Эркин сайловлар ва шундай сайловларда сайланган халқ вакиллари йиғини — ташқи кўринишидан қонуний, лекин мазмунан нотўғри ишларга қарши курашдаги воситадир. Бу ҳақда иқтисодиётчи Беҳзод Ҳошимов «Улар» дастуридаги чиқишида фикр билдирди.
Telegram’даги Davletovuz канали Андижон, Жиззах, Хоразм, Навоий вилоятларидаги айрим давлат харидлари ҳудудий амалдорларнинг яқин танишлари ёки қариндошларига, баъзи ҳолларда ўзларига тегишли компанияларга насиб этганига доир маълумотларни кетма-кет эълон қилиб бормоқда. Беҳзод Ҳошимовнинг таъкидлашича, бу ишларнинг аксарияти қонуний амалга оширилган, бироқ ўзи нотўғри.
Агар шундай нотўғри ишлар бўлган туманда кенгаш ишласа, кенгаш ўша ҳокимни ишдан олиб ташлаган бўларди. Депутатлар ўз сиёсий карьерасини ўйлаб ҳам ҳокимни ишдан олиб ташларди. «Сиз тендерни акангизга берибсиз, биз сизга ишонмаймиз», деб. Депутатлар ҳокимни ишдан олиб ташлаши учун оддий кўпчилик овоз берса бўлди.Ҳошимовнинг таъкидлашича, ҳоким ишдан кетиши учун қонунни бузиши шарт эмас, нотўғри иш қилса, самарасиз ишласа, шунинг ўзи ҳам етарли бўлиши мумкин; нотўғри иш қилган ҳоким «ўз ишини биладиган депутатлар учун текин сиёсий гўшт».Дейлик, сиз туман кенгаши депутатисиз. Сиз сиёсий карьера қилмоқчисиз. Туманингиз ҳокими гулни ёки сувни акасининг корхонасидан олиб келди. Хуллас, қандайдир қинғир иш қиляпти. Аниқ бир қонунбузарлик ҳолати йўқ, агар шундай бўлса, жиноят иши очилиб, бу иш билан прокуратура шуғулланиши керак ва ҳоказо. Қонунбузарлик бўлмаса, у ҳолда сиз туман кенгаши депутати сифатида минбарга чиқиб, «бунақанги ҳокимга ишониб бўлмайди», деган фикрни билдиришингиз мумкин ва бунга ҳамкасбларингизни ишонтира олсангиз, катта эҳтимол билан ҳоким ишдан кетади.
Бир сафар Сан-Франциско шаҳар мериясига бориб, шаҳар кенгаши шаҳар мерини тузлаётганига гувоҳ бўлганман. Нима эмиш, кўча тозалаш машинаси бир кўчани белгиланганидан кечроқ тозалабди. Мер тушунтиряпти — машина бузилиб қолганди, шундай-шундай сабаблар бор эди, деб. Депутат эса: «Менга фарқи йўқ, менга овоз берган одам телефон қилиб, уйининг олди вақтида тозаланмагани учун машинасини автотураргоҳга қўя олмагани, оқибатда жарима тўлаганини айтди», деяпти.
Мер шаҳар озодалиги учун масъул бўлгани учун вазиятни тушунтириб, узр сўраяпти. Депутат шаҳар ҳокимини айнан камералар қаршисида тузлади. Демоқчиманки, ижро ҳокимиятининг бошлиғи мана шундай оддий бир масалада ҳам депутат олдида ожиз. Энди тасаввур қилинг, кўчани тозалашга масъул ўша компания мернинг акаси ё бошқа қариндошига тегишли бизнес бўлса нима бўларди?
Беҳзод Ҳошимов, иқтисодиётчи
Олий Мажлис нима учун керак? Пулни тақсимлаш учун, бошқа функцияси йўқ. XV асрда парламентлар нима иш қилган? Пул тақсимлаган, солиқ солган. Англиядаги биринчи парламент нима қилган? Қиролнинг солиқ солиш ҳуқуқини олиб қўйган, лордлар келиб, қиролга: «Энди солиқ солиш, уруш қилиш, пулни ишлатиш бўйича биз билан маслаҳатлашасиз», деб талаб қўйган. Францияда одамлар мана шу масалани деб инқилоб қилган.Америка нима учун мустақиллик учун урушган? Шиори нима эди бу урушнинг? «Агар Британия парламентида бизнинг вакилимиз ўтирмаса, биздан солиқ олмайсиз». АҚШ колония бўлгани учун ундан олинган солиқларни Британиядаги парламент тақсимлаган. Америкадагилар, Жорж Вашингтон, 13 та колония вакиллари: «Ўртоқлар, биз солиқ тўлаяпмизми, тақсимлаш жараёнида ҳам одамимиз иштирок этиши шарт», деган. Англия эса: «Йўқ, тақсимлаш биздан, солиқ эса сиздан», деган.
Шундан уруш келиб чиқиб, АҚШ мустақилликка эришган. Солиқ билан бирга ваколатлар ҳам келиши керак, деган байроқ остида уруш қилинган. Ўша вақтда, масалан, қора танлиларни одам ўрнида кўришмаган, аёлларда овоз бериш ҳуқуқи йўқ эди, лекин парламент бор эди. Яъни, парламентнинг асосий функцияси — солиқларни йиғиш ва уларни қайта тақсимлаш, инсон ҳуқуқлари, болаларни ҳимоя қилиш кабилар парламентнинг 227-функцияси. Олий Мажлис ҳам шунинг учун керак.
Ихтиёрий N вилоятга борайлик, у ерга 100 сўм пул ажратилган. Депутатларга: «Шу пулнинг неча фоизини ҳокимият учун гул экишга ажратиш керак?», деган саволни қўйсак, улар пулнинг 50 фоизига гул экамиз дейдими, 90 фоизигами ёки 0,1 фоизига? Балки: «Ўртоқлар, мактабларимизда свет йўқ, аввал шуни тўғрилайлик, кейин қачондир ҳокимият биносида ҳам гул экармиз ёки минбар тагига гул қўярмиз», дейиши мумкин.
Масалан, ҳозир Халқ таълими вазирлигига бориб ҳароба мактабларнинг расмини кўрсатгин, десангиз, сизга катта альбом беришади, мамлакат бўйлаб томи муаммо, поли йўқ юзлаб мактабларни кўрасиз; свет, кондиционер, туалет, интернет демаяпман. Оддий — пол. Буни ўша туман депутати айтиши керак. Мен ўша депутатлар буни ўзлари яхши бўлгани учун айтади, демаяпман, сиёсий капитали учун айтади.
Тумандаги сайланган одам эртага яна қайта сайланиши учун, юқорироқ даражадаги сиёсатчига айланиш учун: «Ҳа, мана мен мактабларга пол қилдириб бердим, туман марказига бордим-да, пул олиб келиб, пол қиляпман, мен қилдим», дейди. Ривожланган давлатларда баъзида депутатнинг номи ҳам ёзилган бўлади, қандайдир лойиҳа қилса: «Фалончи депутат марказдан пул олиб келиб, қилдирди», деган. У расмга тушади, менинг сиёсий кампаниям шу, дейди.
Инсонларнинг яхшилигига ишонган ҳолда мактаблар ремонт қилинади, демаяпман. Одамларнинг айнан эгоистик ва амбициялари нуқтаи назаридан айтяпманки, улар ўз карьерасини яхшилаш мақсадида умумий пулни жамиятга ёқадиган жойларга ишлатади. Ўзини ўйлаб қилади, лекин жамият фойда кўради. Бу масалада ўзбекистонликлар истисно бўлади, деб ўйламайман. Бизда ҳам сиёсатчилар бор ва улар ҳам сиёсий карьера қилгиси келади.
Беҳзод Ҳошимов, иқтисодиётчи
Изоҳ (0)