“Deputatlar yaxshiligidan emas, balki o‘z siyosiy karyerasini o‘ylab, noto‘g‘ri ish qilgan hokimni ishdan olib tashlashi kerak” — Behzod Hoshimov

Erkin saylovlar va shunday saylovlarda saylangan xalq vakillari yig‘ini — tashqi ko‘rinishidan qonuniy, lekin mazmunan noto‘g‘ri ishlarga qarshi kurashdagi vositadir. Bu haqda iqtisodiyotchi Behzod Hoshimov “Ular” dasturidagi chiqishida fikr bildirdi.

Telegram’dagi Davletovuz kanali Andijon, Jizzax, Xorazm, Navoiy viloyatlaridagi ayrim davlat xaridlari hududiy amaldorlarning yaqin tanishlari yoki qarindoshlariga, ba’zi hollarda o‘zlariga tegishli kompaniyalarga nasib etganiga doir ma’lumotlarni ketma-ket e’lon qilib bormoqda. Behzod Hoshimovning ta’kidlashicha, bu ishlarning aksariyati qonuniy amalga oshirilgan, biroq o‘zi noto‘g‘ri.

Agar shunday noto‘g‘ri ishlar bo‘lgan tumanda kengash ishlasa, kengash o‘sha hokimni ishdan olib tashlagan bo‘lardi. Deputatlar o‘z siyosiy karyerasini o‘ylab ham hokimni ishdan olib tashlardi. “Siz tenderni akangizga beribsiz, biz sizga ishonmaymiz”, deb. Deputatlar hokimni ishdan olib tashlashi uchun oddiy ko‘pchilik ovoz bersa bo‘ldi.

Deylik, siz tuman kengashi deputatisiz. Siz siyosiy karyera qilmoqchisiz. Tumaningiz hokimi gulni yoki suvni akasining korxonasidan olib keldi. Xullas, qandaydir qing‘ir ish qilyapti. Aniq bir qonunbuzarlik holati yo‘q, agar shunday bo‘lsa, jinoyat ishi ochilib, bu ish bilan prokuratura shug‘ullanishi kerak va hokazo. Qonunbuzarlik bo‘lmasa, u holda siz tuman kengashi deputati sifatida minbarga chiqib, “bunaqangi hokimga ishonib bo‘lmaydi”, degan fikrni bildirishingiz mumkin va bunga hamkasblaringizni ishontira olsangiz, katta ehtimol bilan hokim ishdan ketadi.

Bir safar San-Fransisko shahar meriyasiga borib, shahar kengashi shahar merini tuzlayotganiga guvoh bo‘lganman. Nima emish, ko‘cha tozalash mashinasi bir ko‘chani belgilanganidan kechroq tozalabdi. Mer tushuntiryapti — mashina buzilib qolgandi, shunday-shunday sabablar bor edi, deb. Deputat esa: “Menga farqi yo‘q, menga ovoz bergan odam telefon qilib, uyining oldi vaqtida tozalanmagani uchun mashinasini avtoturargohga qo‘ya olmagani, oqibatda jarima to‘laganini aytdi”, deyapti.

Mer shahar ozodaligi uchun mas’ul bo‘lgani uchun vaziyatni tushuntirib, uzr so‘rayapti. Deputat shahar hokimini aynan kameralar qarshisida tuzladi. Demoqchimanki, ijro hokimiyatining boshlig‘i mana shunday oddiy bir masalada ham deputat oldida ojiz. Endi tasavvur qiling, ko‘chani tozalashga mas’ul o‘sha kompaniya merning akasi yo boshqa qarindoshiga tegishli biznes bo‘lsa nima bo‘lardi?

Behzod Hoshimov, iqtisodiyotchi

Oliy Majlis nima uchun kerak? Pulni taqsimlash uchun, boshqa funksiyasi yo‘q. XV asrda parlamentlar nima ish qilgan? Pul taqsimlagan, soliq solgan. Angliyadagi birinchi parlament nima qilgan? Qirolning soliq solish huquqini olib qo‘ygan, lordlar kelib, qirolga: “Endi soliq solish, urush qilish, pulni ishlatish bo‘yicha biz bilan maslahatlashasiz”, deb talab qo‘ygan. Fransiyada odamlar mana shu masalani deb inqilob qilgan.

Amerika nima uchun mustaqillik uchun urushgan? Shiori nima edi bu urushning? “Agar Britaniya parlamentida bizning vakilimiz o‘tirmasa, bizdan soliq olmaysiz”. AQSh koloniya bo‘lgani uchun undan olingan soliqlarni Britaniyadagi parlament taqsimlagan. Amerikadagilar, Jorj Vashington, 13 ta koloniya vakillari: “O‘rtoqlar, biz soliq to‘layapmizmi, taqsimlash jarayonida ham odamimiz ishtirok etishi shart”, degan. Angliya esa: “Yo‘q, taqsimlash bizdan, soliq esa sizdan”, degan.

Shundan urush kelib chiqib, AQSh mustaqillikka erishgan. Soliq bilan birga vakolatlar ham kelishi kerak, degan bayroq ostida urush qilingan. O‘sha vaqtda, masalan, qora tanlilarni odam o‘rnida ko‘rishmagan, ayollarda ovoz berish huquqi yo‘q edi, lekin parlament bor edi. Ya’ni, parlamentning asosiy funksiyasi — soliqlarni yig‘ish va ularni qayta taqsimlash, inson huquqlari, bolalarni himoya qilish kabilar parlamentning 227-funksiyasi. Oliy Majlis ham shuning uchun kerak.

Ixtiyoriy N viloyatga boraylik, u yerga 100 so‘m pul ajratilgan. Deputatlarga: “Shu pulning necha foizini hokimiyat uchun gul ekishga ajratish kerak?”, degan savolni qo‘ysak, ular pulning 50 foiziga gul ekamiz deydimi, 90 foizigami yoki 0,1 foiziga? Balki: “O‘rtoqlar, maktablarimizda svet yo‘q, avval shuni to‘g‘rilaylik, keyin qachondir hokimiyat binosida ham gul ekarmiz yoki minbar tagiga gul qo‘yarmiz”, deyishi mumkin.

Masalan, hozir Xalq ta’limi vazirligiga borib haroba maktablarning rasmini ko‘rsatgin, desangiz, sizga katta albom berishadi, mamlakat bo‘ylab tomi muammo, poli yo‘q yuzlab maktablarni ko‘rasiz; svet, konditsioner, tualet, internet demayapman. Oddiy — pol. Buni o‘sha tuman deputati aytishi kerak. Men o‘sha deputatlar buni o‘zlari yaxshi bo‘lgani uchun aytadi, demayapman, siyosiy kapitali uchun aytadi.

Tumandagi saylangan odam ertaga yana qayta saylanishi uchun, yuqoriroq darajadagi siyosatchiga aylanish uchun: “Ha, mana men maktablarga pol qildirib berdim, tuman markaziga bordim-da, pul olib kelib, pol qilyapman, men qildim”, deydi. Rivojlangan davlatlarda ba’zida deputatning nomi ham yozilgan bo‘ladi, qandaydir loyiha qilsa: “Falonchi deputat markazdan pul olib kelib, qildirdi”, degan. U rasmga tushadi, mening siyosiy kampaniyam shu, deydi.

Insonlarning yaxshiligiga ishongan holda maktablar remont qilinadi, demayapman. Odamlarning aynan egoistik va ambitsiyalari nuqtayi nazaridan aytyapmanki, ular o‘z karyerasini yaxshilash maqsadida umumiy pulni jamiyatga yoqadigan joylarga ishlatadi. O‘zini o‘ylab qiladi, lekin jamiyat foyda ko‘radi. Bu masalada o‘zbekistonliklar istisno bo‘ladi, deb o‘ylamayman. Bizda ham siyosatchilar bor va ular ham siyosiy karyera qilgisi keladi.

Behzod Hoshimov, iqtisodiyotchi