Yuz minglab binolarni vayron qilgan fojia. Gujorat zilzilasi tafsilotlari

2001-yil 26-yanvar erta tong 08:46 da Hindistonning janubi-g‘arbiy qismida joylashgan Gujorat shtatida dahshatli zilzila yuz berdi, uning quvvati 7,7 ballga teng edi. Zilzilaning ta’siri deyarli butun Hindiston hududida, shuningdek, Nepal, Pokiston va g‘arbiy Xitoyda sezildi.  Turli xil taxminlarga ko‘ra uning oqibatida 14 dan 20 minggacha odam halok bo‘lgan, 167 mingga yaqin kishi jarohat olgan. 400 mingga yaqin bino butunlay vayrona holiga kelib qolgan. “Daryo” mazkur falokatli hodisa haqida hikoya qiladi.

Talafot 

Hindiston hukumatining ma’lumotlariga ko‘ra, mamlakat zilzila oqibatida 208,7 milliard rupiya (besh milliard dollar atrofida) zarar ko‘rgan. Shtatning aloqa vositalari ko‘rgan zarari o‘n milliard rupiyani, davlatning o‘rta va kichik biznesidagi zarari yigirma million rupiyani tashkil etadi. Rasmiylarning hisob-kitoblariga ko‘ra, zilzila oqibatlarini bartaraf etish va undan keyingi qurilish ishlari uchun ko‘rilgan zararga teng miqdordagi mablag‘ sarflash talab qilingan. Zilziladan so‘ng port inshootlari vayron bo‘lganligi sababli Hindiston eksporti katta yo‘qotishlarga duch kelgan.

Bhuj va Ahmadobod shaharlari zilziladan eng ko‘p zarar ko‘rgan. Zilzila qurbonlarining taxminan 15 ming nafari Bhuj shahri aholisi edi. Tabiiy ofat natijasida 339 ming bino vayron bo‘lgan va 783 mingga yaqini zarar ko‘rgan. Binolardan tashqari, ushbu hududlardagi ko‘priklar va yo‘llarning aksariyati yaroqsiz holatga kelib qolgan.

Shuningdek, zilzila qo‘shni Pokistonning janubiy hududlariga ham ta’sir ko‘rsatadi: mamlakatning 18 nafar aholisi vafot etadi, 100 ga yaqin kishi jarohat oladi. Bundan tashqari, zilzilaning “aks-sadosi” Bangladesh va Nepalda ham sezilgan.

Tafsilotlar

Xalqaro seysmologik markazlarning ma’lumotlariga ko‘ra, 1956-yildan so‘ng ushbu hududda seysmik faollikning 4 balldan yuqori ko‘rinishlari sodir bo‘lmagan va 1982-yilda ro‘y bergan faqat ikkita zilzila 4-4,2 ballni tashkil etgan. 2001-yilgi Gujorat zilzilasi ilgari noma’lum bo‘lgan janubga botgan yoriq bo‘yicha harakatlanish natijasida hosil bo‘lgan rift tuzilmalariga parallel ravishda harakatlanish natijasida yuzaga kelgan.

Kach viloyatidagi qurbonlar soni 12 300 kishini tashkil etdi. Zilzila episentridan atigi 20 km uzoqlikda joylashgan Bhuj deyarli butunlay vayron bo‘ldi. Anjar, Bhuj va Bxau Talukasidagi yuzlab qishloqlar tekislik holiga kelib qoldi. Bir milliondan ortiq inshootlar, shu jumladan, ko‘plab tarixiy binolar va sayyohlik obektlari butunlay vayronaga aylandi yoki jiddiy talafot ko‘rdi. Zilzila Bhujdagi uylarning 40 foizini, sakkizta maktabni, ikkita kasalxonani va 4 km masofali yo‘lni zararladi va shaharning tarixiy Svaminarayan ibodatxonasi va Prag Mahal va Aina Mahal tarixiy qal’alarini vayron qildi.

Hindiston milliy san’at va madaniy meros jamg‘armasi (INTACh) Kach va Saurashtra shaharlaridagi 250 dan ortiq madaniy meros hisoblangan binolarni ko‘zdan kechirdi va ularning 40%i o‘ta jiddiy zarar ko‘rganligini aniqladi. Faqat 10% inshoot zilzila zararidan omon qolgan.

Taxminan 7 million aholisi bo‘lgan Gujoratning tijorat poytaxti Ahmadobodda 50 ga yaqin ko‘p qavatli uy qulab tushdi va bir necha yuz kishi halok bo‘ldi. Yetkazilgan jami moddiy zarar 7,5 milliard dollarga baholandi. Zilzilaning eng katta yo‘qotishi Bhuj fuqarolik kasalxonasining butunlay yaroqsiz holatga kelib qolishi edi. Zararlanganlarga Hindiston harbiylari favqulodda yordam ko‘rsatdilar, keyinchalik Xalqaro Qizil Xoch va Qizil Yarim Oy Jamiyati Federatsiyalari tomonidan yordam kuchaytirildi.

Tiklanish

Zilziladan to‘rt oy o‘tgach Gujorat hukumati zilzila natijasida xaroba ahvoliga kelib qolgan hududlarni qayta qurish va tiklash siyosatini e’lon qildi. Ushbu siyosat shahar va qishloq qurilishiga boshqacha yondashuvni taklif qildi. Bu qurilishning taxminiy qiymati 1,77 milliard AQSH dollarini tashkil etardi.

Uy-joy siyosati vayronalarni tozalash, vaqtinchalik boshpanalarni tashkil etish, buzilgan uylarni to‘liq rekonstruksiya qilish va buzilmagan ma’muriy birliklarni jihozlashga qaratildi. Ta’mirlashga loyiq uylarning umumiy soni 929 682 tani va rekonstruksiya qilinadigan uylarning umumiy soni 213 685 tani tashkil etdi.  2003-yilga kelib 882 896 (94%) uylar ta’mirlandi va 113 271 tasi (53%) rekonstruksiya qilindi.

Bhuj shahri uchun yangi shahar rejasini taqdim etish Atrof-muhitni rejalashtirish bo‘yicha hamkorlik (EPC) tashkilotiga topshirildi. Rejada shaharga favqulodda kirish imkoniyatini ta’minlash uchun kengroq yo‘l tarmog‘ini yaratishga e’tibor qaratildi. Shaharni qayta tiklashni qo‘llab-quvvatlash maqsadida Gujarat hukumati qiymati 1 milliard AQSH dollarigacha bo‘lgan to‘rtta yordam paketini yaratdi.  Ushbu paketlar 300 mingga yaqin oilaga yordam sifatida tarqatildi.  Shuningdek, hukumat kichik, o‘rta va katta sanoatini jonlantirish uchun 2,5 million AQSH dollari miqdoridagi mablag‘ ajratdi. Shuningdek, Jahon banki va Osiyo taraqqiyot banki tegishli ravishda 300 va 500 million dollar miqdorida kreditlar ajratdilar.

Xotira

Ko‘plab mamlakatlar va tashkilotlardan yordamlar taklif qilindi.  Smritivan va Bhujia tepaligida zilzila qurbonlariga bag‘ishlangan yodgorlik bog‘i va muzeyi barpo etildi. Bog‘da har bir zilzila qurboniga bag‘ishlab daraxt ekilgan va tepalikda 108 ta kichik suv havzalari tashkil etilgan.

Dilbar Ismatullayeva tayyorladi