясида узилишлар содир бўлганда лифт ва эскалаторлар ҳаракатдан тўхтатиб қўйилади. Сиз ўтаётган вақтда шундай ҳолат кузатилган бўлиши мумкин. Бундан бошқа вақтларда лифт ва эскалаторлар техник хизмат кўрсатувчи корхона томонидан назорати остида ишлайди, — дея таъкидлади.Аммо «Новза» метроси қаршисидаги ушбу пиёдалар ерусти ўтказгичидан олинган фотосурат юқоридаги таъмирлаш ишларининг ҳеч бири бўлмаётганини кўрсатади. Техник ва тозалаш ишлари олиб борилиши учун тузатувчи усталар ёки махсус хизмат кўрсатувчи ходимлар бўлиши керак. Аммо тасвирлар фақат йўловчилар борлигини кўрсатмоқда. Суратда яққол кўзга ташланиб, зина тепасида ёниб турган чироқлар электрда ҳам узилиш бўлмаганини исботлайди. Бундан келиб чиқадики, лифт бесабаб ўчириб қўйилган. Қолаверса, ушбу пиёдалар ерусти ўтказгичида Мустақиллик байрами кунида бўлганимизда ҳам лифт ишламаётганди.
Навбатдаги манзил Чўпонота ва Бунёдкор кўчалари кесишмасидаги («Мирзо Улуғбек» метросига киришдаги) пиёдалар ерусти ўтказгичи. Унда лифт ҳам, эскалатор ҳам мавжуд, аммо у 8 августда умуман ишламаётганди. Йўловчилар деярли йўқ, бироқ эскалаторнинг турли қисмлари, зина ва йўлакда тартибсиз ёйилиб ётган реклама қоғозлари — флаерлардан аввал бу ердан одамлар ўтгани, эҳтимол эскалатор ҳам ишлаганини англаш мумкин.
Бундан икки ҳафта ўтиб — 21 август шомга яқин қўлида юкхалта, баъзан ёнидаги ҳамроҳлари билан зинадан ҳаракатланаётган йўловчиларни учратдик. Эскалатор ва лифт яна ишламаяпти.
Нурмурод Элмуродов — «Зиналардан чиқиш ишдан чарчаб келаётган одамга — муаммо»
Эрталаб ишга шошиб кетаётганимда зинадан ҳаллослаб чиқаман. Ўзи бор-у, аммо ишламаётган эскалатор ва лифтни кўриб бир хўрсиниб қўяман. Чарчаб қайтаётганда тушишда қийналмайман, лекин юқорига чиқишда тилим осилиб қолади. Ишласа, ҳартугул одамларга енгиллик бўларди. Шаҳарнинг қоқ марказида шу аҳвол бўлса, четроқларга умид боғламаса ҳам бўлади.Чўпонота ва Бунёдкор кўчалари кесишмасидаги ушбу ерусти ўтказгичи 2018 йилда қурилган бўлиб, ШСИФУСТИБ бошқармаси тасарруфига 2020 йилда ўтган. Бошқарма раҳбари Шавкат Валиевга иккала ҳаракатланиш воситаси ҳам ишламаётганини айтганимизда, улар таъмирдан бошқа вақтларда соз ҳолатда бўлиши, ходимлари томонидан уларнинг ёқиб қўйилиши таъминлангани ва ҳатто тунги пайтларда кўнгилсиз ҳолатларнинг олдини олиш мақсадида махсус навбатчилик гуруҳлари шакллантирилганини айтди. Аммо вазиятдан олинган тасвирлар алдамайди.Пиёдалар ерусти ўтказгичлари ишламаслиги борасида йўловчиларнинг кўпи салбий баҳосини айтса-да, бир фойдаланувчи қурилмани ўчириш иқтисодга фойдалигини айтди.
Эскалаторни ҳам, лифтларни ҳам ўчириб қўйиш керак. Электр, қанча энергия тежалади! Кейин зинадан тушиб-чиқиш соғлиққа фойда. Техника одамни дангаса қилади. Булар имконияти чекланганлар учун ишлагани маъқулроқ, — деди ўзини Миртоҳир Холиқов деб таништирган йўловчи.
Шота Руставели ва Муқимий, Оқтепа ва Муқимий кўчалари кесишмасидаги ерусти ўтказгичларига бордик. Иккала нуқтада ҳам эскалатор ва лифт мавжуд эмас. Одатда зинапояларнинг ёнида бўладиган эскалатор учун жой ташлаб кетилган бўлса-да, ҳалигача нишона йўқ. Бунга изоҳ сўраб яна ШСИФУСТИБ раҳбарига юзландик.
Ерусти ўтказгичлари «ТошкентБошПланЛити» ташкилоти томонидан лойиҳалаштирилган бўлиб, «Мостоотряд-13» компанияси томонидан қурилган. Лойиҳада лифт ва эскалаторларнинг бўлиши кўрсатилмаган ва қурувчи компания томонидан лойиҳадагидек қурилган. Агар энди қуриш зарурати пайдо бўлса ҳам лойиҳага ўзгартиришлар киритиш бизнинг ваколатимизга кирмайди, — деди Шавкат Валиев.Ерусти ўтказгичларини қурган «Мостоотряд-13» компанияси «Ўзбекистон темир йўллари» АЖнинг «Кўприк қурилиш» трестига тегишли. Ушбу трест ходими ерусти ўтказгичларининг буюртмачиси ШСИФУСТИБнинг ўзи эканлиги, лойиҳалаштириш ҳам бошқарманинг иштирокида бўлгани ва буюртмачи сифатида улар ажратган пул асосида қурилганини айтди. Шота Руставели ва Муқимий, Оқтепа ва Муқимий кўчалари кесишмасидаги ерусти ўтказгичларида лифт ва эскалаторлар қурилмаганининг сабаби сифатида ШСИФУСТИБ томонидан пул ажратилмаганини таъкидлаб ўтди. Ҳар бир пиёдалар ерусти ўтказгичига қанча маблағ ажратилганини билиш мақсадида Шаҳар сунъий иншоотларидан фойдаланиш, уларни сақлаш ва таъмирлашга ихтисослаштирилган бошқармага боғландик. Бошқарма раҳбари Шавкат Валиев маблағларни ҳисоблаш бошқарманинг бўйнида эмаслиги, «Ягона буюртмачи хизмати» инжиниринг компанияси бу ҳақда маълумот беришини айтди. Инжиниринг компаниясига маълумот сўраб боғланганимизда айни дамда маблағлар ҳақидаги ҳужжатлар архивда сақланаётгани, компания раҳбарларининг ҳаммаси ўзгаргани сабабли буни аниқлаш имконсизлиги айтилди.
Тошкентнинг яна иккита нуқтасида пиёдалар ерусти ўтказгичлари қурилмоқда. Шаҳар ҳокимлиги томонидан қурилаётган ушбу ўтказгичларининг иккиси ҳам Аҳмад Дониш кўчасида жойлашган бўлиб, уларда зина ва икки тарафида лифт бўлиши кўзда тутилган. Тошкент шаҳар ҳокимлиги матбуот хизматининг «Дарё»га маълум қилишича, ерусти ўтказгичларидан бирининг қурилиш-монтаж ишлари 2021 йил сентябрь ойи охири, иккинчиси эса шу йилнинг октябрь ойи охирига режалаштирилган. Қайд этилишича, қурилаётган пиёдалар ерусти ўтказгичлари ҳар бирининг тахминий лойиҳавий қиймати 5,462 миллиард сўмни ташкил этади.
Беш манзилни ой ва куннинг турли соатларида кузатган бўлсак, «Новза» метроси қаршисида жойлашган Бунёдкор ва Муқимий кўчалари кесишмасидаги ерусти ўтказгичида 8 августда лифт, Абдулла Қодирий ва Себзор кўчалари кесишмасидаги ерусти ўтказгичида эса 1 сентябрда эскалаторнинг фақат бир қисмигина ишлаётганди. Қолган барча нуқталардаги эскалатор ва лифтлар ўчиқ. Ҳатто Мустақиллик байрами кунида ҳам бирортасини тўлиқ ёқиб қўйишмаган. Йўловчиларнинг кўпи норозилигини билдириб, нега ёқилмаслиги сабабини билгиси келса-да, қайси ташкилотга мурожаат қилиш, пиёдалар ерусти ўтказгичидаги лифт, эскалаторга ким ёки қайси ташкилот жавобгар эканини ҳам билмайди. Тўғри, халқнинг ҳаққини бериш масъулларнинг мажбурияти, аммо у берилмаганда талаб қилиш ва сўрашни ҳам билиш керак.
Муаллиф: Зиёда Рамазонова
Изоҳ (0)