1964-yil AQSh harbiy havo kuchlari tomonidan Vyetnamga nisbatan ilk bor harbiy harakatlar boshlandi. “Daryo” “Tig‘dor nayza operatsiyasi” nomi bilan mashhur bo‘lgan ushbu tarixiy voqea haqida hikoya qiladi.
Tonkin ko‘rfazidagi sirli voqea
1964-yil 2-avgustda Tonkin ko‘rfazidagi AQShning ikki harbiy kemasi bo‘lgan “Maddox” va “Turner Joy”ga Shimoliy Vyetnam kuchlari tomonidan hujum qilindi. Ikki kundan keyin “Maddox” kemasi ikkinchi marta hujumga uchraganini e’lon qildi. Kema ekipaji tez orada bu ma’lumotni rad etgan bo‘lsa-da, ammo razvedka xizmati shimoliy vyetnamliklarning ushbu hujumni tan olgani haqidagi xabarlarini eshitganini keltirib o‘tdi.Urush muqarrar
AQSh Kongressi birorta ham “qarshi” ovozsiz, 466 ovoz bilan Tonkin rezolyutsiyasini qabul qildi, bu esa prezidentga ushbu hujumga har qanday usul bilan javob berish huquqini berar edi. Bu urushning boshlanishini anglatardi.AQShning Vyetnamga bostirib kirishi to‘g‘risidagi qaror Kongressdan tashqari, prezident, Mudofaa vaziri Robert Mak Namara va Davlat kotibi Din Rasklar tomonidan ham qabul qilindi. Prezident Lindon Jonson Shimoliy Vyetnam dengiz kuchlariga qarshi “Tig‘dor nayza” nomli operatsiya orqali havo hujumlarini amalga oshirishni buyurdi.
“Tig‘dor nayza” otilishga shay
Ushbu reyd 1964-yil 5-avgust kuni, AQSh harbiy-dengiz kuchlarining ikkita samolyot tashuvchi kemasi tomonidan amalga oshirilgan. Nishon sifatida Shimoliy Vyetnam kemalari joylashgan bir nechta dengiz bazalari, shuningdek, Vindagi neft omborlari tanlangan. Rejaga ko‘ra, neft omborlari yo‘q qilinganidan so‘ng shimoliy Vyetnam dengiz flotida kemalar uchun yoqilg‘i bilan bog‘liq muammolar yuzaga kelishi kerak edi.
Amerikaliklarning ma’lumotlariga ko‘ra, hujumda ishtirok etgan 64 ta samolyotdan ikkitasi yo‘qotilgan xolos. Bir uchuvchi halok bo‘lgan, ikkinchisi (Everett Alvarez) vyetnamliklar tomonidan qo‘lga olinib, AQSh ning Shimoliy Vyetnamdagi birinchi asirga tushgan askari sifatida ko‘riladi. Amerika qo‘mondonligi ushbu operatsiya natijalarini muvaffaqiyatli deb topdi: Vin shahridagi neft zaxiralarining 90 foizi yo‘q qilindi va Shimoliy Vyetnam torpedo otuvchi kemalarining uchdan ikki qismi ishdan chiqarildi.
Sovuq urush klassikasi
Ushbu hujum “Tonkin ko‘rfazidagi voqea”ga nisbatan zudlik bilan berilgan javob harakatlari edi va o‘z navbatida Vyetnamdagi vaziyatga AQSh harbiy aralashuvining boshlang‘ich nuqtasi bo‘ldi. O‘shanda bu davlat sotsialistik va kapitalistik ikki qismga bo‘lingandi. Sovuq urush davrining klassikasi. Aslida, Vyetnamda shimoliy va janubiy Vyetnam bir-biri bilan urush yoqasida turgan edi. SSSR tomonidan shimoliy vyetnamlik partizanlarga harbiy-texnik yordamlar muntazam ravishda davom etardi. Ushbu mintaqada AQSh flotining paydo bo‘lishi esa, o‘z navbatida, janubiy Vyetnamga yordam berish, shimolga nisbatan harbiy bosim va qurol-yarog‘ diplomatiyasining “klassikasi” edi.Tinchlik va’dasi bilan g‘alaba qozonib, urush boshlagan prezident
Biroq ushbu operatsiya mintaqada keng ko‘lamli harbiy harakatlar boshlanishiga olib kelmadi. Bu faqat bir yildan keyin, 1965-yil avgustda yuz beradi. Gap shundaki, 1964-yilda AQSh yangi prezident saylovlari arafasida edi. Asosiy nomzodlardan biri Lindon Jonsonning obro‘si xalq orasida unchalik katta emasdi. Jonson 1960-yilda bo‘lib o‘tgan saylovlarda Jon Kennedi bilan birga saylangan vitse-prezident edi. U yangi saylovlarda tinchlik tarafdori sifatida qatnashdi, uning asosiy raqibi respublikachi Barri Golduoter haqli ravishda “Vashington qirg‘iysi” deb hisoblangan. Ma’lumki, Jonson 1964-yil noyabr oyida bo‘lib o‘tgan saylovlarda ishonchli g‘alabani qo‘lga kiritdi. Tinchlik urushni yengdi. Ammo bu vaqtincha edi.
Vyetnamda vaziyat tez yomonlashdi, janubiy Vyetnam hukumati bo‘lgan Saygon rejimi o‘z hududlari nazoratini yo‘qota boshladi. Mamlakatning qishloq joylarida yashovchi aholi vakillari shimolliklar tomoniga o‘tib keta boshladi. Shu sabab Oq uyda o‘zini “tinchlik kabutari” sifatida tanishtirgan Lindon Jonson o‘z mamlakatining tarixiga Vyetnamdagi qonli urushlarni olib borgan prezident sifatida kirdi.
Qing‘ir ishning qiyig‘i...
Yaqinda Amerika Qo‘shma Shtatlarida Milliy xavfsizlik agentligi tarixiga ixtisoslashgan mustaqil tadqiqotchi Metyu Eydning 1964-yilda Tonkin ko‘rfazida sodir bo‘lgan va Vyetnamga bostirib kirishga olib kelgan voqea haqidagi asosiy razvedka ma’lumotlari qalbaki ekani to‘g‘risidagi maqolasi e’lon qilindi.Bunga AQSh Milliy xavfsizlik agentligi tarixchisi Robert Xeynokning 2001-yilda tuzilgan va ma’lumot olish erkinligi to‘g‘risidagi qonun asosida maxfiyligi yechilgan hisoboti asos bo‘ldi. Hisobotdan ma’lum bo‘lishicha, MXA xodimlari radio orqali ushlab olish natijasida olingan ma’lumotlarni tarjima qilishda xatoga yo‘l qo‘ygan. Xatoni deyarli zudlik bilan aniqlagan yuqori martabali zobitlar esa barcha kerakli hujjatlarni tuzatib, xatoni yashirishga qaror qilgan. Shunday qilib, hujjatlarda amerikaliklarga nisbatan hujum bo‘lgan degan yolg‘on ma’lumot rostga aylantiriladi. Yuqori martabali amaldorlar o‘z chiqishlarida bu soxta ma’lumotlarga bir necha bor murojaat qilgan.
Robert Mak Namara: “Menimcha, Jonson urushni xohlagan deb o‘ylash noto‘g‘ri. Ammo biz shimoliy Vyetnam mojaroni yanada kuchaytirayotganiga oid dalillarga ega ekanimizga ishongan edik”. Bu MXA rahbariyati tomonidan hujjatlarni soxtalashtirishning so‘nggi ishi emas edi. Masalan, Iroqdagi urush ham “uran hujjatlari” to‘g‘risidagi tasdiqlanmagan ma’lumotlarga asoslangan edi. Ammo bu endi umuman boshqa hikoya...
Nurbek Alimov tayyorladi.
Izoh (0)