1964 йил АҚШ ҳарбий ҳаво кучлари томонидан Вьетнамга нисбатан илк бор ҳарбий ҳаракатлар бошланди. «Дарё» «Тиғдор найза операцияси» номи билан машҳур бўлган ушбу тарихий воқеа ҳақида ҳикоя қилади.
Тонкин кўрфазидаги сирли воқеа
1964 йил 2 августда Тонкин кўрфазидаги АҚШнинг икки ҳарбий кемаси бўлган «Маддох» ва «Турнер Жой»га Шимолий Вьетнам кучлари томонидан ҳужум қилинди. Икки кундан кейин «Маддох» кемаси иккинчи марта ҳужумга учраганини эълон қилди. Кема экипажи тез орада бу маълумотни рад этган бўлса-да, аммо разведка хизмати шимолий вьетнамликларнинг ушбу ҳужумни тан олгани ҳақидаги хабарларини эшитганини келтириб ўтди.Уруш муқаррар
АҚШ Конгресси бирорта ҳам «қарши» овозсиз, 466 овоз билан Тонкин резолюциясини қабул қилди, бу эса президентга ушбу ҳужумга ҳар қандай усул билан жавоб бериш ҳуқуқини берар эди. Бу урушнинг бошланишини англатарди.АҚШнинг Вьетнамга бостириб кириши тўғрисидаги қарор Конгрессдан ташқари, президент, Мудофаа вазири Роберт Мак Намара ва Давлат котиби Дин Расклар томонидан ҳам қабул қилинди. Президент Линдон Жонсон Шимолий Вьетнам денгиз кучларига қарши «Тиғдор найза» номли операция орқали ҳаво ҳужумларини амалга оширишни буюрди.
«Тиғдор найза» отилишга шай
Ушбу рейд 1964 йил 5 август куни, АҚШ ҳарбий-денгиз кучларининг иккита самолёт ташувчи кемаси томонидан амалга оширилган. Нишон сифатида Шимолий Вьетнам кемалари жойлашган бир нечта денгиз базалари, шунингдек, Виндаги нефть омборлари танланган. Режага кўра, нефть омборлари йўқ қилинганидан сўнг шимолий Вьетнам денгиз флотида кемалар учун ёқилғи билан боғлиқ муаммолар юзага келиши керак эди.
Америкаликларнинг маълумотларига кўра, ҳужумда иштирок этган 64 та самолётдан иккитаси йўқотилган холос. Бир учувчи ҳалок бўлган, иккинчиси (Эверетт Алварез) ветнамликлар томонидан қўлга олиниб, АҚШ нинг Шимолий Вьетнамдаги биринчи асирга тушган аскари сифатида кўрилади. Америка қўмондонлиги ушбу операция натижаларини муваффақиятли деб топди: Вин шаҳридаги нефть захираларининг 90 фоизи йўқ қилинди ва Шимолий Вьетнам торпедо отувчи кемаларининг учдан икки қисми ишдан чиқарилди.
Совуқ уруш классикаси
Ушбу ҳужум «Тонкин кўрфазидаги воқеа»га нисбатан зудлик билан берилган жавоб ҳаракатлари эди ва ўз навбатида Вьетнамдаги вазиятга АҚШ ҳарбий аралашувининг бошланғич нуқтаси бўлди. Ўшанда бу давлат социалистик ва капиталистик икки қисмга бўлинганди. Совуқ уруш даврининг классикаси. Аслида, Вьетнамда шимолий ва жанубий Вьетнам бир-бири билан уруш ёқасида турган эди. СССР томонидан шимолий ветнамлик партизанларга ҳарбий-техник ёрдамлар мунтазам равишда давом этарди. Ушбу минтақада АҚШ флотининг пайдо бўлиши эса, ўз навбатида, жанубий Вьетнамга ёрдам бериш, шимолга нисбатан ҳарбий босим ва қурол-яроғ дипломатиясининг «классикаси» эди.Тинчлик ваъдаси билан ғалаба қозониб, уруш бошлаган президент
Бироқ ушбу операция минтақада кенг кўламли ҳарбий ҳаракатлар бошланишига олиб келмади. Бу фақат бир йилдан кейин, 1965 йил августда юз беради. Гап шундаки, 1964 йилда АҚШ янги президент сайловлари арафасида эди. Асосий номзодлардан бири Линдон Жонсоннинг обрўси халқ орасида унчалик катта эмасди. Жонсон 1960 йилда бўлиб ўтган сайловларда Жон Кеннеди билан бирга сайланган вице-президент эди. У янги сайловларда тинчлик тарафдори сифатида қатнашди, унинг асосий рақиби республикачи Барри Голдуотер ҳақли равишда «Вашингтон қирғийси» деб ҳисобланган. Маълумки, Жонсон 1964 йил ноябрь ойида бўлиб ўтган сайловларда ишончли ғалабани қўлга киритди. Тинчлик урушни енгди. Аммо бу вақтинча эди.
Вьетнамда вазият тез ёмонлашди, жанубий Вьетнам ҳукумати бўлган Сайгон режими ўз ҳудудлари назоратини йўқота бошлади. Мамлакатнинг қишлоқ жойларида яшовчи аҳоли вакиллари шимолликлар томонига ўтиб кета бошлади. Шу сабаб Оқ уйда ўзини «тинчлик кабутари» сифатида таништирган Линдон Жонсон ўз мамлакатининг тарихига Вьетнамдаги қонли урушларни олиб борган президент сифатида кирди.
Қинғир ишнинг қийиғи...
Яқинда Америка Қўшма Штатларида Миллий хавфсизлик агентлиги тарихига ихтисослашган мустақил тадқиқотчи Метью Эйднинг 1964 йилда Тонкин кўрфазида содир бўлган ва Вьетнамга бостириб киришга олиб келган воқеа ҳақидаги асосий разведка маълумотлари қалбаки экани тўғрисидаги мақоласи эълон қилинди.Бунга АҚШ Миллий хавфсизлик агентлиги тарихчиси Роберт Хейнокнинг 2001 йилда тузилган ва маълумот олиш эркинлиги тўғрисидаги қонун асосида махфийлиги ечилган ҳисоботи асос бўлди. Ҳисоботдан маълум бўлишича, МХА ходимлари радио орқали ушлаб олиш натижасида олинган маълумотларни таржима қилишда хатога йўл қўйган. Хатони деярли зудлик билан аниқлаган юқори мартабали зобитлар эса барча керакли ҳужжатларни тузатиб, хатони яширишга қарор қилган. Шундай қилиб, ҳужжатларда америкаликларга нисбатан ҳужум бўлган деган ёлғон маълумот ростга айлантирилади. Юқори мартабали амалдорлар ўз чиқишларида бу сохта маълумотларга бир неча бор мурожаат қилган.
Роберт Мак Намара: «Менимча, Жонсон урушни хоҳлаган деб ўйлаш нотўғри. Аммо биз шимолий Вьетнам можарони янада кучайтираётганига оид далилларга эга эканимизга ишонган эдик». Бу МХА раҳбарияти томонидан ҳужжатларни сохталаштиришнинг сўнгги иши эмас эди. Масалан, Ироқдаги уруш ҳам «уран ҳужжатлари» тўғрисидаги тасдиқланмаган маълумотларга асосланган эди. Аммо бу энди умуман бошқа ҳикоя...
Нурбек Алимов тайёрлади.
Изоҳ (0)