Kongress Trampga impichment bilan tahdid qilmoqda. Sabab — uning Zelenskiy bilan suhbati. Ahvol ancha jiddiy
Oq uy Donald Trampning Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy bilan 2019-yil 25-iyul kuni bo‘lib o‘tgan telefon suhbati matnini e’lon qildi. Suhbat davomida AQSh prezidenti ukrainalik hamkasbidan 2020-yilgi Amerika prezidentligi uchun saylovlarda Demokratik partiyadan nomzod bo‘lishi kutilayotgan Jo Baydenga qarshi aksilkorrupsiyaviy ish bilan shug‘ulanishni so‘ragan. Mazkur suhbat haqidagi axborot ortidan AQSh Kongressida impichment jarayoni boshlandi — bunaqasi Trampning Rossiya bilan aloqalari sabab olib borilgan surishtiruvlardan keyin ham kuzatilmagan edi. Meduza nashri demokratlar nima sababdan impichment boshlashga qaror qilgani, bu Tramp va demokratlarning o‘zi uchun qanday oqibatlarga olib kelishi mumkinligini tahlil qildi.
Hammasi nimadan boshlandi?
Impichment jarayonini boshlashga Trampning Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy bilan 2019-yil iyulida bo‘lib o‘tgan telefon suhbati va Oq uy ushbu suhbat yuzasidan Amerika razvedkasi xodimlaridan biri bergan shikoyatni yashirishga uringanligi ehtimoli turtki bo‘ldi. Ta’kidlanishicha, suhbat davomida AQSh prezidenti Ukrainaga moliyaviy yordam ajratilishi ushbu mamlakatda Xanter Baydenga qarshi aksilkorrupsiya ishi qayta boshlanishiga bog‘liqligini anglatgan (Xanter Bayden — 2020 yilgi Amerika prezidenti saylovida Demokratik partiyadan ko‘rsatilishi mumkin bo‘lgan eng mashhur nomzod Jo Baydenning o‘g‘lidir; Jo Bayden Baraka Obama ma’muriyatida vitse-prezident bo‘lgan). The Wall Street Journal (WSJ) Tramp suhbat davomida Baydenning familiyasini sakkiz marta tilga olgani haqida yozgan edi.Oq uy tomonidan chop etilgan rasshifrovkadan AQSh prezidenti Baydenni faqat bitta gapda tilga olgani ma’lum bo‘ldi. U haqiqatan ham Zelenskiydan surishtiruv olib borishni so‘ragan, biroq buni moliyaviy yordam ajratilishi sharti o‘laroq gapirmagan. Ayni vaqtda Oq uy tomonidan e’lon qilingan hujjatda suhbat “so‘zma-so‘z berilmagani” maxsus qayd etib o‘tilgan.
Trampning raqiblari mazkur suhbatdan u o‘zining siyosiy raqiblari bilan bog‘liq shaxsiy muammolarini hal qilish uchun prezidentlik vakolatlaridan foydalanishga uringan degan xulosaga kelish mumkin, deb hisoblamoqda. AQSh Konstitutsiyasida vakolatli shaxslar, xususan, prezident impichmenti uchun uchta asos sanab o‘tilgan: davlatga xiyonat, poraxo‘rlik, boshqa jiddiy jinoyat va huquqbuzarliklar. Amerikalik yuristlarning ta’kidlashicha (har holda, ba’zilari shunday deydi), “jiddiy jinoyat va huquqbuzarliklar” deganda, eng avvalo, hokimiyat vakolatlarini suiiste’mol qilish tushuniladi, Zelenskiy bilan bog‘liq vaziyatda esa, Tramp muxoliflarining fikricha, bu yaqqol ko‘zga tashlanib turibdi. Boshqa bir guruh huquqshunoslarning fikricha, amalda ushbu haddan tashqari umumiy tushunchaga har safar faqat va faqat Kongress tomonidan izoh berilishi kerak.
Trampning raqiblari nuqtai nazariga ko‘ra, ushbu axborot qay yo‘sinda jamoatchilikka ma’lum bo‘lgani ham vaziyatni AQSh prezidenti uchun yanada og‘irlashtiradi. Suhbat ustidan shikoyat Amerika razvedkasi xodimlarining biri tomonidan berilgan va AQSh razvedka xizmatlari bosh inspektori Maykl Atkinson buni ishonchli va e’tiborga loyiq shikoyat deb topgan. Biroq Atkinsonning boshlig‘i — AQSh Milliy razvedkasi direktori vazifasini bajaruvchi Jozef Maguayr (u Tramp tomonidan tayinlangan) shikoyatni Kongressga taqdim etishni rad etgan. U bu masalada maslahat so‘rab Adliya vazirligiga murojaat qilgan, vazirlikdagilar esa hujjat matnini kongressmenlarga ochiqlash shart emasligini bildirgan. Impichment tarafdorlarining fikricha, bu holatni Trampning yaqinlari tomonidan odil sudlovga to‘sqinlik qilishga urinish deb baholash mumkin.
Trampning o‘zi bo‘layotgan voqealarni “prezidentga tegajoqlik qilish” deb atamoqda. Vladimir Zelenskiy esa, o‘z navbatida, “mustaqil davlatning prezidenti sifatida” unga faqat o‘g‘li bosim o‘tkazishi mumkinligini ma’lum qildi.
Lekin nega aynan hozir? Nega bu ishlar Trampning Rossiya bilan aloqalarini o‘rgangan Myullerning ikki yillik surishtiruvidan keyin bo‘lmagandi?
Bu masalaga amerikalik siyosatshunos Jeffri Kabaservis The Guardian gazetasi uchun yozgan maqolasida to‘xtalib o‘tgan. Uning yozishicha, maxsus prokuror Robert Myullerning hisobotidan farqli o‘laroq, “Ukraina mojarosi korrupsiyaning ochiq va yashirilmagan namunasini, shuningdek, Amerika milliy xavfsizligi va saylov jarayonlariga tahdidlarni o‘zida jam qilgan” — bunda siyosatshunos Bayden 2020-yilgi saylovlarda Trampga jiddiy raqobat tug‘dirishi mumkinligiga ishora qilgan.Impichment jarayoni boshlangani haqida Demokratik partiya vakilasi Nensi Pelosi e’lon qildi — u Vakillar palatasi spikeri, unda shunday jarayonni boshlash vakolati bor. Pelosi 2019-yil bahorida, Myuller surishtiruvi xulosalari paydo bo‘lishidan ancha avval, Trampning lavozimdan chetlatilishiga qarshi chiqishini bildirgan edi. Amerika tarixidagi uchta impichmentning ikkitasi so‘nggi yarim asrga to‘g‘ri keladi. NPR’ning qayd etishicha, saylovchilar bu jarayonni ko‘p ham ma’qullamaydi: boz ustiga, Bill Klintonga qarshi muvaffaqiyatsiz impichmentdan so‘ng uni obro‘si avvalgidan ham oshib ketgan.
Jarayon muvaffaqiyatli yakunlanishi uchun prezidentning raqiblari, odatda, uning o‘z partiyasidagi tarafdorlarning ham ko‘magini qo‘lga kiritish kerak bo‘ladi, chunki impichment Senat a’zolarining uchdan ikki qismi ma’qullab ovoz berganidagina yuz beradi. Tramp bilan bog‘liq vaziyatda bu ayniqsa muhim, negaki Senatda respublikachilar 53 ta ovozga ega, demokratlarda esa 47 ta. Bunday ko‘makni qo‘lga kiritish uchun impichment tarafdorlariga rad etib bo‘lmas dalillar kerak. Bahorda, Pelosining fikricha, shunday dalillar yo‘q edi. Demokratlar Trampga qarshi ayblovlarni ilgari surish kerakmi yoki prezidentning xatti-harakatlariga yakdil yuridik baho bera olmagan Myullerga — shu masalani hal qilishi lozim bo‘lgan bosh prokuror Uilyam Barrni qattiq tanqid qilgan edi, biroq shunda ham bir narsa aniq edi: Myullerning surishtiruvi davomida Trampning aybini aniqlab bo‘lmagan. Shunday ekan, bu holatda respublikachilar tomonda ham isyon ko‘tarilishini kutish o‘rinsiz edi.
Biroq o‘tgan davr mobaynida Demokratik partiya ichida “Trampning ochiq-oydin ko‘rinib turgan huquqbuzarliklari”ni ortiq e’tiborsiz qoldirib bo‘lmasligini ta’kidlab kelgan impichment tarafdorlari hali ham bor edi. Oqibatda, WSJ ma’lumotlariga ko‘ra, Pelosi o‘z partiyasidagi ikkita shunday guruh — Tramp 2016-yilgi prezident saylovida g‘olib chiqqan okruglardan saylangan kongressmenlar (bu kongressmenlarning qayta saylanishi uchun ikkilanib turgan saylovchilarning ko‘magi zarur) va impichmentni qo‘llab-quvvatlashga qaror qilgan yaqin hamfikrlarining bosimi ostida yon berishga majbur bo‘lgan.
Pelosi uchun Ukraina bilan bog‘liq vaziyatda har bosqichida Trampning yuristlari bilan olishishga to‘g‘ri keladigan maxsus surishtiruvlarga hojat yo‘qligi ham hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lgan bo‘lishi mumkin. Hozirgi jarayonda Vakillar palatasida surishtiruvni mustaqil ravishda olib borish uchun yetarli darajada faktlar mavjud.
CNN’ning yozishicha, impichment “tez orada Amerikaning siyosiy qalbi uchun kurashga aylanadi: 2020-yilda Oq uyni kim egallashi va mamlakat yaqin yillarda qay yo‘ldan yurishi saylovchilarning impichmentga bildiradigan munosabatiga bog‘liq”. Umuman olganda, ko‘plab OAVlar demokratlar Trampni hokimiyatdan chetlata olishiga shubha qilmoqda. Ammo jarayon muvaffaqiyatli kechsa, ular saylovlar arafasida Trampni keskin tushkunlikka tushirib qo‘yishi mumkin. Adolat bo‘lsin uchun ta’kidlash joiz, agar demokratlar muvaffaqiyatsizlikka uchrasa, o‘zlariga yomon bo‘ladi — hozir bor vakolatlardan ham mahrum bo‘lishlari hech gap emas.
Impichment jarayoni qadamba-qadam qanday kechadi?
Surishtiruvlarning boshlanishi↓Vakillar palatasining olti qo‘mitasiga surishtiruv bilan shug‘ullanish haqida topshiriq bergani hamon Pelosi birinchi qadamni qo‘yib bo‘ldi. Qo‘mitalar dalillarni to‘plab, guvohlar bilan savol-javob qiladi.Dastlabki surishtiruv↓Mavjud dalillar to‘plangach, yuridik qo‘mita ushbu dalillar Trampni iste’foga chiqarish uchun qanchalik yetarli ekani haqida qaror qabul qiladi. Boshqachasiga aytganda, uning harakatlarini “jiddiy jinoyat va huquqbuzarliklar” deb baholash mumkinmi-yo‘qmi, shunga aniqlik kiritadi. Agar qo‘mitaning ko‘pchilik a’zolari ma’qullab ovoz bersa (qo‘mitaning 24 a’zosi demokrat, 17 nafari esa respublikachi), Kongressning butun tarkibi bilan ko‘rib chiqish uchun aynan qaysi ayblovlar muhokamaga olib chiqilishi ham hal qilinadi.
Vakillar palatasidagi ovoz berish jarayoni↓Agar shu yergacha yetib kela olishsa, bu impichment tarafdorlari uchun eng oson bosqich bo‘ladi: shunchaki ko‘pchilik ovozni qo‘lga kiritishsa bas. Hozir demokratlarda 235 ta ovoz bor, respublikachilarda esa 199 ta, yana ikki kongressmen esa ikki katta partiyaning hech biriga mansub emas.
Senatdagi eshituvlar↓Bu bosqichda Senat ish bo‘yicha to‘laqonli eshituvlar bo‘ladigan sudga aylanadi: Vakillar palatasi delegatlari qoralovchilarga, prezidentning yuristlari — advokatlarga, senatorlar esa maslahatchilar hay’ati rolini o‘ynaydi. Ayni vaqtda, oddiy sudlardan farqli o‘laroq, jarayon qanday kechishini Senatning o‘zi hal qiladi. Slate nashrining yozishicha, Tramp bilan bog‘liq vaziyatda senatorlar, katta ehtimol bilan, prezidentning ustidan shikoyat qilgan razvedka xodimini yoki Xanter Baydenni ham ko‘rsatma berishga chaqirish kerakmi-yo‘qmi, deb uzoq tortishadi.
Yakuniy ovoz berish↓Bu yerda ham hammasi oddiy: prezidentni chetlatish uchun Senat a’zolarining uchdan ikki qismi ma’qullab ovoz bersa kifoya. Shunday bo‘lsa, prezidentning vakolatlari yangi saylovlarga qadar AQSh vitse-prezidenti Mayk Pens zimmasiga o‘tadi.
