O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasi ijtimoiy ahamiyatga molik tovar va xizmatlar narxlari hamda tariflari normativ hujjatlarda belgilangan me’yorlardan oshib ketmasligi uchun ushbu narxlarni shakllantirish ustidan qat’iy davlat va jamoatchilik nazoratini o‘rnatish tarafdori.
Shu maqsadda partiya ijtimoiy ahamiyatga ega tovar va xizmatlarni ishlab chiqaruvchi kompaniyalarning monopoliyasini cheklash, jumladan, monopol korxonalarni majburiy ravishda bo‘lish va ularning tarkibidan mustaqil xo‘jalik subyektlarini ajratish bo‘yicha qonunchilikka tegishli protsessual me’yorlarni kiritishni taklif etadi.
Hayotning o‘zi O‘zbekistonda monopolistik faoliyatni tartibga solish tizimini yanada takomillashtirish, raqobat muhitini izchil rivojlantirish, tabiiy monopoliyalar korxonalari faoliyatini nazorat qilishni kuchaytirish va xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan narxlarning asossiz oshirilishiga yo‘l qo‘ymaslik, raqobat va uning huquqiy bazasini takomillashtirish iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida asosiy vazifa ekanligini namoyish etmoqda. Zero, so‘nggi yillarda iqtisodiyotimizning jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuvining kuchayishi, bozorda turli moliyaviy, iqtisodiy hamda mulkiy munosabatlarning yangi shakllarining rivojlanishi natijasida bozor qo‘ygan talablarni, ya’ni shakllangan munosabatlarni tartib solish zaruriyati yuzaga kelmoqda.
Boshqacha aytganda, hozirda monopolistik faoliyatni nafaqat tovar bozorlarida, balki moliya bozorlarida, qimmatli qog‘ozlar bozorida, birja savdolarida ham cheklash choralarini ko‘rishni davlatimizning iqtisodiy rivojlanish darajasi ham talab etmoqda. Shubhasiz, iqtisodiyotda muayyan korxonaning monopoliyasiga barham berilmas ekan, ijtimoiy ahamiyatga molik tovaprlar ham, xizxmatlar narhi ham yuqorligicha qolaveradi.
To‘g‘ri, sohada oxirgi uch yil mobaynida katta o‘zgarishlar ro‘y berdi. Tadbirkorlik faoliyati sohasidagi 86 ta litsenziyalanadigan faoliyat turi va ruxsat berish tartib-taomili bekor qilindi. Natijada, xususiy tadbirkorlik bilan shug‘ullanayotlar soni 25 foizga ko‘paydi. Ko‘p tarmoqlarda raqobat ortdi: shu jumladan, oziq-ovqat mahsulotlari, mebel, tekstil mahsulotlari ishlab chiqarishda. Avval yuqori darajada monopoliyalashgan qurilish materiallari, kabel mahsuloti va pul o‘tkazish hizmati kabi sohada yakka hukmronlikka barham berildi. Umuman, mamlakatda monopol korxonalar soni ikki barobar qiskardi. Monopol kompaniyalar vaziyat taqazosi bilan kamaygan bo‘lsa bordir, ammo mamlakatda bojxona sohasi bo‘yicha joriy etilayotgan yangi tartib-taomillar ortidan boshqa yo‘nalishda monopollar vujudga kelishiga sharoit yaratib bermayaptimi? Ammo bu sohada o‘z yechimini kutayotgan tizimli masalalar ko‘zga tashlanmoqda.
Boz ustiga, tovar va moliya bozorlarida davlat ishtirokidagi xo‘jalik yurituvchi subyektlar mavqei baland. Ular monopoliyalarning 80 foizini tashkil qilmoqda va o‘z nazoratlarida ostida bo‘lgan tuzilmalar tashkil etib raqobatga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqdalar. Bugun bunday korxonalar soni 4,3 mingdan ortiqni tashkil etadi. Davlat ishtirokidagi xo‘jalik yurituvchi subyektlarning samarasizligi subsidiya berish, soliq va bojxona imtiyozlari, imtiyozli kreditlarni taqdim etish shaklidagi davlat ko‘magi bilan qoplanmoqda. Moliya va kapitallar bozorlarida davlat ishtiroki balandligicha saqlanib qolmoqda. Ushbu holat o‘z navbatida manfaatlar to‘qnashuvini keltirib chiqarmoqda va bozor mexanizmlarini rivojlantirishga to‘sqinlik qilmoqda. Bank sektorining 80 foizdan ortig‘i davlat ishtirokida faoliyat ko‘rsatadi. Tarmoq regulyatorlari raqobatni rivojlantirishda sustligicha qolmoqda.
Tabiiy monopoliyalar tomonidan qo‘llanadigan narxlarni shakllantirish usuli xarajatlarni tejash o‘rniga ularni ko‘paytirishni rag‘batlantiradi. Olib borilayotgan islohotlarga qaramay, bozorda, real hayotda o‘zgarishlar, tadbirkorlar oldida turgan to‘siqlar talaygina. Bu to‘siqlar yana o‘sha monopol korxonalarning manfaatiga xizmat qilib, oddiy mehnatkashlar, ijtimoiy himoyaga muhtoj insonlarning hayotini og‘irlashtirmoqda. Shu sababli biz monopol korxonalarni majburiy ravishda bo‘lish va ularning tarkibidan mustaqil xo‘jalik subyektlarini ajratish bo‘yicha qonunchilikka tegishli protsessual me’yorlarni kiritishni taklif etamiz.
Biznes subyektlari uchun bozorga chiqishda sun’iy to‘siqlar hali-xanuz mavjud. Natijada Jahon banki ma’lumotlariga ko‘ra to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarning sof oqimi past darajada saqlanib qolmoqda. Iqtisodiy erkinlik indeksida O‘zbekiston 180 ta mamlakat orasida 140-o‘rinni egalladi. Bu vaziyatda, hukumat tovar va moliya bozorlarida raqobatni rivojlantirish strategiyasi bo‘yicha yo‘l xaritasi qabul qilishni tezlashtirishi kerak. Rivojlangan mamlakatlar tajribasidan kelib chiqkan holda, bu sohadagi faoliyat yuzasidan Senat muntazam ravishda Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasining axborotini eshitish amaliyotini joriy qilish maqsadga muvofiq bo‘lar edi.
Aslida oxirgi o‘n yilliklar butun dunyo miqyosida raqobat to‘g‘risidagi qonunlarni (ular trestlarga qarshi yoki monopoliyaga qarshi qonunlar deb ham ataladi) yanada rivojlantirish va amaliyotga kiritish davri bo‘ldi. Sobiq sotsialistik lagerni parchalanib ketishi oqibatida Sharqiy Yevropa va Markaziy Osiyoning ko‘pchilik mamlakatlari raqobat siyosatining negizi hisoblangan bozor iqtisodiyoti tamoyillarini joriy qila boshlagan bir vaqtda, bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar ham bir joyda to‘xtab qolmay, amaliyotda foydalanilayotgan monopoliyaga qarshi qonunchilikka o‘zgartirishlar kiritib bordilar. Hozirgi kunda dunyoning 100 dan ortiq mamlakatlarida monopoliyaga qarshi qonunchilik mavjuddir. Ana shu xalqaro tajribalardan kelib chiqib aytish mumkin, monopoliyaga qarshi kurash raqobatni rivojlantirishga xizmat qiladi.Yangi texnologiya joriy qilish, talabga javoban tovar turlarini tez o‘zlashtirish, malakali ishchi kuchiga ega bo‘lish va zamonaviy marketing xizmatidan foydalanish kabilar raqobat kurashidan g‘olib chiqish shartiga aylanadi. Monopoliya raqobatga zid hodisa, chunki u tovar ishlab chiqaruvchiga tanho hukmronlikni ta’minlab, o‘zaro bellashuv uchun sharoit qoldirmaydi.
Raqobat kurash yo‘lini tanlash jihatdan ham halol va g‘irrom raqobatga bo‘linadi. Halol raqobat bozordagi kurashda qabul qilingan, hammaga maqbul usullar bilan olib boriladi, bozor qoidalariga asoslanadi. G‘irrom raqobatda taqiqlangan va qoralangan usullar, ya’ni qalloblik, ko‘zbo‘yamachilik, so‘zida turmaslik, aldash, iqtisodiy josuslik, qo‘porovchilik va hatto jismoniy zo‘ravonlik kabi jinoyatkorona usullar qo‘llaniladi. Bozor iqtisodiyoti aslida faqat halol raqobatni tan oladi. Raqobat iqtisodiyotni sog‘lomlashtirib turadi. Raqobatdan jamiyat manfaatlari yo‘lida foydalanish va uni nazorat qilishda parlament tomonidan qabul qilinadigan monopoliyaga qarshi qonunlar muhim ahamiyatga ega.
Shunday ekan, raqobatchilik muhitini vujudga keltirish uchun davlat monopoliyalarga qarshi siyosat olib boradi, iqtisodiyotni monopoliyadan chiqarish bo‘yicha chora-tadbirlar ko‘radi, monopoliyaga qarshi qonunchiliknn amalga oshiradi. Davlatning raqobatga nisbatan siyosati uning ma’rifatli, madaniy ko‘rinishlari va qoidalarini ta’minlashga yo‘naltiriladi. Bunday siyosat ishlab chiqarishni takomillashtirish, mahsulotlarni samarali taqsimlashga, texnika va iktisodiy taraqqiyotga yordam beradi, iste’molchilarning manfaatlarini ximoya qilishga, narxlarning asossiz ko‘tarilishi oldini olishga xizmat qiladi. Nihoyat, raqobatning nazorat qilish vazifasi bozordagi ba’zi ishtirokchilarning boshqa bir ishtirokchilar ustidan monopolistik hukmronlik o‘rnatishiga yo‘l qo‘ymaslikka yo‘naltiriladi. Ijtimoiy ahamiyatga ega tovar va xizmatlarni ishlab chiqaruvchi kompaniyalarning monopoliyasini cheklash, jumladan, monopol korxonalarni majburiy ravishda bo‘lish va ularning tarkibidan mustaqil xo‘jalik subyektlarini ajratish har bir insonning hayotiy ehtiyojlari kafolatli ta’minlanishiga olib keladi.
Saylovlarda Xalq demokratik partiyasidan ko‘rsatilgan nomzodlarga ovoz bering!
O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasi markaziy kengashi axborot xizmati
Reklama huquqi asosida.
Izoh (0)