“Rasmdagi ‘O‘tilmasin! Kimyoviy zararlanish’ degan joylar hozir yo‘q. Avval bor edi, qurol ombori bo‘lgan, portlagan” — Oliy harbiy aviatsiya bilim yurti boshlig‘i Qarshi—Xonobod bazasi haqida

Donald Tramp AQSh prezidenti sifatidagi vakolati tugashiga bir kun qolganida, 2021-yilning 19-yanvar kuni 2001—2005-yillarda O‘zbekistondagi Qarshi—Xonobod aviabazasidagi xizmat qilgan amerikalik harbiy xizmatchilarning sog‘lig‘ini tekshirish to‘g‘risidagi farmonni imzoladi. Ushbu harbiy xizmatchilar O‘zbekistondagi aviabazada xizmat olib borish davomida zaharli moddalar va radiatsiya ta’siriga uchragan bo‘lishi mumkin, deb taxmin qilinmoqda. Jumladan, Xonobod aviabazasida xizmatda bo‘lgan amerikaliklarning kamida 61 nafari saraton kasalligiga chalingan yoki bu kasallik tufayli vafot etgani aytilmoqda.

O‘zbekiston Oliy harbiy aviatsiya bilim yurti boshlig‘i, 23 yildan beri Xonobod aviabazasida xizmat qilib kelayotgan Abdulla Hamroyev “Daryo” muxbiri Musulmonbek Ibrohimov bilan suhbatda “biror marta bunday holat kuzatilganini bilmasligi”ni alohida ta’kidladi. “Bu yerda 10-15 yildan buyon ishlab kelayotgan harbiylar bor, ular orasida ham bunday kasallik aniqlangani yo‘q”, — deydi u.

Oliy harbiy aviatsiya bilim yurti 3-bosqich kursanti Jasurbek Nuriddinovning aytishicha, ularga “shu bilim yurtini bitirgan ustozlar dars beradi”. “Hammalarining sog‘lig‘i joyida. Uch yildan buyon shu yerda o‘qiyman, lekin bunday kasallikka uchraganlar haqida eshitmaganman”, — deya bilim yurti rahbarining so‘zlarini tasdiqladi kursant.

Kursantning ta’kidlashicha, “aslida har qanday aviatsiyada ishlayotgan odamda nurlanish bo‘ladi”. “Bizga ovqat ham shundan kelib chiqib beriladi. Radiatsiyaga qarshi barcha sharoitlar qilingan, binolar shunga moslashtirib, belgilangan standart asosida qurilgan. Xavfsizlik qoidalariga rioya qilinmasa, radiatsiyaga uchrash mumkin. Bunday holatda nima qilish kerakligini bilamiz”, — deydi kursant Nuriddinov. Abdulla Hamroyevning qo‘shimcha qilishicha, “havodagi zararli moddalar maxsus moslamalar orqali muntazam tekshirib boriladi va shu vaqtgacha organizmga radiatsiya ta’siri bo‘yicha ma’lumot qayd etilmagan”.

Jasurbek Nuriddinov kursantlar har yili umumlashtirilgan tibbiy ko‘rikdan o‘tishini ma’lum qildi. Bilim yurti rahbari Abdulla Hamroyevning so‘zlariga ko‘ra, “uchuvchilar har olti oyda tibbiy tekshiruvdan o‘tib turadi”. Qayd etish joiz, avvalroq, 16-fevral kuni bo‘lib o‘tgan matbuot anjumanida Mudofaa vazirligi vakili Bahrom Zulfiqorov “harbiy aerodromda xizmat qilayotgan uchuvchilar nafaqat mavsumiy, balki har bir parvozdan oldin tibbiy ko‘rikdan o‘tishi”ni, “uchuvchilarning salomatligida ozgina o‘zgarish bo‘lsa ham parvozga ruxsat berilmas”ligini ma’lum qilgan edi.

AQSh tomoni e’lon qilgan ma’lumotlar orasida amerikalik harbiylarning aviabaza atrofidagi “Nurlanish xavfi bor chegara”, “Yaqinlashmang! Kimyoviy moddalar! Portlamay qolgan o‘q-dori!” kabi lavhalar oldida tushgan suratlari ham bor. Pentagon tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotlarga ko‘ra, baza atrofidagi tuproq “katta ehtimol bilan, sovet davridagi yerosti yoqilg‘i taqsimlash tizimi tufayli”, shuningdek, sovet raketalarini yo‘q qilish natijasida kelib chiqqan asbest va qayta ishlangan past darajadagi uran bilan ifloslangan. Tuproqdan oqayotgan “qora balg‘am”ni “erituvchi suyuqlik, yog‘lar va boshqa kimyoviy moddalar aralashmasi” deya ta’riflangan.

“Rasmdagi ‘O‘tilmasin! Kimyoviy zararlanish’ degan joy hozir yo‘q. O‘n yillar avval bor edi, qurol-yarog‘ ombori bo‘lgan, portlagan, lekin zarari kam bo‘lgan”, — deydi Hamroyev, portlash aynan qachon va nima sababdan bo‘lganiga aniqlik kiritmay. “Biz pribor bilan tekshirdik — radiatsiya umuman yo‘q. U joyni sapyorlar tekshirgan, dezinfeksiya qilinib, tekislab tashlangan. Uning o‘rnida hozir baliq ko‘li qilingan”, — deya qo‘shimcha qildi Oliy harbiy aviatsiya bilim yurti boshlig‘i.

Mudofaa vazirligi vakili Bahrom Zulfiqorov 16-fevraldagi matbuot anjumanida “harbiy qismning yonida joylashgan mahalla aholisi soppa-sog‘” ekanini ta’kidlagan, Toshkent tibbiyot akademiyasi qoshidagi Harbiy tibbiyot fakulteti kafedra mudiri, tibbiy xizmat polkovnigi Nosir Fozilov uning bu so‘zlarini quvvatlab, OAVda tarqalgan savollarga javob topish maqsadida o‘sha yerdagi aholi punktida yashayotgan fuqarolar ham tibbiy ko‘rikdan o‘tkazilgani, “tibbiy ko‘rik natijalariga ko‘ra ularning hammasi sog‘lom bo‘lib chiqqani”ni ta’kidlagan edi.

“O‘sha joylardagi oilaviy poliklinikalar bosh vrachlaridan mahalliy aholi orasida shunday kasalliklar qayd etilgan-etilmaganini surishtirdik. Shu paytgacha aholi orasida bunday kasalliklar kuzatilmagani ma’lum bo‘ldi. Ya’ni, o‘sha hududda yashayotgan fuqarolarimiz orasida bunday kasalliklar aniqlanmagan”, — degandi seshanba kungi matbuot anjumanida polkovnik Fozilov. Oliy harbiy aviatsiya bilim yurti boshlig‘i Abdulla Hamroyev esa “Daryo” muxbiri bilan suhbatda biroz boshqacharoq ma’lumot berdi: “Aviabaza yaqinidagi mahalla aholisini ham monitoring qildik. Bir-ikkita saratonga chalinganlar chiqdi. Bu normal holat, tabiiy kasal bo‘lgan”.

Kursant Jasurbek Nuriddinovning qayd etishicha, OAVda Qarshi—Xonobod bazasi haqida vahimali xabarlar chiqqach, o‘zida ham biroz xavotir paydo bo‘lgan: “Odamda baribir hayajon bo‘ladi, kursantlar orasida ham biroz vahima bo‘ldi. Holat haqida komandirlarimizdan qiziqib so‘radik. Bunday holat yo‘qligini tushuntirishdi”. Uning qo‘shimcha qilishicha, shu xabarlar tarqalganidan so‘ng kursantlar orasida o‘qishdan ketish yoki ota-onalar tomonidan farzandini olib ketmoqchi bo‘lish holati kuzatilmagan.

Avvalroq, 17-fevral kuni bo‘lib o‘tgan matbuot anjumanida Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi raisi o‘rinbosari Islombek Boqijonov Qarshi—Xonobod aviabazasi atrofida tarqalgan xabarlar yuzasidan munosabat bildirib, hozirda hududni laboratoriya sharoitida o‘rganish boshlangani, Amerika tomoni bildirgan da’volar haqiqatan ham bo‘lganmi yoki yo‘qmi, “shunga aniqlik kiritishmoqchi” ligini ta’kidlagan edi.

Boqijonov Xonobod bazasida kimyoviy poligon bo‘lgan bo‘lishi mumkinligini aytib o‘tgan edi: “AQSh harbiylari joylashgan Xonobod harbiy zona bo‘lgani uchun uning ichiga bizning kirish imkoniyatimiz bo‘lmagan. Qo‘riqlanadigan joy bo‘lgani uchun biz uning analizini, holatini o‘rganolmaganmiz… Bilishimizcha, o‘sha yerda ham shunday aerodrom bo‘lgan. U inson nafas yo‘liga ta’sir ko‘rsatadigan darajadagi kimyoviy moddalarni dalalarga sepadigan aerodrom bo‘lgan”.